Σε τοξικό αδιέξοδο ευρωζώνη και κυβέρνηση

Πηγή: Δρόμος (2/4/2011) Σαν να μην έγινε απολύτως τίποτα. Σαν να μη μεσολάβησε το πολύμηνο θρίλερ, οι διαδοχικές σύνοδοι κορυφής και η τελική συμφωνία των 27 για το ευρώ, τη διαχείριση του χρέους, τον προσωρινό και τον μόνιμο μηχανισμό «διάσωσης», το Σύμφωνο για το ευρώ και το ταπεινό «ρεγάλο» της επιμήκυνσης στην Ελλάδα. Όλες οι θριαμβικές ανακοινώσεις των ηγεμόνων της Ε.Ε. και της κυβέρνησης Παπανδρέου απαξιώθηκαν σε λίγα εικοσιτετράωρα. Με την τριπλή υποβάθμιση Ελλάδας, Πορτογαλίας αλλά και τεσσάρων ελληνικών τραπεζών από την Standard & Poor’s, την υποβάθμιση από τη Fitch και την αντίστοιχη προαναγγελία νέας υποβάθμισης από τη Moody’s. Η κυβέρνηση αλλά και ευρωπαίοι αξιωματούχοι αντέδρασαν με τον αναμενόμενο, αμήχανο τρόπο. Σχοινοτενείς ανακοινώσεις για το ύποπτον της αντίδρασης των οίκων πιστοληπτικής αξιολόγησης και κάποιες μπηχτές περί «συνωμοσίας» που, ωστόσο, δεν έχουν κανένα απολύτως αντίκρισμα όσο δεν λαμβάνεται η παραμικρή πολιτική απόφαση για την αφαίρεση της πιστοληπτικής «εξουσίας» από τους ιέρακες της αγοράς. Η αντίδραση των «τριών αδελφών» εμπεριέχει φυσικά την ιδιοτέλεια της υπεράσπισης των συμφερόντων των πελατών τους, δηλαδή των ιδιωτών θεσμικών επενδυτών που έχουν τοποθετήσει τα χρήματά τους σε ομόλογα υπερχρεωμένων χωρών. Ήτοι των τραπεζών, και μάλιστα των ευρωπαϊκών, κατόχων κρατικών ομολόγων σε ποσοστό έως και 80%. Είναι η εύλογη αντίδραση απέναντι στο ενδεχόμενο να υποστούν οι τράπεζες-πελάτες των οίκων ένα δραστικό «κούρεμα» των ομολόγων που έχουν στα χέρια τους είτε σε μια αναπόφευκτη και ανεξέλεγκτη «αναδιάρθρωση χρέους» μέχρι το 2013 είτε στην προβλεπόμενη από τον μόνιμο μηχανισμό διάσωσης διαδικασία «ελεγχόμενης χρεοκοπίας» με συμμετοχή των ιδιωτών πιστωτών, από το 2013 και μετά. Κυνικός ρεαλισμός Ωστόσο, πέραν αυτής της ιδιοτελούς σχέσης με το πρόβλημα, η ομοβροντία υποβαθμίσεων δηλώνει ότι οι αγορές, η τραπεζική τοκογλυφία, τα κερδοσκοπικά κεφάλαια δεν πιστεύουν ότι οι Ευρωπαίοι βρήκαν πράγματι τρόπο να ελέγξουν την κρίση χρέους. Αντιθέτως, οι οίκοι αξιολόγησης, ως αυθεντικοί εκφραστές του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, εκφράζουν με έναν κυνικό ρεαλισμό την πεποίθησή τους ότι η κρίση χρέους όχι μόνο δεν θα περιοριστεί στις χώρες που είναι ήδη στη δίνη της υπερχρέωσης, αλλά θα επεκταθεί ακόμη και στον σκληρό πυρήνα της ευρωζώνης. Δηλαδή στις χώρες που σήμερα, χάρη στην άριστη πιστοληπτική αξιολόγησή τους, εγγυώνται