Το παγκόσμιο παιχνίδι που δεν μπορεί να εχει καλό τέλος

πηγή: sofokleous10
 2 /7/2010

Τι ήταν η σύνοδος των 20 πλουσιότερων οικονομιών του κόσμου που έγινε το περασμένο Σαββατοκύριακο στον Καναδά; Ένα βήμα προς την ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας ή ένα πισωγύρισμα στην ασυμφωνία; Και τα δύο. Η έκκληση για “προγράμματα δημοσιονομικής σταθεροποίησης φιλικά στην ανάπτυξη” αποτελεί στην πραγματικότητα ένα πασπαρτού. Και προϋποθέτει κάτι που θα πρέπει να αποδειχτεί: ότι η ταχεία δημοσιονομική σταθεροποίηση θα στηρίξει την ανάπτυξη, και δεν θα την υπονομεύσει.

Αντί να εξετάσω κατά πόσο ισχύει αυτό, θα θέσω ένα ευρύτερο ερώτημα: τι κάνουμε σήμερα; Η κατάσταση με παραπέμπει σε ένα βρετανικό παιδικό παιχνίδι που λέγεται “πέρνα το κουτί”. Το παιχνίδι αυτό παίζεται με ένα κουτί που τυλίγεται με πολλά χαρτιά. Ο ένας παίκτης το περνάει στον άλλον μέχρι να σταματήσει η μουσική. Τότε ο παίκτης ξετυλίγει ένα χαρτί και το παιχνίδι συνεχίζεται. Νικητής είναι ο παίκτης που θα ξετυλίξει το τελευταίο χαρτί και θα κερδίσει το δώρο που είναι μέσα στο κουτί.

Το ενήλικο παιχνίδι “πέρνα το κουτί” είναι πολύ πιο πολύπλοκο. Στην πραγματικότητα λαμβάνουν χώρα 4 παιχνίδια μαζί και υπάρχουν πολλά κουτιά, εκ των οποίων άλλα εμπεριέχουν δώρα και άλλα ποινές. Πώς παίζονται αυτά τα 4 παιχνίδια;

Το πρώτο παιχνίδι παίζεται εντός του χρηματοπιστωτικού τομέα. Εδώ στόχος του κάθε παίκτη είναι να διασφαλίσει ότι τα προβληματικά δάνεια θα καταλήξουν κάπου αλλού, ενώ ο ίδιος θα συγκεντρώνει αμοιβές από το κάθε χαρτί που θα ξετυλίγεται στη διαδρομή του κουτιού. Το δεύτερο παιχνίδι παίζεται μεταξύ του χρηματοπιστωτικού τομέα και του υπόλοιπου ιδιωτικού τομέα. Ο στόχος εδώ είναι να πουληθούν στον υπόλοιπο ιδιωτικό τομέα όσο πιο πολλές υπηρεσίες γίνεται και να διασφαλιστεί ότι οι ζημιές θα καταλήξουν να επιβαρύνουν τους πελάτες. Το τρίτο παιχνίδι παίζεται μεταξύ του χρηματοπιστωτικού τομέα και του κράτους. Ο στόχος είναι να διασφαλιστεί ότι αν όλα καταρρεύσουν, οι ζημιές θα περάσουν στο κράτος. Και το τέταρτο παιχνίδι παίζεται μεταξύ των κρατών. Ο στόχος είναι να διασφαλιστεί ότι η υπερβολική προσφορά θα καταλήξει στις άλλες χώρες. Στο παιχνίδι αυτό κερδίζουν οι πλεονασματικές χώρες που οδηγούν σε σειριακές χρεοκοπίες τον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα των εμπορικών τους εταίρων. Το παιχνίδι αυτό μπορεί να αποκληθεί “ γονάτισε τους γείτονες, διακηρύσσοντας την ηθική σου”. Πρόκειται για το παιχνίδι που παίζει πολύ καλά η Γερμανία στην Ευρωζώνη.

Τι σχέση έχουν αυτά τα τέσσερα παιχνίδια με τη σύνοδο των G20; Μεγάλη. Το πρώτο παιχνίδι έχει διασκορπίσει τοξικά στοιχεία ενεργητικού σε όλο το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Το δεύτερο παιχνίδι έχει οδηγήσει στην υπερχρέωση και πλέον, στην απομόχλευση του ιδιωτικού μη τραπεζικού τομέα. Το τρίτο παιχνίδι έχει πλήξει σοβαρά τη δημοσιονομική θέση των κρατών και το τέταρτο παιχνίδι έχει ήδη συμβάλλει στη δημιουργία της παρούσας παγκόσμιας κρίσης, ενώ σήμερα αποτελεί εμπόδιο για την ανάκαμψη. Το πιο σημαντικό ίσως είναι ότι αυτά τα παιχνίδια συνδέονται μεταξύ τους και πρέπει να αλλάξουν όλα μαζί. Οι G20 το κατανοούν αυτό αλλά μόνον ως ένα βαθμό.

Όπως έλεγε ο Ταλεϋράνδος για τους Βουρβόνους, οι πολιτικοί δεν διδάσκονται τίποτα και λησμονούν τα πάντα. Το ίδιο ισχύει σήμερα, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τις ιδιωτικές και χρηματοπιστωτικές ρίζες της παρούσας κρίσης. Το πρόβλημα της δημοσιονομικής σταθεροποίησης θεωρείται με τρόπο απομονωμένο κι αυτό αποτελεί μέρα σφάλμα. Το σημαντικό δεν είναι το πρόβλημα του δημοσίου χρέους από μόνο του, αλλά το πρόβλημα του συνολικού χρέους.

