Η λογική του μονόδρομου και η Αριστερά (Μέρος 1ο)

του Κ. Καλλωνιάτη

Το κείμενο που ακολουθεί δημοσιεύτηκε στην ΑΥΓΗ (25/7/2010), αλλά με περικοπές και χωρίς τα διαγράμματα.

ΤΟ ΠΛΗΡΕΣ ΚΕΙΜΕΝΟ έχει ως εξής:

Κάθε μονόδρομος έχει δύο άκρα. Στην περίπτωση της ελληνικής οικονομικής κρίσης η κυβέρνηση βρίσκεται στο δεξί άκρο που υποστηρίζει το αναπόφευκτο της υποταγής στη Τρόϊκα και το Μνημόνιο για να αποτραπεί η χρεοκοπία της χώρας. Στο αριστερό άκρο βρίσκεται η ‘Πρωτοβουλία Οικονομολόγων και Πανεπιστημιακών’ μαζί με το ΚΚΕ που θεωρούν αναπότρεπτη την παύση πληρωμών, τη παραγραφή του χρέους και την έξοδο από το ευρώ. Ενδιάμεση εναλλακτική λύση δεν υπάρχει για τις δύο αυτές πλευρές. Τόσο απλά και καθαρά είναι τα πράγματα. Μαύρο ή άσπρο. Και όποιος προτείνει τρίτη λύση, εξισώνεται με το αντίπαλο δέος.

Στις 4/7/2010 (ΑΥΓΗ) άσκησα κριτική στις απόψεις της ‘Πρωτοβουλίας’ επιχειρηματολογώντας υπέρ της μερικής διαγραφής του χρέους εντός της ΟΝΕ. Για τις απόψεις αυτές ο καθηγητής κ. Κ. Λαπαβίτσας μου έκανε τη τιμή να απαντήσει σε δύο συνέχειες (11/7 και 13/7 στην ΑΥΓΗ) σε άρθρο με τίτλο «Το χρέος, το ευρώ και οι θέσεις της αριστεράς». Πρόκειται για κείμενο που συμβάλλει στο δημόσιο διάλογο για την έξοδο από τη κρίση και το οποίο μου επιτρέπει να εστιάσω καλύτερα στα σημεία σύγκλισης και διαφωνίας μου τα οποία και καταθέτω εδώ.

Με τον κ. Λαπαβίτσα, λοιπόν, συμφωνούμε στην ανάγκη βαθιάς παραγραφής του χρέους για να ανασάνει ο μέσος έλληνας και να πάρει μπρος η οικονομία. Συμφωνούμε, επίσης, ότι χρειάζεται πρωτοβουλία από τα κάτω για να ενισχυθεί διαπραγματευτικά η θέση της χώρας και πως υπάρχουν τα σχετικά περιθώρια γι’ αυτό. Έχουμε, όμως, μία στρατηγική διαφωνία : για το αν, δηλαδή, πρέπει να επιδιωχθεί αυτό εντός ή εκτός Ευρωζώνης. Από εκεί απορρέουν και οι παρακάτω κριτικές επισημάνσεις μου :

