Αναδιαπραγμάτευση του Χρέους

άρθρο του Πέτρου Παπακωνσταντίνου στο  περιοδικό ΕΠΙΚΑΙΡΑ 8/4/2010

Η αναδιαπραγμάτευση του δημοσίου χρέους αποτελεί πλέον όρο εθνικής επιβίωσης. Το χρέος αποτελεί όχι ελληνικό, αλλά ευρωπαϊκό και παγκόσμιο πρόβλημα, επομένως σε ευρωπαϊκή και παγκόσμια κλίμακα πρέπει να αναζητηθεί και η λύση . Πατέρας της μακροοικονομικής και κατά γενική αναγνώριση μια από τις μεγαλύτερες διάνοιες του εικοστού αιώνα, ο Τζον Μέιναρντ Κέινς δεν θα μπορούσε να κατηγορηθεί για επαναστατικές αντιλήψεις. Η αγωνία του ήταν όχι να γλιτώσει τους εργαζόμενους από τον καπιταλισμό, αλλά να γλιτώσει τον καπιταλισμό από τον εαυτό του. Υπό αυτό το πρίσμα ήταν ιδιαίτερα κριτικός απέναντι στο τοκογλυφικό, χρηματιστικό κεφάλαιο, που απομυζούσε τεράστιους παραγωγικούς πόρους μέσω των τοκοχρεολυσίων, δημιουργώντας παράλληλα συνθήκες κοινωνικής έκρηξης. Ήδη το 1923, ο Κέινς τάχθηκε υπέρ της "ευθανασίας του ραντιέρη" μέσω μιας επεκτατικής πληθωριστικής πολιτικής που θα απαξίωνε τα χρέη. "Είναι προτιμότερο να δυσαρεστήσουμε τον ραντιέρη, που ζει από τους τόκους, παρά να προκαλέσουμε εκτίναξη της ανεργίας σε έναν πληθυσμό που ήδη υποφέρει από την φτώχεια", σημείωνε ο Βρετανός οικονομολόγος.

Η οικονομική ασφυξία που διαπίστωνε ο Κέινς για τη Βρετανία του μεσοπολέμου έχει εξαπλωθεί σήμερα στον κόσμο ολόκληρο, καθώς σχεδόν όλα τα βιομηχανικά αναπτυγμένα έθνη, άλλο λιγότερο, άλλο περισσότερο, έχουν μετατραπεί σε ομήρους του διεθνούς, τοκογλυφικού κεφαλαίου. Ιδιαίτερα η Ελλάδα έχει εγκλωβιστεί από την αρχή αυτής της χρονιάς σε έναν εφιαλτικό φαύλο κύκλο: Τα διαβόητα spreads εκτινάσσουν στα ουράνια το κόστος δανεισμού- η κυβέρνηση ανακοινώνει οδυνηρά μέτρα για να κατευνάσει τις αγορές- οι τελευταίες δανειοδοτούν την Ελλάδα, αλλά τα επιτόκια παραμένουν αστρονομικά, επαναφέροντας το φάσμα της χρεοκοπίας- η κυβέρνηση παίρνει νέα μέτρα κ.ο.κ. Κάθε φορά που οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι και ο "συνασπισμός προθύμων" δημοσιογράφων εξυμνούν υποθετικούς διπλωματικούς θριάμβους του πρωθυπουργού και αναγγέλλουν φως στην άκρη του τούνελ, σύντομα διαπιστώνουμε ότι πρόκειται μόνο για τον επόμενο συρμό αντιλαϊκών μέτρων που έρχεται κατά πάνω μας.

Αυτός ο φαύλος κύκλος πρέπει επί τέλους να σπάσει! Κάτι περισσότερο: Είναι βέβαιο ότι θα σπάσει, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, καθώς είναι εντελώς αδύνατο πλέον η Ελλάδα να συνεχίσει να υφίσταται αυτό το παρανοϊκό κόστος δανεισμού. Το χρέος εξελίσσεται σε μηχανισμό πειρατικού σφετερισμού του κοινωνικού μας πλούτου από τους σύγχρονους Σάιλοκ, οι οποίοι απαιτούν πεισματικά να εισπράξουν τη λίβρα κρέας από τον άτυχο οφειλέτη που έπεσε στην ανάγκη τους. Πέραν των άλλων, η πορεία των πραγμάτων αφαιρεί την οποιαδήποτε πιθανότητα αποτελεσματικότητας, έστω στο καθαρά δημοσιονομικό επίπεδο, των επώδυνων μέτρων που παίρνει η κυβέρνηση. Το μόνο πραγματικό αποτέλεσμά τους είναι να μεταφέρονται κεφάλαια από τις τσέπες των Ελλήνων εργαζομένων και τον τζίρο των μικρών επιχειρήσεων στα θησαυροφυλάκια των διεθνών τραπεζιτών, ενώ το ίδιο το δανειακό πρόβλημα του ελληνικού κράτους όχι μόνο δεν περιορίζεται, αλλά αναπαράγεται κάθε μέρα σε διευρυμένη μορφή.

