«Δεν υπάρχει ελεύθερη αγορά»

ΠΗΓΗ: Ελευθεροτυπία
Στον ΧΡΟΝΗ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟΥ

Η ΑΓΟΡΑ είναι ελεύθερη. Η ανακατανομή του πλούτου μέσω φορολόγησης και επιδομάτων είναι αναποτελεσματική και άδικη, γιατί ο καθένας αμείβεται με βάση την αξία του.

Οι φτωχές χώρες δεν πρέπει να προσπαθούν να αναπτυχθούν μέσω μέτρων προστατευτισμού. Είναι ορισμένοι από τους μύθους που καλλιεργούνται σύμφωνα με τον κορυφαίο οικονομολόγο καθηγητή του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ Χα-Τζουν Τσανγκ. Ο συγγραφέας του πολυσυζητημένου βιβλίου «23 αλήθειες που δεν μας λένε για τον καπιταλισμό» προβλέπει μακρά περίοδο ύφεσης, όπως συνέβη στην Ιαπωνία τη δεκαετία του 1990.

Οπως αναφέρετε στο βιβλίο σας «23 αλήθειες που δεν μας λένε για τον καπιταλισμό», οι οικονομικοί μύθοι είναι σημαντικό μέρος της ιστορίας του καπιταλισμού. Για ποιο λόγο;

Οι μύθοι οφείλονται στο ότι εκείνοι που κατέχουν ανώτερες θέσεις -είτε είναι πλούσιες χώρες ή πλούσια άτομα- έχουν συμφέρον να κάνουν τους άλλους να πιστέψουν ότι τα πράγματα είναι ως έχουν επειδή έτσι πρέπει να είναι. Ετσι, για παράδειγμα, διαδίδουν την άποψη ότι οι φτωχές χώρες δεν πρέπει να προσπαθούν να εκβιομηχανοποιηθούν με τη βοήθεια του προστατευτισμού επειδή κάτι τέτοιο είναι βλαβερό γι' αυτές. Ή θέλουν να κάνουν τους ανθρώπους να πιστέψουν ότι αμειβόμαστε με βάση την αξία μας και ότι, συνεπώς, η ανακατανομή του πλούτου μέσω φορολόγησης και επιδομάτων είναι αναποτελεσματική και άδικη.

Το θέμα με τους μύθους είναι ότι, όταν δημιουργηθούν, οι περισσότεροι άνθρωποι ξεχνούν από πού προήρθαν. Ετσι, για παράδειγμα, πολλοί άνθρωποι που είναι εναντίον της «τεχνητής» εκβιομηχάνισης των αναπτυσσόμενων χωρών πιστεύουν πραγματικά ότι κάνουν χάρη σε αυτές τις χώρες όταν υποστηρίζουν την άποψη που έχουν. Πολλοί άνθρωποι που είναι υπέρ των περικοπών στις δαπάνες του κράτους πρόνοιας πιστεύουν ειλικρινά πως ουσιαστικά βοηθούν με αυτό τον τρόπο τους φτωχούς, ενθαρρύνοντάς τους να σταθούν στα πόδια τους.

Οπως εξηγώ στο βιβλίο μου, πρέπει να διαλύσουμε αυτούς τους μύθους εάν σκοπεύουμε να αναμορφώσουμε τον καπιταλισμό με τρόπο που θα γίνει πιο δυναμικός και περισσότερο δίκαιος.

Ποιο από τα «23 πράγματα που δεν μας λένε για τον καπιταλισμό» θεωρείτε τον μεγαλύτερο μύθο όλων;

Θα έλεγα πως ο μεγαλύτερος μύθος είναι αυτός για την ελεύθερη αγορά.

Δεν υπάρχει ελεύθερη αγορά. Ολες οι αγορές έχουν δομηθεί από μια σειρά ρυθμίσεων σχετικά με το τι μπορεί να πουληθεί, ποιος μπορεί να το πουλήσει και πώς μπορεί να το πουλήσει. Επιπλέον, διαφορετικοί άνθρωποι μπορεί να έχουν διαφορετικές απόψεις για το ποιες ρυθμίσεις είναι νόμιμες.