1.      ‘Το βαθύτερο πρόβλημα είναι το ευρώ που οδήγησε στον τεράστιο όγκο χρέους των περιφερειακών χωρών της Ευρωζώνης’. Αυτή είναι η ακρογωνιαία λίθος που στηρίζει τις προτάσεις του κ. Λαπαβίτσα γιατί αν το ευρώ ευθύνεται για τη κρίση χρεών, τότε η έξοδος από αυτό καθίσταται αυτονόητη. Η λογική του απλή : το μονοδιάστατο κοστούμι της νομισματικής πολιτικής στην Ευρωζώνη οδήγησε σε διαφορετικούς πληθωρισμούς και επίπεδα ανταγωνιστικότητας με συνέπεια την αύξηση των ελλειμμάτων του ισοζυγίου πληρωμών και την αύξηση των εισροών κεφαλαίων για τη χρηματοδότησή τους με συνέπεια τον υπερδανεισμό και υπερχρέωση των περιφερειακών χωρών. Ασφαλώς, η ΟΝΕ δεν λειτούργησε όπως μερικοί φαντάζονταν και οδήγησε σε αύξηση των ανισοτήτων και δυσαναλογιών με συνέπεια και τη σημερινή της κρίση. Όμως, αυτό είναι ίδιο του καπιταλισμού γενικότερα, ενώ ο μηχανισμός του ευρώ δεν λειτούργησε έτσι ακριβώς όπως μόλις περιγράφηκε. Αλλά μάλλον κάπως ανάποδα. Ήταν δηλαδή οι εισροές κεφαλαίων από το κέντρο προς την περιφέρεια για την αξιοποίηση των υψηλότερων εκεί αποδόσεων που προκάλεσαν την υπερβολική αύξηση του δανεισμού, της ζήτησης και των εξωτερικών ελλειμμάτων. Έλλειμμα ανταγωνιστικότητας υπήρχε αλλά δεν ήταν τόσο σημαντικό για να δημιουργηθούν τα ελλείμματα αυτά. Η αιτία πρέπει να αναζητηθεί στον χρηματιστηριακό και παρασιτικό χαρακτήρα της παγκόσμιας οικονομίας των δύο τελευταίων δεκαετιών (νεοφιλελυθερισμός), την τάση δραστικής μείωσης των αμερικανικών επιτοκίων μετά τη κρίση του 2000-2001 και την μακροχρόνια υποτίμηση του δολαρίου που ευνόησε την κερδοσκοπική μετανάστευση πληθωρικού χρήματος στην ΕΕ (carry trade). Με άλλα λόγια ήταν η αντιμετώπιση της παγκόσμιας χρηματιστηριακής κρίσης του 2001 που δημιούργησε τη νέα φούσκα στις πιστώσεις και την αγορά ακινήτων σε ΗΠΑ και ΕΕ, όχι η Ευρωζώνη η οποία ούτως ή άλλως ήταν και είναι ένας μεταβατικός, ανολοκλήρωτος και προβληματικός θεσμός. Η διαφωνία μου με τον κ. Λαπαβίτσα είναι ότι προτάσσει την πλημμελή ‘αρχιτεκτονική’ της Ευρωζώνης ως βασική αιτία της υπερχρέωσης και θέτει την πρωτύτερη αυτής διεθνή καπιταλιστική κρίση σε δεύτερο πλάνο. Τα στοιχεία, όμως, τον διαψεύδουν, αφού (α) τα δημόσια ελλείμματα εκτινάσσονται μόνον τη τελευταία διετία 2008-2009 (βλ διάγραμμα 2) λόγω της ύφεσης και τα δημόσια χρέη μόνον το 2009 λόγω της διάσωσης των τραπεζών, (β) τα ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών των χωρών της περιφέρειας δεν σημειώνουν ουσιαστική αύξηση το πρώτο μισό της δεκαετίας, ενώ υπάρχουν και χώρες (Ιταλία) που δεν γνωρίζουν καμία αύξηση (βλ Πίνακα) και (γ) οι ΗΠΑ μπορεί να ανακάμπτουν προσωρινά, έχουν ωστόσο πιο σοβαρά θεμελιώδη προβλήματα από την ΕΕ (βλ διάγραμμα 1). Συνεπώς, αντίθετα με τον ισχυρισμό του, τα προβλήματα της ευρωπαϊκής περιφέρειας δεν οφείλονται ‘στις δομές του ευρώ’, ή ορθότερα δεν οφείλονται πρωτίστως σε αυτές.

2.      Ο κ. Λαπαβίτσας προτείνει να χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικά το όπλο της έκθεσης των τραπεζών του κέντρου στα ελληνικά χρέη για μία αναδιαπραγμάτευση και δραστικό κούρεμα του χρέους κατά 50-60% ώστε ‘να κλείσει η Ελλάδα γρήγορα τη χαίνουσα πληγή του χρέους και ανακτώντας την αναξιοπιστία της να επιστρέψει στις παγκόσμιες αγορές’. Δύο παρατηρήσεις. Η διαφορά με τον κ. Καζάκη είναι τεράστια. Άρνηση χρέους εκείνος, μερική παραγραφή ο κ. Λαπαβίτσας. Επιστροφή στις διεθνείς αγορές ο κ. Λαπαβίτσας, ριζικά διαφορετική πολιτική ένταξης στον διεθνή καταμερισμό εργασίας ο κ. Καζάκης. Αλήθεια, συμφωνεί με τον κ. Καζάκη ο κ. Λαπαβίτσας ότι με την έξοδο της Ελλάδας από την Ευρωζώνη, η τελευταία θα καταρρεύσει ; Εάν ναι, τότε για ποια αποτελεσματική αξιοποίηση του όπλου της έκθεσης των τραπεζών του κέντρου μιλάει ; Υπάρχει περίπτωση διαπραγμάτευσης μετά από μία κατάρρευση της Ευρωζώνης ;

