Αναδιάρθρωση και διαγραφή χρέους-οι προυποθέσεις για μια αριστερή πρόταση

πηγή: ΕΠΟΧΗ 24/7/2010
Των Σπύρου Λαπατσιώρα και Γιάννη Μηλιού

Στο «Spiegel» (12/7/2010) δημοσιεύτηκε άρθρο το οποίο αναφερόταν σε –ανεπιβεβαίωτα μέχρι στιγμής– σχέδια της γερμανικής κυβέρνησης για αναδιαπραγμάτευση του χρέους των κρατών-μελών της Ευρωζώνης που αντιμετωπίζουν προβλήματα εξυπηρέτησής του. Το σχέδιο προβλέπει μέτρα όπως την παράταση της προθεσμίας εξόφλησης των κρατικών ομολόγων, τη μείωση των τόκων, ή το «κούρεμα» του χρέους, δηλαδή την παραγραφή τμήματος του χρέους.

Εδώ δεν μπορούμε να καταπιαστούμε με όλα τα ζητήματα που αναδύονται από τα υπό συζήτηση σχέδια. Αρκούμαστε να θέσουμε κάποια γενικά σημεία που προκύπτουν από αυτή τη συζήτηση.

Κατ’ αρχάς, δεν πρέπει να προκαλούν έκπληξη τέτοιες συζητήσεις, οι οποίες διεξάγονται εδώ και καιρό. Μπορεί οι κυβερνήσεις να αρνούνται αυτήν την προοπτική, αλλά θα πρέπει να αποδώσουμε σε αυτήν την άρνηση τη σημασία που έχει: Φοβούνται κάθε δημόσια διαβούλευση για παραγραφή χρέους γιατί, σε τελευταία ανάλυση, θέτει στη δημόσια ατζέντα το ζήτημα «ποιος πληρώνει για την κρίση». Εντούτοις, οι σχετικές συζητήσεις πηγάζουν από την τάση αύξησης του δημόσιου χρέους που παρατηρείται σε όλες τις χώρες της Ευρωζώνης για τα επόμενα χρόνια. Πιο συγκεκριμένα, από το γεγονός ότι τα κράτη λόγω της κρίσης μετέτρεψαν σε δημόσιο μέρος του ιδιωτικού χρέους (για παράδειγμα των τραπεζών που πήραν δημόσια χρηματοδότηση από τα «πακέτα διάσωσης») και από την πεποίθηση ότι οι αναιμικοί ρυθμοί μεγέθυνσης των οικονομιών αυξάνουν τις πιθανότητες αδυναμίας αποπληρωμής για αρκετά κράτη-μέλη στα επόμενα χρόνια. Η Ελλάδα αποτέλεσε την αφορμή για να εστιάσουν οι ιθύνουσες τάξεις της Ευρώπης στο πρόβλημα του δημόσιου χρέους.

Η παραγραφή δεν είναι αφεαυτού «αριστερή»

Το άρθρο έτυχε ιδιαίτερης προσοχής στην Ελλάδα για διάφορους λόγους: α) Οι πολιτικές που εφαρμόζονται με βάση το Μνημόνιο οδηγούν σε αύξηση του χρέους, μέχρι και 150% του ΑΕΠ, σύμφωνα με εκτιμήσεις, το 2013, που λήγει το πρόγραμμα χρηματοδότησης, επομένως το ζήτημα εξυπηρέτησης αυτού του χρέους παραμένει και αποτελεί ζήτημα το οποίο θέτει υπό αμφισβήτηση τις προοπτικές ανάκαμψης, αλλά και τη σταθερότητα του ευρώ, λόγω των φόβων που δημιουργούν στις χρηματοπιστωτικές αγορές τέτοιες προοπτικές. β) Ο κύριος λόγος, όμως, για τον οποίο συζητούνται μηχανισμοί αντιμετώπισης μίας χρεοκοπίας όπως αυτός που παρουσίασε το «Spiegel» έγκειται στην αποτυχία του Συμφώνου Σταθερότητας στη σημερινή μορφή του να εγγυηθεί τη σταθερότητα της Ευρωζώνης. Αναζητούνται λοιπόν μέθοδοι στήριξής του.

