Δελτίον κρίσης: 09.09.11

Πηγή: protagon.gr

του Γ. Βαρουφάκη

Το καλοκαίρι που φεύγει μπορεί να μας έστειλε στις παραλίες αλλά την ίδια ώρα ενέτεινε την καταστροφική πορεία στο μέτωπο της Ευρωπαϊκής και Διεθνούς Κρίσης. Το Δελτίον Κρίσης επανέρχεται κάθε Παρασκευή για να συνοψίζει τις εξελίξεις ενός φθινόπωρου που προμηνύεται εξ ίσου εκρηκτικό.

Η Κρίση εξελίχθηκε γοργά και στα τρία επί μέρους μέτωπά της: (Α) Τραπεζικό σύστημα, (Β) δημόσιο χρέος, (Γ) πραγματική οικονομία. Το σημερινό δελτίο ξεκινά δίνοντας τις πολύ βασικές εξελίξεις σε κάθε έναν από αυτούς τους τομείς προτού κάνει μια αναδρομή στο τι συνέβη από το προηγούμενο δελτίο.

(Α) ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ: Η δραματική, και άνευ αποτελέσματος, έκκληση της κας Lagarde

Από την αρχή τονίζω ότι η Κρίση τροφοδοτείται από την κατάσταση που επικρατεί στις ευρωπαϊκές τράπεζες (βλ.εδώ). Στην κοινή μας πρόταση (με τον S. Holland) για έξοδο από την Κρίση, η οποία πρωτο-παρουσιάστηκε εδώ,  προτείναμε από τον περασμένο Μάρτιο τα εξής:

"2η Πολιτική - Η λύση της Κρίσης Τραπεζικού Συστήματος: Καθάρισμα των βιβλίων των τραπεζών από τοξικά παράγωγα και προβληματικά κρατικά ομόλογα (Φορέας: Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας - EFSF)... Να υποχρεωθούν οι τράπεζες σε έναν σοβαρό λογιστικό έλεγχο (stress tests) που να παίρνει ως δεδομένο ένα κούρεμα των τοξικών της τάξης του 90% και ένα αντίστοιχο κούρεμα των ομολόγων των υπερχρεωμένων κρατών της τάξης του 30% με 50%. Στόχος αυτού του ελέγχου είναι να υπολογιστεί το νέο κεφάλαιο που απαιτείται για να μην κηρυχθούν πτωχευμένες ώστε, μετά τον υπολογισμό αυτόν, να τεθούν υπό το εξής δίλημμα: Είτε εκδίδουν νέες μετοχές σε βαθμό που να αντλήσουν τα απαιτούμενα κεφάλαια από επενδυτές είτε, σε περίπτωση που δεν τα καταφέρουν, να αποδεχθούν τα κεφάλαια αυτά από το EFSF με αντάλλαγμα μετοχές που θα παρακρατήσει το EFSF εκ μέρους των ευρωπαίων φορολογούμενων. Έτσι, οι τράπεζες εξυγιαίνονται και, κάποια στιγμή, το EFSF πουλάει τις μετοχές αυτές με κέρδος, το οποίο καλύπτει τα κόστη λειτουργίας του."

Τότε, οι μόνοι που είχαν εκφραστεί θετικά απέναντι στην πρότασή μας εκείνη ήταν οι οικονομικοί συντάκτες των New York Times, και συγκεκριμένα ο Landon Thomas Jr (ο οποίος έγραψε και σχετικά πρόσφατα), καθώς και το Αμερικανικό υπουργείο οικονομικών που μας μήνυσε ότι μια τέτοια πολιτική παρέμβαση στον ευρωπαϊκό τραπεζικό τομέα θα ήταν ευχής έργο. Στην Ευρώπη, το μήνυμα ήταν διαφορετικό: Ο τραπεζικός τομέας δεν έχει ανάγκη υποχρεωτικής επανακεφαλαιοποίησης.