3.      ‘Παραγραφή εντός της ΟΝΕ, αν γίνει, θα συμβεί υπό την αιγίδα των τραπεζών, εξουδετερώνοντας το ισχυρότερο όπλο της Ελλάδας’. Κατά τον κ. Λαπαβίτσα αυτό θα σήμαινε ένα μικρό κούρεμα της τάξης του 30% με επιμήκυνση χρόνου αποπληρωμής και ίσως μείωση επιτοκίων, που όμως – ελλείψει της δυνατότητας υποτίμησης - δεν θα έλυνε το πρόβλημα της διαφοράς ανταγωνιστικότητας με το κέντρο και θα οδηγούσε σε επανεμφάνιση του χρέους σύντομα. Η συζήτηση του ενδεχόμενου παραγραφής του χρέους εντός ΟΝΕ είναι μία πρόοδος. Το κάτω από ποια αιγίδα θα γίνει είναι ζήτημα συσχετισμού δυνάμεων και δεν μπορεί τώρα να προεξοφληθεί. Όσον δε αφορά την εικαζόμενη εξουδετέρωση του ισχυρότερου όπλου της χώρας (δηλ της έκθεσης των ξένων τραπεζών στα ελληνικά χρέη), ισχυρότερο όπλο είναι αυτό που δεν χρησιμοποιείται γιατί μπορεί ακριβώς να πείσει για το ολέθριο αποτέλεσμα μιας χρήσης του (πχ πυρηνικά). Στη περίπτωση όμως της εξόδου από το ευρώ, το όπλο έχει πλέον χρησιμοποιηθεί και δεν είναι αποτελεσματικά αξιοποιήσιμο.  Τέλος, όσον αφορά την αναγκαιότητα της υποτίμησης διερωτώμαι : εάν συμφωνείτε ότι η έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ θα φέρει την καταστροφή στην Ευρωζώνη και κατ’ επέκταση στην παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη, τότε σε τι αλήθεια οφέλη προσβλέπετε από μία υποτίμηση ; Γιατί αν η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται σε παρατεταμένη κατάπτωση, δεν φαντάζομαι να περιμένετε η Ελλάδα να ανακάμψει με νομισματικές υποτιμήσεις…