Επιπλέον, ενώ γενικά η παραγραφή χρέους μπορεί να αποτελέσει μηχανισμό αναδιανομής και κάτω από αυτή τη γενικότερη κατηγορία πρέπει να τον σκεφτόμαστε ως αριστεροί, η συζήτηση που παρουσιάζεται στο «Spiegel» δείχνει ότι η παραγραφή χρέους δεν αποτελεί αφεαυτής αριστερή πρόταση, αλλά μπορεί υπό ευνοϊκές για το κεφάλαιο συνθήκες να λειτουργήσει ως εργαλείο εμβάθυνσης του νεοφιλελευθερισμού. Ακόμη και το γεγονός ότι καλούνται σε πρώτη φάση να αναλάβουν το κόστος της όποιας αναδιάρθρωσης οι ιδιώτες κάτοχοι ομολόγων, που σημαίνει κυρίως ξένες και ελληνικές τράπεζες, αυτό δεν συνιστά κατ’ ανάγκη ρήξη με τη νεοφιλελεύθερη πολιτική. Αφενός, επειδή εκτός από τις τράπεζες ομόλογα κατέχουν και τα ασφαλιστικά ταμεία και κάθε αναδιάρθρωση χρέους τα επιβαρύνει με προφανείς συνέπειες σε σχέση με την επιχειρούμενη ριζική υποβάθμιση του δημόσιου ασφαλιστικού συστήματος. Αφετέρου επειδή αυτή η πρόταση αποτελεί τμήμα ενός ευρύτερου μηχανισμού πειθάρχησης των κρατών-μελών, τον οποίο επιχειρούν να νεκραναστήσουν σε χειρότερη μορφή για τις δυνάμεις της εργασίας και τις κοινωνίες.

Τα κράτη ως επιχειρήσεις

Ας το δούμε από πιο κοντά. Η «λογική της κατάστασης» υπαγορεύει παραγραφή χρέους των κρατών. Αλλά δεν υπάρχει «ουδέτερη λογική», με την έννοια ότι η συγκεκριμένη επεξεργασία των ζητημάτων που αναδεικνύονται από την κρίση συντελείται σε ένα ακραία συντηρητικό πλαίσιο από τις ιθύνουσες τάξεις της Ευρώπης. Το γεγονός ότι αντί να υπάρξει μία συλλογική ανάληψη εκ μέρους των κρατών των αναγκαίων μέτρων για την έξοδο από την κρίση που θα διασφαλίζει τις κατακτήσεις των εργαζομένων της Ευρώπης, εξελίσσεται μία γενικευμένη εκχώρηση των υποχρεώσεων και των μηχανισμών των κρατών στις αγορές, είτε αφορά τη χρηματοδότηση της οικονομίας είτε αφορά τα ασφαλιστικά ταμεία, έχει συνέπειες: Να εμφανίζονται σχέδια όπως αυτά του «Spiegel» που αντιλαμβάνονται τις χρεοκοπίες κρατών με όρους χρεοκοπίας μίας επιχείρησης, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το διορισμό από το νέο μηχανισμό «ειδικών» για την «εκκαθάριση» των απαιτήσεων.

Η «λογική της κατάστασης»

Η όλη σκέψη είναι συνεπής με την ορθολογικότητα του «οικονομούντος ατόμου», που όπως διαπίστωσε όλος ο κόσμος «θριάμβευσε» με την κρίση του 2008: Κίνητρα στις κυβερνήσεις να μη παραβαίνουν τους κανόνες χρέους του νέου μηχανισμού, όπως η υποβάθμιση της πιστωτικής αξιολόγησης και ο φόβος μίας χρεοκοπίας, που θα σημαίνει από διορισμό «ειδικών» μέχρι έξοδο από το ευρώ. Κίνητρα στους επενδυτές να μη δανείζουν υπερβολικά μία χώρα επειδή μπορεί να βρεθούν στην κατάσταση να παραγραφεί τμήμα των αξιώσεων που έχουν. Όλα αυτά φυσικά σημαίνουν άρνηση των κρατών να αναλάβουν τις αναγκαίες δαπάνες για την ομαλή αναπαραγωγή της εργασιακής δύναμης, με τον τρόπο που μέχρι σήμερα γνωρίζαμε: Αντί να στηρίζουν τη δημόσια υγεία και την κοινωνική πρόνοια, αναστηλώνουν το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα ώστε αυτό να συνεχίσει να λειτουργεί με νέες εξουσίες ως μηχανισμός πειθάρχησης επιχειρήσεων και κρατών στο νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα, συμπιέζοντας ολόπλευρα την εργασία.

Είναι γεγονός ότι οι ιθύνουσες τάξεις στην Ευρώπη έχουν επιδείξει ευελιξία, δηλαδή αναγκάζονται από την εξέλιξη της κρίσης να μετατοπίζονται στις πολιτικές που υποστηρίζουν, ωθούμενες από μία «λογική της κατάστασης». Αλλά αυτή η μετατόπιση δε σημαίνει και αλλαγή πορείας. Για όσο διάστημα διατηρείται ο συντριπτικός υπέρ τους ταξικός συσχετισμός δυνάμεων, η προσαρμοστικότητά τους στα αποτελέσματα της κρίσης παίρνει τη μορφή μίας «φυγής προς τα εμπρός»: Μίας προσπάθειας η συστημική αποτυχία του νεοφιλελευθερισμού να γιατρευτεί από τη γενίκευση και την εμβάθυνσή του.