Οι δάσκαλοι της φυλακής και της εξορίας (*)

ΠΗΓΗ: Αριστερά και Πολιτική

« Μ’ όποιον δάσκαλο καθίσεις τέτοια γράμματα θα μάθεις», λαϊκό γνωμικό.

 Οι δάσκαλοι, πολιτικοί κρατούμενοι, της φυλακής και της εξορίας, του 20^ουαιώνα ήταν ένα «άλλο είδος» ανθρώπων.  Δάσκαλοι με μεράκι που, με εξαίρεση κάποια φωτεινά παραδείγματα δασκάλων, όπως ο Δ.  Γληνός, ο Γ. Ρίτσος, ο Κ. Βάρναλης, η Έλλη Αλεξίου κ.α, τους περισσότερους κανένας δεν τους είχε διδάξει παιδαγωγική και κάποιες φορές ούτε γράμματα! 

Δεν δίδασκαν απλώς γράμματα, δίδασκαν δημιουργικό - διαλεκτικό τρόπο σκέψης.  Δε στόχευαν στην παραγωγή προϊόντων - εμπορευμάτων για μια επιχείρηση.  Στόχευαν σε «προϊόντα» κριτικής σκέψης και γνώσης  για ολόκληρη την κοινωνία. 

Ήταν πραγματικοί δάσκαλοι!

Αυτοδίδακτοι στην πλειοψηφία τους, έπιασαν με πολύ μεράκι τα σχολικά και εξωσχολικά βιβλία και αυτοδιδασκόμενοι έφτασαν στο υπέρτατο σημείο αναγνώρισης, να τους αποδεχθούν οι άλλοι κρατούμενοι της φυλακής και των στρατοπέδων συγκέντρωσης ως δασκάλους τους!

Τις πιο πολλές φορές ήταν και δάσκαλοι - διδάσκοντες και διδασκόμενοι.  Κανένας σχεδόν δεν ήταν μόνο δάσκαλος.  Ήταν και μαθητής.  Κάθε μαθητής, όταν κατακτούσε ένα επίπεδο, έναν τομέα, γίνονταν δάσκαλος για τους άλλους.  Όποιος έφτανε ψηλά, έπιανε τα ανώτερα και τα πανεπιστημιακά βιβλία, που με κόπο και μαεστρία έμπαζαν οι κρατούμενοι στη φυλακή, για να συνεχίσει τη μόρφωση σε ανώτερο επίπεδο και να τη μεταδώσει στους άλλους.  Ήταν μια αλυσίδα ανθρώπων και γνώσεων χωρίς τέλος.  Μια αλυσίδα μάθησης για τον άνθρωπο, την ελευθερία και την κοινωνική δικαιοσύνη. 

Τα «μαθήματα» εκτός των τυπικών γνώσεων ξεχύνονταν σαν χείμαρρος στην ιστορία, στην κοινωνιολογία, στον επαναστατικό μετασχηματισμό της κοινωνίας, στον επιστημονικό σοσιαλισμό, στη θεωρία των τάξεων, στην πολιτική οικονομία, στη μαρξιστική φιλοσοφία… Ακόμη και η διδαχή των μαθηματικών γινόταν μαζί με τη θεωρία της χρησιμότητάς τους στη λογική, στη σκέψη, στην ανάλυση, στο λόγο. «Ξέφευγαν» οι μαθητές και μαθήτευαν θεωρητικά και πρακτικά στην τέχνη, στην ζωγραφική, στην μουσική, στην ποίηση , στην λογοτεχνία, στην ψυχολογία, ακόμη και στις εμπειροτεχνίες… Ήταν μια διαδικασία αποθέωσης της μαρξιστικής διαλεκτικής της γνώσης.

Τα «πέτρινα Πανεπιστήμια» της Αριστεράς ήταν απείρως ανώτερα από κοινωνικής σκοπιάς από τα καθέδρας αστικά πανεπιστήμια.

Οι πολιτικοί κρατούμενοι της χούντας είχαν οργανώσει ένα συλλογικό - συμμετοχικό σύστημα εκπαίδευσης και μόρφωσης με κύκλους που δεν είχαν τέλος.  Το είχαν… «υποκλέψει», είναι αλήθεια, από τους πολιτικούς κρατούμενους των προηγούμενων δεκαετιών, αλλά το σύστημα έπιανε γιατί αποδείχθηκε αποτελεσματικό.  Είχε νικήσει πολύ ισχυρούς αντιπάλους κατά το παρελθόν.