Αυτό φαίνεται καθαρά αν δούμε την τελευταία ετήσια έκθεση της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών. Η έκθεση δείχνει πως τρεις σημαντικές ελλειμματικές χώρες – οι ΗΠΑ, η Βρετανία και η Ισπανία – είχαν καλές δημοσιονομικές θέσεις τον καιρό που μεγεθύνονταν εκρηκτικά το χρέος των νοικοκυριών σε σχέση με το ΑΕΠ. Στην περίπτωση της Ισπανίας μάλιστα, υπήρχε βελτίωση. Αλλά όταν ήρθε η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση και έσκασαν οι φούσκες των αξιών, ξεκίνησε η απομόχλευση και η υπερχρέωση του κράτους.

Γιατί αυτά αποτελούν συμπληρωματικούς καθρέφτες: όταν ο ιδιωτικός τομέας μιας χώρας έχει πλεόνασμα (πλεονάζον εισόδημα έναντι της κατανάλωσης), έχεις ή δημόσιο έλλειμμα ή εμπορικό πλεόνασμα (ή και τα δύο). Και όσο μεγαλύτερο είναι το ιδιωτικό πλεόνασμα, τόσο μεγαλύτερο είναι το δημόσιο έλλειμμα ή το εμπορικό πλεόνασμα. Αντιστρόφως, για να μειωθεί το δημόσιο έλλειμμα, πρέπει να αυξηθούν οι δαπάνες του ιδιωτικού τομέα ή να βελτιωθεί το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Κι αυτό πρέπει να γίνει με αύξηση της κατανάλωσης, όχι με μείωση των εισοδημάτων, ιδίως μετά από μια σοβαρή ύφεση.

Τι σχέση έχουν όλα αυτά με τις αποφάσεις των G20 για τη δημοσιονομική πολιτική; Κατά την περίοδο που προηγήθηκε της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, υπήρχαν τρεις ομάδες χωρών με μεγάλα πλεονάσματα: ορισμένες ώριμες βιομηχανικές χώρες - συγκεκριμένα η Γερμανία και η Ιαπωνία -, η Κίνα – που αποτελεί κατηγορία από μόνη της - και ορισμένα κράτη εξαγωγείς εμπορευμάτων. Εν τω μεταξύ αν και η κρίση έπληξε πολλές αναδυόμενες οικονομίες, τα αντισταθμιστικά ελλείμματα εμφανίστηκαν στις προηγμένες χώρες καθώς και σε χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Με την έναρξη της κρίσης και εξαιτίας της κατάρρευσης της εξωτερικής ζήτησης, τα πλεονάσματα των πλεονασματικών χωρών άρχισαν να συρρικνώνονται. Αλλά η εξωτερική ζήτηση στηρίζονταν κι από τα μεγενθυνόμενα δημόσια ελλείμματα των ελλειμματικών κρατών, έτσι ο δημόσιος δανεισμός αντιστάθμισε εν μέρει την απομόχλευση του ιδιωτικού τομέα. Με την αθέλητη δημοσιονομική σύσφιξη στην ευρωπαϊκή περιφέρεια και την ηθελημένη σύσφιξη στο κέντρο, σήμερα οδεύουμε σε μεγαλύτερη λιτότητα

Υπάρχει μια ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση ότι αυτή η σύσφιξη θα οδηγήσει, μέσα από την ενίσχυση της εμπιστοσύνης, σε αύξηση της κατανάλωσης. Όπως όμως δείχνει η έκθεση της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών, η απομόχλευση θα πάρει βάθος και θα κρατήσει πολύ. Από τη στιγμή που πλήττεται μεγάλο μέρος της παγκόσμιας οικονομίας δε, η αρνητική κληρονομιά θα πάρει ακόμη μεγαλύτερη διάρκεια στο χρόνο.

Με δυο λόγια, το κουτί της 'υπερβάλλουσας προσφοράς' πέρασε από τις πλεονασματικές χώρες στον ιδιωτικό τομέα των ελλειμματικών χωρών και, στη συνέχεια, στον δημόσιο τομέα αυτών των χωρών. 

Ας υποθέσουμε ότι προχωράμε σήμερα σε δημοσιονομική σύσφιξη. Τι επιπτώσεις θα έχουμε;

Αυτό δεν είναι σίγουρο. Ίσως τα πλεονάσματα απορροφηθούν με τη μεγέθυνση των εξωτερικών ελλειμμάτων ορισμένων αναδυόμενων οικονομιών, αφού οι χρηματοπιστωτικές αγορές, δελεασμένες από τη φερεγγυότητά τους, μετακινούν κεφάλαια προς αυτές. Ίσως η Ευρωζώνη περάσει σε εξωτερικό πλεόνασμα και αυτό, πάλι, καταλήξει στην μεγέθυνση του αμερικανικού ελλείμματος, όπως φοβούνται πολλοί Αμερικανοί αξιωματούχοι. Ίσως μειωθούν τα πλεονάσματα, με την Κίνα επικεφαλής της διαδικασίας. Ίσως όμως να καταλήξουμε σε αποπληθωρισμό και σε παρατεταμένη παγκόσμια ύφεση.

Το σίγουρο είναι πως κάθε συζήτηση για την ανάγκη περιστολής των δημοσίων ελλειμμάτων από μόνων τους δεν πρόκειται να αποδώσει. Τα δημόσια ελλείμματα δεν μπορούν να μειωθούν αν δεν αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα της υπερχρέωσης του ιδιωτικού τομέα που επλήγη από την κρίση, ή αν δεν περιοριστούν οι διεθνείς ανισορροπίες ή και τα δύο.

Τα παιχνίδια που παίζουμε σήμερα είναι καταστροφικά για την παγκόσμια οικονομία. Δεν θα πάμε σε ανάπτυξη αν δεν τα αλλάξουμε με άλλα, καλύτερα παιχνίδια