Ο Tρισέ, ο Γκράμσι και η φιλελεύθερη οικονομία

Ημερομηνία δημοσίευσης: 07/04/2010

Πηγή: Αυγή

ΤΟΥ ΕΥΚΛΕΙΔΗ ΤΣΑΚΑΛΩΤΟΥ*

Ολόκληρη η ευρωπαϊκή αριστερά χρωστά μεγάλη ευγνωμοσύνη στον Ζαν Κλοντ Τρισέ. Πολλοί θεώρησαν την απόφαση ότι η ΕΚΤ θα συνεχίσει να δέχεται τα ομόλογα των ελληνικών τραπεζών πιο σημαντική από την άλλη απόφαση των πολιτικών της Ευρώπης για στήριξη των αδύναμων οικονομιών αν χρειαστεί. Και νομίζω ότι έχουν δίκαιο. Η απόφαση της ΕΚΤ λογικά θα αμβλύνει κάπως τα προβλήματα των ελληνικών τραπεζών αλλά και της κυβέρνησης. Δεν αλλάζουν, βέβαια, οι βασικοί παράμετροι που αντιμετωπίζει η ελληνική οικονομία, ούτε το γεγονός ότι η μόνη στρατηγική που έχει συναποφασιστεί από την κυβέρνηση και την Ε.Ε. βασίζεται σε μια μακρά περίοδο ύφεσης και μείωσης μισθών για να ξαναποκτηθεί η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας. Αλλά μια μικρή ανακούφιση ίσως να υπάρξει.

Η ευγνωμοσύνη μας όμως δεν αφορά τόσο στο αποτέλεσμα όσο στη μέθοδο. Ο Tρισέ ανακοίνωσε στις 25 Μαρτίου ότι θα αγνοήσει σε έναν βαθμό τη βαθμολόγηση των οίκων αξιολόγησης για την αξιοπιστία των κρατικών ομολόγων. Είπε, δηλαδή, ότι θα αντιμετωπίσει τις χρηματαγορές πολιτικά. Κι αυτό έχει τεράστια σημασία. Στις σημειώσεις του από τη φυλακή στον Μεσοπόλεμο, ο Γκράμσι ανέδειξε ότι η οικονομία της αγοράς δεν αποτελεί ένα φυσικό φαινόμενο, όπως υπονοούν οι αρχές της φιλελεύθερης πολιτικής οικονομίας. Όπως και όλα τα ρυθμιστικά πλαίσια που μπορεί να φανταστεί κανείς, ο ρυθμιστικός ρόλος των αγορών συγκροτείται και διατηρείται από συγκεκριμένες πολιτικές δυνάμεις με συγκεκριμένες παρεμβάσεις. Ότι στην Ε.Ε. οι χρηματαγορές θα παίζουν τόσο σημαντικό ρόλο στην αξιολόγηση επιχειρήσεων και οικονομιών έχει συναποφασιστεί τις τελευταίες τρεις δεκαετίες από τις κυρίαρχες δυνάμεις της κεντροδεξιάς και της κεντροαριστεράς. Αυτό αποδεικνύεται από την άρση των περιορισμών στις κινήσεις κεφαλαίου, την προώθηση του αγγλοσαξονικού χρηματοπιστωτικού μοντέλου που βασίζεται λιγότερο στον έλεγχο των τραπεζών και περισσότερο στις αγορές, και από πολλές άλλες μεγάλες και μικρές αποφάσεις.

Ο Tρισέ απέδειξε ότι όσο χρήσιμες για ιδεολογικούς σκοπούς κι αν είναι οι νεοφιλελεύθερες μυθοπλασίες περί φυσικότητας των αγορών, το συμφέρον των τάξεων που αντιπροσωπεύει συχνά θα διατάσει παρεμβάσεις που θα αναιρούν στην πράξη τις αρχές της φιλελεύθερης πολιτικής οικονομίας. Μπορεί ο Πρετεντέρης να συνεχίζει κάθε βράδυ να μας «εκπαιδεύει» στο ότι δεν έχει σημασία τι λέει ο ένας ή ο άλλος πολιτικός αλλά τι λένε οι αγορές, όμως τώρα έχει αποδειχθεί το αντίθετο από την πιο επίσημη πηγή που θα μπορούσε να φανταστεί κανείς. Σε σχέση με τις χρηματαγορές, η πολιτική μετράει.

Με αυτή την έννοια η παρέμβαση σε σχέση με τις χρηματαγορές είναι πάντα θέμα δοσολογίας. Μπορούμε να φανταστούμε ένα συνεχές που αρχίζει από την απόφαση Tρισέ, περνάει στη φορολόγηση χρηματοπιστωτικών συναλλαγών όπως πρότεινε ο James Tobin, συνεχίζει με περιορισμούς στις κινήσεις κεφαλαίου και φτάνει μέχρι την κοινωνικοποίηση του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Για όλες αυτές τις παρεμβάσεις θα υπάρχουν πολλά τεχνικά ζητήματα, και ζητήματα αποτελεσματικότητας. Ένας άλλος συσχετισμός δυνάμεων που θα θέλει το χρηματοπιστωτικό σύστημα να παίξει έναν πολύ διαφορετικό ρόλο, να  εξυπηρετήσει τις ανάγκες των πολλών, οφείλει να μην το ξεχνά αυτό.

Αλλά η ιδεολογία της φυσικότητας των αγορών, ως μια εξωτερική δύναμη πάνω από εμάς που μας επηρεάζει χωρίς να μπορούμε να την επηρεάσουμε, έχει δημιουργήσει πολλά εμπόδια για τη στρατηγική της αριστεράς. Δεν είναι πάντα εύκολο να αντιμετωπίσεις μια ιδεολογία αποκλειστικά στο πεδίο της ιδεολογίας. Γι' αυτό η πράξη του Tρισέ έχει τόση σημασία. Αναδεικνύει πρακτικά ότι δεν αντιμετωπίζουμε ένα φυσικό φαινόμενο που δεν σηκώνει πολιτικές παρεμβάσεις. Και αυτό εν δυνάμει μπορεί να παίξει μεγαλύτερο ρόλο αποδόμησης της φιλελεύθερης πολιτικής οικονομίας από χιλιάδες ιδεολογικά κείμενα δικά μας. Και γι' αυτό του οφείλουμε ένα ευχαριστώ.

* Ο Ευκλείδης Τσακαλώτος είναι καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.