Αυτό που τόσο σήμερα προβάλλεται ως «δια βίου μάθηση», εμπορευματοποιημένη γνώση για το στενό σκοπό μιας ιδιωτικής επιχείρησης, για μια θέση εργασίας και για την επιβίωση από τον επαπειλούμενο αποκλεισμό από τη ζωή, τότε οι πολιτικοί κρατούμενοι το βίωναν ως δεύτερη φύση του αγώνα τους για το ιδανικό της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της μόρφωσης και της ζωής. Οι δάσκαλοι της εξορίας δίδασκαν ότι η δια βίου μάθηση των κομμουνιστών είναι, μαζί με την οργάνωση και την δράση, ο τρόπος ύπαρξής τους! 

Άλλοι καιροί, άλλα ιδανικά…

Όποιος είχε την τύχη να μαθητεύσει σε τέτοιους δασκάλους και να μπει στην αλυσίδα της δια βίου μάθησης για τη ζωή ένοιωθε ευτυχής!  Ήταν ευτυχία να διδάσκεις και να διδάσκεσαι σε ένα χώρο που οι δεσμοφύλακες ετοίμασαν για να σε εξοντώσουν. Ο χώρος αυτός μετατράπηκε στο αντίθετό του! Πραγματικό «κρυφό πνευματικό, επαναστατικό σχολειό»! (**)

Εκεί καταλάβαμε έμπρακτα ότι η ελευθερία, τα ιδανικά, οι ιδέες, δε φυλακίζονται. Οι δεσμώτες αγωνιστές γίνονταν πιο ελεύθεροι απ’ τους δεσμοφύλακές τους… Εκεί οι άνθρωποι μάθαιναν να περνούν τη λεπτή κόκκινη γραμμή και αντί να τους γράφει η ιστορία, να γράφουν αυτοί την Ιστορία!

Ήταν μια διαδικασία που σε εξύψωνε ηθικά και πνευματικά και, όταν αποχαιρετούσες τη φυλακή, έτρεχες γρήγορα να μεταδώσεις τις γνώσεις που απέκτησες στη νέα γενιά που ήταν έξω και διψούσε για να αναμείξει τις δικές της γνώσεις και εμπειρίες με αυτές των φυλακισμένων πολιτικών κρατουμένων. 

Η μείξη ήταν θανατερή για τη χούντα.  Ήταν μια νίκη που οι δεσμοφύλακες την κατάλαβαν αργά, όταν πλέον ο ήλιος «γύρισε» με πολύ κόπο και αίμα και οι χθεσινοί δεσμώτες-φυλακισμένοι έβγαιναν, μαζί με το λαό, νικητές στη μάχη για τη δημοκρατία και την ελευθερία. Έτσι γράφονταν η Ιστορία…

Οι δάσκαλοι είχαν κάνει καλά τη δουλειά τους!

Οι γνώσεις εκείνες διαχύθηκαν, σε σημαντικό βαθμό, από αλλεπάλληλες γενιές πολιτικών κρατουμένων στην εργατική τάξη και στον λαό, αντάμωσαν και επιβεβαιώθηκε στους αγώνες και έγιναν κτήμα τους. Η θεωρητική και πρακτική αντοχή που έχει δείξει το κομμουνιστικό κίνημα απέναντι στον ταξικό εχθρό και στις διάφορες παρεκκλίσεις, παρά τις ελλείψεις και τις αδυναμίες, είναι σε σημαντικό βαθμό αποτέλεσμα των δεκάδων χιλιάδων κομμουνιστών που πέρασαν από τις φυλακές και τις εξορίες και μαθήτευσαν στα «Πέτρινα Πανεπιστήμια» της Αριστεράς.

Η διαμόρφωση της κοινωνικής συνείδησης όσο και αν δεν φαίνεται, είναι σε μεγάλο βαθμό επηρεασμένη από αυτή τη γνώση και δράση.