Δεν πέρασαν πολλοί μήνες και, εν μέσω καλοκαιριού, η κα Christine Lagarde, στην προσπάθειά της να πείσει ότι της άξιζε η προεδρία του ΔΝΤ σηκώθηκε στο ύψος των περιστάσεων με έναν ανέλπιστα καίριο λόγο σε αμερικανικό έδαφος. Αντιγράφω το βασικό της σημείο, το οποίο έδωσε το έναυσμα για καταιγισμό άρνησης και επικριτικών σχολίων από την ευρωπαϊκή Πτωχοτραπεζοκρατία: "Οι ευρωπαϊκές τράπεζες έχουν ανάγκη άμεσης επανακεφαλαιοποίησης. Πρέπει να ισχυροποιηθούν ικανοποιητικά ώστε να αντέξουν το ρίσκο που εγκυμονεί η υποβάθμιση του δημόσιου χρέους και η αναιμική ανάπτυξη των οικονομιών [σημ. εννοεί την ύφεση]. Εκεί έγκειται η αιτία της μετάδοσης της Κρίσης. Αν δεν αντιμετωπιστεί, εύκολα η Κρίση θα χτυπήσει τις χώρες του ευρωπαϊκού πυρήνα [σημ. λέγε με Γαλλία] ή θα μετατραπεί σε μια κατάρρευση της ρευστότητας [σημ. αναφέρεται σε μια στιγμή α λα Lehman Brothers]. Η πιο αποτελεσματική μέθοδος επίλυσης του προβλήματος είναι η υποχρεωτική και σημαντική σε μέγεθος επανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών. Θα μπορούσε το EFSF ή κάποιος αντίστοιχος πανευρωπαϊκός οργανισμός να επανακεφαλαιοποιήσει τις τράπεζες άμεσα, κάτι που θα απέφευγε την εναπόθεση μεγαλύτερων βαρών στα χειμαζόμενα κράτη."

Πρόκειται για πρόταση πανομοιότυπη με την δικής μας του Μαρτίου (βλ. παραπάνω). Τι ακολούθησε; Η μία άρνηση μετά την άλλη. Η μία επικριτική δήλωση ευρωπαίων ιθυνόντων μετά την άλλη. Γιατί; Επειδή η κα Lagarde έσφαλε; Όχι βέβαια αλλά επειδή τόλμησε μια ευρωπαία, παρά το γεγονός ότι τοποθετήθηκε εκεί για να διακοσμεί το γραφείο του προέδρου του ΔΝΤ, να πει την αλήθεια - να ξεστομίσει αυτό που όλοι γνωρίζουν αλλά κανείς δεν τολμά να πει: Ότι οι τράπεζες της ευρωζώνης είναι πτωχευμένες και ότι οι τραπεζίτες παλεύουν με νύχια και με δόντια να μην χάσουν το έλεγχο των τραπεζών που οδήγησαν στην πτώχευση. Για αυτό τον λόγο προσπαθούν να διατηρήσουν την παροχή ρευστότητας από την ΕΚΤ και το EFSF, κάνοντας τις ελάχιστες κινήσεις που απαιτείται η διατήρηση της εξουσίας τους (βλ. συγχώνευση Alpha-Eurobank) χωρίς να χάσουν το έλεγχο του πλειοψηφικού πακέτου. Πρόσφατα, σε συναντήσεις στο Λονδίνο είδα και άκουσα υψηλά ιστάμενα στελέχη εποπτικών αρχών του ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού συστήματος να σηκώνουν τα χέρα ψηλά καθώς ομολογούσαν ότι δεν έχουν την πολιτική στήριξη για να κάνουν πράξη τα σωστά αυτά πράγματα που είπε η κα Lagarde...