τη σωτηρία των «αναξιόπιστων». Η εξήγηση είναι μάλλον απλή και αποκαλύπτεται ακόμη και από τις επίμονες αναφορές του «διεθνούς τοκογλύφου», του ΔΝΤ, στην αναγκαιότητα εξυγίανσης του τραπεζικού συστήματος της ευρωζώνης. Πηγή της κρίσης κρατικού χρέους της ευρωζώνης, και όχι μόνο, ήταν η έκθεση των τραπεζών σε τοξικά, παράγωγα προϊόντα. Τα κράτη ανέλαβαν να διασώσουν τις τράπεζες παρέχοντας αφειδώς χρήμα των φορολογουμένων και προκαλώντας μια έκρηξη κρατικού χρέους, με ομόλογα που και αυτά πέρασαν στα χέρια των τραπεζών. Επί της ουσίας, δανείστηκαν απ’ αυτές χρήμα ίδιας τοξικότητας με αυτό που τις βύθισε στην κρίση. Οι τράπεζες με τη σειρά τους, όταν οι αγορές άρχισαν να απαξιώνουν τα κρατικά ομόλογα, άρχισαν να τα φορτώνουν στην ΕΚΤ για να αντλήσουν φτηνότερο χρήμα. Έτσι, η τοξική μόλυνση πέρασε στο «κάστρο» του ευρώ, την κεντρική τράπεζα που το εκδίδει και εγγυάται την αξία του. Ταυτοχρόνως, οι τράπεζες, φρόντισαν με τις τοξικές εγγυήσεις από τα κράτη και την ΕΚΤ απλώς να κλείνουν τις λογιστικές τους τρύπες, για να συντηρούν τη χρηματιστηριακή τους εικόνα. Ψήγματα μόνον από το άφθονο χρήμα που άντλησαν πέρασαν στη λεγόμενη πραγματική οικονομία, ενώ ταυτόχρονα οι συνθήκες ύφεσης στις υπερχρεωμένες χώρες και στασιμότητας στις «υγιείς» στέρευαν και τις καταθέσεις. Γιατί, πολύ απλά, στο σκηνικό άγριας λιτότητας που έχει στηθεί στην ευρωζώνη, ο κόσμος τρώει από τα έτοιμα. Τώρα, στην τρίτη φάση διαχείρισης της κρίσης από τις ευρωπαϊκές ηγεσίες, η τοξική μόλυνση απειλεί ακόμη και τον σκληρό πυρήνα της ευρωζώνης. Δηλαδή τις χώρες όπως η Γερμανία, η Γαλλία και οι εύρωστοι δορυφόροι τους που υποτίθεται ότι θα εγγυηθούν τις επιχειρήσεις «διάσωσης» μετά το 2013. Αυτοεγκλωβισμός Εν ολίγοις, η ευρωζώνη είναι εγκλωβισμένη σε ένα τοξικό αδιέξοδο. Αυτό επισημαίνουν οι αγορές, παρά τη συμφωνία τους με την ταξική ουσία του Συμφώνου για το ευρώ και των επιθέσεων που αυτό επιφυλάσσει κατά της μισθωτής εργασίας, του ασφαλιστικού συστήματος, του κοινωνικού κράτους και της δημόσιας περιουσίας. Φυσικά, οι αγορές και οι επιθετικότεροι εκπρόσωποί τους δεν έχουν τη δυνατότητα να πουν ή να υπονοήσουν όλη την αλήθεια. Εγκλωβισμένες στο καθήκον να προστατεύσουν τους πιστωτές-τράπεζες από το ενδεχόμενο να πληρώσουν το παραμικρό κόστος, αποκρύπτουν τον τριπλό χαρακτήρα της κρίσης ως κρίσης κρατικού χρέους, κρίσης επενδύσεων (ύφεση) και κρίσης του τραπεζικού συστήματος. Στην κορυφή αυτού του τριγώνου βρίσκονται χωρίς αμφιβολία οι τράπεζες. Σε τελική ανάλυση, πυρήνας της κρίσης είναι η κρίση του τραπεζικού συστήματος και επ’ αυτής καμιά ουσιώδης μέριμνα δεν έχει ληφθεί από τους 27 της Ε.