Ο ίδιος ο ορισμός της ελεύθερης αγοράς είναι μια πολιτική εξάσκηση. Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να πει «ώς εδώ είναι τα σύνορα της αγοράς, οπότε δεν μπορεί να υπάρχει κρατική παρέμβαση πέραν αυτού του σημείου», επειδή δεν υπάρχει επιστημονικός τρόπος να ορίσουμε πού πρέπει να τεθούν τα όρια. Ακόμα και οι μεγαλύτεροι θιασιώτες της ελεύθερης αγοράς θα ήταν ενάντια στην ύπαρξη ελεύθερων αγορών όσον αφορά το εμπόριο ανθρώπων (δηλαδή δουλεία), ανθρώπινων οργάνων, ή ιατρικών αδειών (η πώληση των αδειών για την εξάσκηση του ιατρικού επαγγέλματος ανεξαρτήτως ιατρικών ικανοτήτων), αλλά δεν υπάρχει και καμιά οικονομική θεωρία που να λέει πως δεν θα έπρεπε να έχουμε ελεύθερες αγορές σε αυτά τα πράγματα.

Ποια είναι η πραγματικότητα σχετικά με την επίπτωση των ιδιωτικοποιήσεων στην οικονομική ανάπτυξη;

Υπάρχει μεγάλη διαφωνία γύρω από αυτό το θέμα, αλλά ουσιαστικά η απάντηση είναι πως «εξαρτάται» από τις οικονομικές συγκυρίες. Υπάρχουν μερικές βιομηχανίες που λειτουργούν πιο αποτελεσματικά ως κρατικές επιχειρήσεις-βιομηχανίες «φυσικού μονοπωλίου», όπως του ηλεκτρισμού και της ύδρευσης, οι σιδηρόδρομοι και τα ταχυδρομεία, ή βιομηχανίες που χρειάζονται μεγάλες επενδύσεις κεφαλαίου και δεν υπάρχουν διαθέσιμα στον ιδιωτικό τομέα. Υπάρχουν άλλες που θα ήταν αναποτελεσματικές εάν ήταν κρατικές επιχειρήσεις: λιανικό εμπόριο και εστιατόρια είναι μερικά παραδείγματα.

Εξαρτάται επίσης από τη χώρα. Μερικές χώρες έχουν μακρά και επιτυχημένη ιστορία με κρατικές επιχειρήσεις. Χώρες όπως η Γαλλία, η Φιλανδία, η Νορβηγία, η Σιγκαπούρη και η Ταϊβάν έχουν διαχειριστεί αποτελεσματικά πολλές κρατικές επιχειρήσεις σε τομείς που δεν έρχονται πρώτοι στη λίστα για κρατική ιδιοκτησία, όπως η βιομηχανία αυτοκινήτων (Γαλλία), ημιαγωγών (Σιγκαπούρη) και μηχανημάτων (Φιλανδία). Από την άλλη μεριά, υπάρχουν μερικά παραδείγματα βιομηχανιών «φυσικού μονοπωλίου», όπως οι ιαπωνικοί σιδηρόδρομοι, που έχουν λειτουργήσει αποτελεσματικά από ιδιωτικές εταιρείες (αν και κάτω από στενό κρατικό έλεγχο). Στο θέμα των κρατικών επιχειρήσεων και των ιδιωτικοποιήσεων ακολουθώ το γνωμικό του πρώην ηγέτη της Κίνας Ντενγκ Σιάο-Πινγκ: «Δεν έχει σημασία αν η γάτα είναι άσπρη ή μαύρη, αρκεί να πιάνει ποντίκια».

Εχετε υποστηρίξει ότι οι νεοφιλελεύθερες καπιταλιστικές πολιτικές δεν λειτουργούν καλά, κυρίως για τις αναπτυσσόμενες χώρες, αλλά θεσμοί όπως το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα επιμένουν στο αντίθετο. Υποκρισία με σκοπό να ξεγελάσουν;

Πολλοί άνθρωποι του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας πιστεύουν πραγματικά πως οι πολιτικές που προτείνουν είναι οι πλέον κατάλληλες για τις αναπτυσσόμενες χώρες. Υπό αυτή την έννοια δεν είναι υποκριτές. Φυσικά, όμως, κάνουν λάθος. Είναι ευρέως γνωστό ότι οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές έχουν οδηγήσει σε αυξημένη εισοδηματική ανισότητα, σε εργασιακή ανασφάλεια και σε χρηματοοικονομική αστάθεια στις περισσότερες χώρες κατά τη διάρκεια των τελευταίων τριάντα ετών. Οπου εφαρμόστηκαν οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές μειώθηκε επίσης η οικονομική ανάπτυξη. Το κατά κεφαλήν εισόδημα στη Λατινική Αμερική αυξανόταν κατά 3,1% ετησίως την περίοδο των δεκαετιών του '60 και του '70, τις «κακές εποχές» του προστατευτισμού και της κρατικής παρέμβασης, αλλά έχει αυξηθεί μόνο κατά 1,1% από τη δεκαετία του '80 έως σήμερα.