4.      ‘Η τεχνική πλευρά της επιστροφής στη δραχμή παραμένει απλό νομισματικό πρόβλημα’ ισχυρίζεται ο κ. Λαπαβίτσας θεωρώντας πως σε μία εβδομάδα θα έχει με κάποιο μαγικό ραβδί γίνει η νομισματική μετατροπή. Και επειδή έχει δίκιο πως ‘η επίκληση της αυθεντίας δεν επαρκεί’ ας κοιτάξουμε τι λέει η εμπειρία της αντικατάστασης της δραχμής από το ευρώ : ‘Η μετάβαση στο ευρώ σε φυσική μορφή αποτελεί ένα πολύπλοκο εγχείρημα, που απαιτεί μεγάλη προσπάθεια σε επίπεδο διοικητικής μέριμνας και οργάνωσης και έγκαιρη τεχνική προετοιμασία από τις νομισματικές και οικονομικές αρχές, καθώς και από τα πιστωτικά ιδρύματα. Η Τράπεζα της Ελλάδος, ως νομισματική αρχή, και το Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών έχουν αρχίσει εδώ και αρκετούς μήνες τις αναγκαίες προπαρασκευαστικές εργασίες… Ο προεφοδιασμός των τραπεζών με κέρματα ξεκίνησε την 1η Σεπτεμβρίου και ο προεφοδιασμός τους με τραπεζογραμμάτια την 1η Οκτωβρίου. Οι εμπορικές επιχειρήσεις έχουν αρχίσει να προεφοδιάζονται από τις τράπεζες με κέρματα ευρώ από την 1η Νοεμβρίου και με τραπεζογραμμάτια μικρής αξίας από την 1η Δεκεμβρίου. Οι επιχειρήσεις πρέπει εγκαίρως να προβλέψουν τις ανάγκες τους σε ευρώ στην περίοδο παράλληλης κυκλοφορίας και να έλθουν σε επαφή με την τράπεζά τους για τη ρύθμιση των λεπτομερειών που αφορούν τον προεφοδιασμό τους. Για να διασφαλιστεί η επιτυχής μετάβαση από τη δραχμή στο ευρώ, απαιτείται η ενημέρωση των πολιτών, ώστε να είναι πλήρως προετοιμασμένοι.. την 1η Ιανουαρίου 2002…. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει επίσης την εκπαίδευση ατόμων που απασχολούνται στα κυριότερα σημεία διακίνησης του ευρώ, ιδιαίτερα των ταμιών… ‘Ετσι, θα αρχίσει η σταδιακή απόσυρση της δραχμής…. Καθοριστικός παράγοντας για την ομαλή και γρήγορη μετάβαση στο νέο μας νόμισμα θα είναι η όσο το δυνατόν καλύτερη προετοιμασία των τραπεζών...Οι αναγκαίες προσαρμογές των μηχανογραφικών τους συστημάτων βρίσκονται ήδη στο τελικό στάδιο και έχει ξεκινήσει από το φθινόπωρο η μετατροπή των λογαριασμών των πελατών τους σε ευρώ. Τα ταμεία των τραπεζών και οι αυτόματες ταμειολογιστικές μηχανές (ΑΤΜ) είναι οι κύριοι δίαυλοι διανομής τραπεζογραμματίων στο κοινό. Συνεπώς, θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στην απρόσκοπτη και γρήγορη εισαγωγή των τραπεζογραμματίων ευρώ. Οι τράπεζες έχουν δεσμευθεί να προσαρμόσουν το μηχανικό και λογισμικό μέρος των ΑΤΜ, έτσι ώστε σημαντικό ποσοστό, 80% του συνολικού δικτύου των μηχανών αυτών να διαθέτει τραπεζογραμμάτια ευρώ από τις πρώτες ώρες της Τρίτης 1 Ιανουαρίου 2002’ (από ομιλία Ν. Γκαργκάνα, 13/12/2001). Ουδείς φυσικά ισχυρίστηκε κ. Λαπαβίτσα ότι ‘η έξοδος από το ευρώ είναι αδύνατη γιατί η χώρα έχει πολλά ΑΤΜ’, όμως είναι παιδαριώδες το επιχείρημα ότι η αντικατάσταση ενός νομίσματος είναι υπόθεση 2-3 ημερών.

Ελλειμμα τρεχουσών συναλλαγών ως προς το ΑΕΠ (%) και ετήσια μεταβολή ισοτιμίας ευρώ (τελευταία στήλη)

	Ελλάδα	Ιταλία	Πορτογαλία	Ιρλανδία	Ισπανία	Ευρω/δολάριο
2001	-6,8	-0,1	-10,4	-0,7	-3,9	-2,2
2002	-5,5	-0,8	-8,3	-1,1	-3,3	4,4
2003	-6,6	-1,3	-6,4	0,0	-3,5	20,2
2004	-5,8	-0,9	-8,3	-0,7	-5,3	10,6
2005	-7,5	-1,7	-10,3	-3,9	-7,4	-0,8
2006	-11,3	-2,6	-10,7	-3,9	-9,0	1,6
2007	-14,4	-2,4	-10,1	-5,9	-10,0	8,7
2008	-14,5	-3,6	-12,6	-6,2	-9,7	7,3
2009	11,2	-3,3	-10,3	-3,3	-5,5	-5,4

Πηγή :DBResearch (προσωπικήεπεξεργασία στοιχείων)

Figure 1
. General government consolidated gross debt

Source: European Commission, AMECO

Figure 2. General government consolidated gross debt

Source: European Commission, AMECO