Έτσι, η κρίση στον τραπεζικό τομέα είναι εγγυημένη, βαθαίνει και δεν πρόκειται να αφήσει τα κράτη και την πραγματική οικονομία της Ευρώπης να ανασάνουν. Δεν είναι περίεργο που οι τράπεζες βουλιάζουν (βλ. Societe General, BNP-Paribas) και οι τραπεζίτες παραδέχονται ότι το καλοκαίρι που πέρασε τους θυμίζει το φθινόπωρο του 2008 (βλ. δήλωση του προέδρου της Deutsche Bank)

(B) ΚΡΙΣΗ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΡΕΟΥΣ: Το Ελληνικό Δράμα και η καταστροφική, για την Ευρώπη, 21η Ιουλίου

Στις 21 Ιουλίου οι ηγέτες της Ευρώζώνης έπρεπε να προχωρήσουν σε αποφάσεις, χωρίς περαιτέρω χρονοτριβές, στο ποιά θα είναι η στρατηγική που θα εφαρμόσουν, την ώρα που όλο και περισσότερες χώρες-μέλη απειλούνταν  άμεσα από την οικονομική ύφεση. Μετά από πολύωρες διαπραγματεύσεις και συζητήσεις ανακοινώθηκε μια ευρωπαϊκή συμφωνία η οποία αφορούσε ως επί το πλείστον την αντιμετώπιση του ελληνικού προβλήματος. Αν η συμφωνία είχε λάβει χώρα σε προηγούμενο  χρονικό πλαίσιο,  περί τον Φεβρουάριο του 2010 φερ’ ειπείν, τότε θα αποτελούσε μια θετική εξέλιξη για την Ελλάδα και θα είχε ενδεχομένως καθυστερήσει (χωρίς να σταματήσει) την εξάπλωσή της κρίσης στην υπόλοιπη ευρωπαϊκή περιφέρεια. Δυστυχώς, η συμφωνία αυτή, όταν ήρθε, αποτέλεσε κόλαφο για την ευρωζώνη καθώς συμπαρέσυρε στον πάτο την Ιταλία και την Ισπανία, θέτοντας την Γαλλία ως τον επόμενο στόχο των καιροσκόπων. Και όσο, κατά την διάρκεια του καλοκαιριού, φαινόταν ότι η Συμφωνία της 21ης Ιουλίου ωθεί την ευρωζώνη στο χείλος του γκρεμού, χάθηκε και η ελπίδα ότι τα θετικά της σημεία για την Ελλάδα θα έφερναν κάποιο αποτέλεσμα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το γεγονός ότι οι τραπεζίτες, βλέποντας την προοπτική διάλυσης του ευρώ σε τουλάχιστον δύο, αν όχι πιο πολλά, νομίσματα, απέχουν από το πρόγραμμα επανακύλησης των ελληνικών ομολόγων, βάζοντας έτσι την ταφόπλακα (μαζί με την ελληνική ύφεση που έφτασε το ρεκόρ του -7,3%) στην 'δεύτερη' διάσωση του ελληνικού δημοσίου. Ενδεικτικά αναφέρω το άρθρο των New York Times που εξηγεί γλαφυρά τον τρόπο με τον οποίο εξανεμίστηκαν οι ελπίδες για την πολυπόθητη "συμμετοχή ιδιωτών" στην νέα δανειοδότηση του ελληνικού κράτους.

Οι αποφάσεις της συνόδου κορυφής, όπως ήταν αναμενόμενο και γράφαμε εδώ, δεν έπεισαν τις αγορές και μέσα στον Αύγουστο το δίχτυ της αράχνης τύλιξε ακόμα και την Ιταλία, χώρα που έως τότε θεωρούνταν εκτός περιφέρειας. Η Ιταλία αντέδρασε ανακοινώνοντας μέτρα λιτότητας ύψους 45 δις ευρώ, όχι επειδή ο Ιταλός υπουργός Giulio Tremonti δεν κατανοούσε ότι η λιτότητα θα χειροτερεύσει την Ιταλική κρίση χρέους (μας έχει δηλώσει προσωπικά ότι το γνωρίζει!) αλλά επειδή, την ώρα που τα Ιταλικά spreads κατέρρεαν, η ΕΚΤ του έθεσε αυτά τα μέτρα λιτότητας ως όρο για να στηρίξει τα ιταλικά επιτόκια αγοράζοντας 'μεταχειρισμένα' ιταλικά ομόλογα (αυτό που λέμε, στην δευτερογενή αγορά). Σε αυτό το στυγνό παίγνιο εκβιασμού έχει καταντήσει η κατά τα άλλα ενωμένη Ευρώπη...