Σήμερα πολλά από τα απλά συνθήματα που ακούγονται στους δρόμους αποτελούν το αποκρυστάλλωμα της πολύχρονης γνώσης και μείξης του μαρξισμού με τη καθημερινή πρακτική των μαζών. Το σύνθημα π.χ. «Χωρίς εσένα γρανάζι δεν γυρνά, εργάτη μπορείς χωρίς αφεντικά» είναι το αποτέλεσμα της ιστορικής και θεωρητικής γνώσης των κομμουνιστών και εμπεριέχει ταυτόχρονα την αναγνώριση της παραγωγικής δύναμης της εργατικής τάξης, την γνώση της πολιτικής οικονομίας και την προοπτική της δικτατορίας (δημοκρατίας) του προλεταριάτου. Παρόμοιες αναλύσεις μπορούν να γίνουν και σε δεκάδες άλλα συνθήματα από εκείνα που αστοί και μικροαστοί τα χλευάζουν δήθεν σαν λαϊκίστικα όπως πχ το «Νόμος είναι το Δίκαιο του εργάτη»  (http://aristeripolitiki.blogspot.com/2011/12/blog-post_27.html ), «Ένας είναι ο εχθρός…» κλπ, ενώ εμπεριέχουν στη βάση τους ολόκληρη την πολιτική και κοινωνική επιστήμη.

Πολλοί είναι εκείνοι που, για να παραπλανήσουν τον λαό, απαιτούν, προστάζουν και επιβάλλουν το ξαναγράψιμο της ιστορίας. Όμως οι δάσκαλοι της εξορίας είχαν πει από καιρό τον λόγο τους:«Η ιστορία γράφεται με αγώνες. Τη γράφουν οι άνθρωποι την ώρα της μάχης. Γράφεται μόνο μια φορά, είναι μοναδική και δεν ξαναγράφεται. Ό,τι φαίνεται σαν επανάληψη είναι απλά μια νέα ιστορία. Πλασματική ή πραγματική, φάρσα ή τραγωδία. Όσοι πάνε να ξαναγράψουν την ιστορία και όχι να την αποτυπώσουν, όπως πραγματικά γράφτηκε από τα γεγονότα, απλά θέλουν να την παραποιήσουν. Εμείς δεν θα το επιτρέψουμε αυτό…»!

Αυτή ήταν η τότε απάντηση στις προσπάθειες παραποίησης των αγώνων του λαού και της εργατικής τάξης. Αυτή ισχύει και σήμερα. 

(*) Μια ανάρτηση ως ελάχιστο δείγμα τιμής για εκείνους τους αφανείς εργάτες του πνεύματος που μέσα σε εντελώς αντίξοες συνθήκες διωγμών δεν δίδαξαν μόνο πραγματικές γνώσεις αλλά και πώς να μετατρέψεις τις αλυσίδες σου σε θανάσιμο κίνδυνο για την ταξική εξουσία που τις χάλκεψε.

(**) Στη μεγάλη σκηνή των Σερραίων στον 4^ο όρμο της Γιούρας, την πρώτη βραδιά εξορίας στο νησί, ακούστηκε ξαφνικά, μέσα σε βαθύ σκοτάδι, η βαριά φωνή ενός κρατουμένου να απαγγέλει τον Δωδεκάλογο του Γύφτου του Κ. Παλαμά. Μετά άρχισε τις αναλύσεις. Γέμισε και με άλλους η σκηνή, παρότι απαγορεύονταν οι μετακινήσεις.  Έτσι άρχισε η… «εκπαίδευση» από την 1^ημέρα!  Την επομένη άρχισαν αναλύσεις των «Αθλίων» και ιστορικών γεγονότων όπως η Οκτωβριανή επανάσταση. Πλήθυναν οι διδασκαλίες και σε άλλες σκηνές! Την 5^η μέρα οργανώθηκαν σχεδιασμένα οι πρώτες ομάδες μόρφωσης με ένα πλήθος μαθημάτων επιλογής. Τις πρώτες μέρες γράφαμε στο χώμα, σε πέτρες, σε κεραμιδάκια και στο… μυαλό μας! Η οργάνωση της μόρφωσης πήρε τον δρόμο της! Όταν τα στρατόπεδα διαλύονταν μετά από 3 και πλέον χρόνια, δεν ξέραμε που να βάλουμε τον τεράστιο όγκο πάσης φύσης βιβλίων και κειμένων που στο μεταξύ είχαμε αποκτήσει με διάφορους τρόπους.

Έτσι στήνονταν τα πανεπιστήμιά μας όπου και αν βρισκόμασταν.

(***) Τα κείμενα των φωτογραφιών είναι αποσπάσματα απο μαθήματα της εξορίας