Ε. πέραν της μέριμνας της γερμανικής και της γαλλικής πολιτικής ηγεσίας να σώσουν τις δικές τους τράπεζες, με τη «λύση-πακέτο» που επέβαλαν. Αλλά κι αυτό πια είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν θα το πετύχουν. Εκλογικός εκβιασμός; Το τοξικό αδιέξοδο της ευρωζώνης είναι τελικά ένα πολιτικό αδιέξοδο. Μια τρομακτική αδυναμία των πολιτικών διαχειριστών της καπιταλιστικής ολοκλήρωσης να αντιληφθούν τις εγγενείς αναπηρίες και αντιφάσεις της. Το αντιλαμβάνεται κανείς από τις εύθραυστες πολιτικές ισορροπίες που επικρατούν απ’ άκρου εις άκρον της Ε.Ε.: πτώση της κυβέρνησης Σόκρατες στην Πορτογαλία, ήττες Μέρκελ και Σαρκοζί στις περιφερειακές εκλογές, πολιτική κρίση διαρκείας στην Ιταλία του Μπερλουσκόνι, άνοδος της ακροδεξιάς στις επικείμενες εκλογές στη Φινλανδία, κυβερνητική αλλαγή πριν δύο μήνες στην Ιρλανδία του Μνημονίου. Σοσιαλδημοκράτες ή κεντροδεξιοί υφίστανται ταπεινωτικές, τιμωρητικές ήττες για τα προγράμματα λιτότητας που εφάρμοσαν. Οι διαχειριστές της νεοφιλελεύθερης λύσης απορρίπτονται, τα περιθώρια εναλλακτικών λύσεων στενεύουν, ακραία εθνικιστικά ή ακροδεξιά μορφώματα επιστρατεύονται ως κυβερνητικά δεκανίκια. Στην περίπτωση της Ελλάδας και της κυβέρνησης Παπανδρέου, το αδιέξοδο των διαχειριστών παίρνει τη διάσταση πλήρους πολιτικής ασφυξίας. Πέρα από τα αλλεπάλληλα φαινόμενα αυταρχικής εκτροπής, το πολιτικό και κοινωνικό βάρος των πρόσθετων μέτρων δεκάδων δισεκατομμυρίων ευρώ που καλείται να αποφασίσει σε ελάχιστες εβδομάδες δεσμεύοντας ακόμη και την (όποια) επόμενη κυβέρνηση την εξωθούν σε αναζήτηση εξόδου κινδύνου. Μία απ’ αυτές ακούει στο όνομα πρόωρες εκλογές. Κάποιοι (όχι και πολύ ρεαλιστικοί) υπολογισμοί κυβερνητικών στελεχών αναφέρουν ότι η ομοβροντία νομοθετημάτων που επίκεινται μέχρι τον Μάιο (νέα μέτρα, επικυρώσεις ευρωπαϊκών αποφάσεων) αποτελούν ευκαιρία άσκησης εκλογικού εκβιασμού τόσο στα κόμματα της αντιπολίτευσης όσο και στην κοινωνία, με κάποιες βάσιμες προσδοκίες επιτυχίας για το ΠΑΣΟΚ και τη «συμμαχία των προθύμων». Τα προσχήματα αναζητούνται στις κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες που απαιτούνται για κάθε κρίσιμη ψηφοφορία και στο χρονοδιάγραμμα πραγματοποίησής τους μέχρι τα μέσα Μαΐου. Απομένει ν’ αποδειχθεί αν μια τέτοια εκλογική αποκοτιά θα είναι πράγματι έξοδος κινδύνου ή πολιτική αυτοχειρία