Πάνω στον πανικό, η κα Μέρκελ, αν και δεν το ήθελε, δέχθηκε να συναντηθεί με τον Γάλλο Πρόεδρο στο Παρίσι. Το ενδιαφέρον της ευρωπαϊκής  αλλά και παγκόσμιας κοινότητας στράφηκε πάνω τους. Τελικά, άλλη μια φορά, αποφάσισαν να μην αποφασίσουν. Απλά επαναδιακήρυξαν την απόφασή τους να απορρίψουν το από κοινού εγγυημένο ευρωομόλογο (σημ. καλά έκαναν καθώς άλλο είναι το ζητούμενο), να αναβαθμίσουν τον H. van Rumpoy υποβαθμίζοντας τον J.C. Juncker, να επιβάλουν  κι άλλη λιτότητα όπου μπορούν  και να συναντώνται οι υπουργοί οικονομικών της ευρωζώνης δύο φορές τον χρόνο. Αυτά άκουσαν οι αγορές και ενθουσιάστηκαν...

Συμπερασματικά, η σύνοδος κορυφής της 21ης Ιουλίου αποτέλεσε σημαντική στιγμή στην διαδικασία αποδόμησης της ευρωζώνης. Οι αγορές, προεξοφλώντας την αδυναμία της γαλλικής οικονομίας να ανταπεξέλθει των προκλήσεων που δημιουργεί άθελά της η Συμφωνία αυτή, την στοχοποίησαν. Η υποβάθμιση της Γαλλίας αποσοβήθηκε προσωρινά αλλά το μείγμα χρέους και έλλειψης συντονισμού κάνει τις ευρωπαϊκές οικονομίες ευάλωτες σε κάθε γεγονός. Στο μεταξύ στις ΗΠΑ, η Standard & Poor's έκανε μια κίνηση εναντίον της αμερικανικής κυβέρνησης για δικούς της επιχειρηματικούς λόγους, ο  αντίκτυπος όμως  έγινε περισσότερο αισθητός στην Ευρώπη. Κι όλα αυτά την στιγμή που η παγκόσμια οικονομία ετοιμάζεται να δώσει την χαριστική βολή στην ευρωζώνη (και να εισπράξει ένα ακόμα ράπισμα από αυτήν) μπαίνοντας σε μια νέα καμπή ύφεσης.

(Γ) Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Η ύφεση μπορεί να ρημάζει την χώρα μας, -7,3% την στιγμή αυτή, αλλά την ίδια ώρα τα πλοκάμια της στραγγαλίζουν την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, ενώ απειλούν την Ασία. Τα μαντάτα, όπου και να κοιτάξει κανείς, είναι άσχημα - βλ. π.χ. εδώ και εδώ. Δύο όμως πρόσφατα άρθρα μου λένε ότι η Ευρώπη δεν είναι διατεθειμένη να αντιδράσει ορθολογικά σε αυτή την νέα, τεράστια απειλή. Το ένα είναι του κ. Schauble, στο οποίο επιδίδεται σε μια συγκλονιστική προσπάθεια να μιμηθεί τον αμίμητο Πρόεδρο Herbert Hoover, ο οποίος το 1929-1932, εν μέσω ύφεσης, πίστευε ακράδαντα στην λιτότητα - με αποτέλεσμα να ρίξει τις ΗΠΑ στην αγκαλιά της Μεγάλης Ύφεσης. Το άλλο είναι του Ολλανδού πρωθυπουργού, το οποίο επιβεβαιώνει ότι οι πλεονασματικές χώρες της Ευρώπης, σύσσωμες, είναι ταγμένες στην πολιτική Hoover-Schauble. Τίποτα από όλα αυτά δεν αφήνει περιθώριο ελπίδας ότι η Ευρώπη μπορεί να διασώσει την ευρωζώνη και την ιδέα της ευρωπαϊκής ενότητας από τα δόντια μιας Κρίσης που γιγαντώνεται, γίνεται όλο και πιο επιθετική, και η οποία τελικά κατατροπώνει, άνευ αντιπάλου, τις κοινωνίες μας.