Σήμερα, οι πολιτικοί σε Ευρώπη και ΗΠΑ ασχολούνται με τα ελλείμματα και το χρέος, ενώ οι οικονομίες βρίσκονται σε ύφεση και μαστίζονται από καλπάζουσα ανεργία. Θα κατευνάσουν τις αγορές ελέγχοντας τα δημοσιονομικά ελλείμματα;

Σίγουρα όχι. Ο περιορισμός στα ελλείμματα μπορεί να συνεισφέρει στην ανάπτυξη σε μια κατάσταση πλήρους απασχόλησης όπου ο ιδιωτικός τομέας επιθυμεί να επενδύσει και να επεκταθεί αλλά περιορίζεται από την επέκταση του κράτους (που αυξάνει το κόστος του δανεισμού και περιορίζει άλλους πόρους -όπως τη διαθέσιμη εργατική δύναμη- που βρίσκονται ήδη σε κατάσταση πλήρους απασχόλησης). Η σημερινή κατάσταση, όμως, δεν είναι καθόλου έτσι. Σήμερα το πρόβλημα είναι ότι ο ιδιωτικός τομέας είναι απρόθυμος και ανίκανος να επεκταθεί επειδή πολλές επιχειρήσεις κουβαλούν πολύ χρέος και επειδή βλέπουν να υπάρχει λίγη ζήτηση για επιπλέον παραγωγή. Οι καταναλωτές έχουν «σφίξει το ζωνάρι τους» εξαιτίας των δικών τους προβλημάτων με χρέος, στάσιμους μισθούς και αυξανόμενη εργασιακή ανασφάλεια. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, οι περικοπές στις κρατικές δαπάνες δεν οδηγούν στην ανάπτυξη της οικονομίας, όπως βλέπουμε ξεκάθαρα να συμβαίνει στην Ελλάδα, την Ιρλανδία, την Ισπανία και σε λιγότερο βαθμό στο Ηνωμένο Βασίλειο και στις ΗΠΑ. Αυτό σημαίνει ότι σε ακραίες περιπτώσεις όπως αυτή της Ελλάδας, οι περικοπές στις κρατικές δαπάνες δεν θα θέσουν υπό έλεγχο ούτε τα ελλείμματα. Ο κόσμος ξεχνά πως οι περικοπές δεν οδηγούν αυτομάτως σε μειώση των ελλειμμάτων. Αντιθέτως, έαν οι περικοπές οδηγήσουν σε συρρίκνωση της ανάπτυξης, όπως γίνεται στην Ελλάδα, τότε θα μειωθούν τα φορολογικά έσοδα και οι περικοπές θα είναι δώρον άδωρον.

Οδηγείται η παγκόσμια οικονομία σε νέα μεγάλη ύφεση;

Αυτό εξαρτάται από το τι εννοείτε λέγοντας «μεγάλη ύφεση». Εάν εννοείτε κάτι ανάλογο με αυτό που συνέβη τη δεκαετία του 1930, αμφιβάλλω. Διαθέτουμε πολλά εργαλεία για να αποφύγουμε μια τόσο μεγάλη πτώση της οικονομίας όπως αυτή που βίωσε ο κόσμος τη δεκαετία του 1930. Το πιθανότερο σενάριο είναι αυτό που συνέβη στην Ιαπωνία από τη δεκαετία του '90 - μια μεγάλη περίοδο αναιμικής ανάπτυξης, που διακόπτεται από μερικές περιόδους σποραδικής ανάπτυξης και ακόμα περισσότερο από συχνές περιόδους αρνητικής ανάπτυξης.

WHO is who ?

Γεννήθηκε το 1963 στη Σεούλ. Απέκτησε πτυχίο στα Οικονομικά από το Εθνικό Πανεπιστήμιο της Σεούλ. Πήρε μεταπτυχιακό δίπλωμα και διδακτορικό από το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. Σήμερα, είναι ένας από τους πλέον διακεκριμένους επιστήμονες στον τομέα της αναπτυξιακής οικονομίας και καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας της Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ.

Το 2005 τιμήθηκε με το βραβείο Βασίλι Λεόντιεφ για τη Διεύρυνση των Οριζόντων της Οικονομικής Σκέψης. Μεταξύ των βιβλίων του περιλαμβάνονται τα «Kicking Away the Ladder: Development Strategy in Historical Perspective», που τιμήθηκε με το βραβείο Γκούναρ Μίρνταλ το 2003, και «Bad Samaritans: Rich Nations, Poor Policies and the Threat to the Developing World» (2007). Το βιβλίο του «23 αλήθειες που δεν μας λένε για τον καπιταλισμό» έχει δημοσιευτεί σε πολλές ξένες γλώσσες και κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Καστανιώτη.