Τα στοιχεία, όπως αποτυπώνονται στον κρατικό προϋπολογισμό, μιλούν από μόνα τους και δεν επιδέχονται αμφισβήτηση: Μόνο για τόκους, υπολογίζεται ότι θα πληρώσουμε φέτος γύρω στο 5.5% του ΑΕΠ- συγκριτικά, οι δαπάνες για την παιδεία, την υγεία και την κοινωνική ασφάλιση ανέρχονται σε 3.6%, 2.9% και 4.2% αντίστοιχα. Αν συνυπολογίσουμε τα χρεολύσια, που μεταφέρονται από χρονιά σε χρονιά κι από δεκαετία σε δεκαετία, η συνολική δαπάνη για την εξυπηρέτηση του χρέους θα φτάσει γύρω στο απολύτως εξοντωτικό 13% του ΑΕΠ- μεγαλύτερο από το άθροισμα των χρημάτων που πηγαίνει για παιδεία, υγεία και συντάξεις μαζί! Αν προσθέσουμε δε και τις μεγαλύτερες, αναλογικά, από κάθε άλλη χώρα- μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης στρατιωτικές δαπάνες, αντιλαμβάνεται κανείς ότι δεν μένει σχεδόν τίποτα για υποτυπώδη κοινωνική πολιτική και αναγκαία έργα υποδομών, κάτι που καταδικάζει μακροπρόθεσμα την παραγωγικότητα της εργασίας σε καχεξία.

Το πιο εξοργιστικό είναι ότι, ενώ το 75% του χρέους βρίσκεται στα χέρια των ξένων εταίρων μας, κυρίως των μεγάλων ευρωπαϊκών τραπεζών, οι κυβερνήσεις τους όχι μόνο δεν μας διευκολύνουν αναφορικά με την εξυπηρέτηση του χρέους μας, όπως κάνει κάθε συνετός πιστωτής στον οφειλέτη του σε ώρα ανάγκης, αλλά κερδοσκοπούν ασύστολα πάνω στο ελληνικό χρέος: τη μια έχουμε την αρχική δήλωση του Τρισέ ότι θα σταματήσει να δέχεται ελληνικά ομόλογα, που εκτίναξε τα spreads, την άλλη αντίστοιχες δηλώσεις του Όλι Ρεν και άλλων αξιωματούχων σε κρίσιμες στιγμές και την παράλλη υφιστάμεθα κερδοσκοπικά παιχνίδια πάνω στο ενδεχόμενο ελληνικής χρεοκοπίας μέσω των διαβόητων CDS, από τους ραντιέρηδες που δεν διστάζουν να δαγκώσουν το χέρι που τους ταίζει!

Η ίδια η δογματική εφαρμογή του Συμφώνου Σταθερότητας, με την εξωπραγματική απαίτηση να μειωθεί το έλλειμμα κατά οκτώ ολόκληρες μονάδες μέσα σε τρία μόλις χρόνια, και μάλιστα σε συνθήκες κρίσης, με την ανεργία άνω του 10%, ισοδυναμεί με συνταγή βαθειάς οικονομικής ύφεσης και κοινωνικού χάους- μια όψη του οποίου είναι ήδη ορατή, με την ανησυχητική αύξηση της εγκληματικότητας.

Σύγχρονη Σεισάχθεια

Ενόψει της επαπειλούμενης καταστροφής, οποιαδήποτε ρεαλιστική πολιτική αντιμετώπισης της κρίσης, είτε εμφορείται από φιλελεύθερες, είτε από κεϋνσιανές, είτε από ριζοσπαστικά αριστερές ιδέες, δεν μπορεί παρά να ξεκινήσει από μια εκ των ων ουκ άνευ προϋπόθεση, χωρίς την οποία όλα τα άλλα είναι όνειρα θερινής νυκτός: Τη στάση πληρωμών και την αναδιαπραγμάτευση του δημοσίου χρέους! Μια σύγχρονη "Σεισάχθεια", για την οποία ευφυώς μίλησε, παραπέμποντας στον Σόλωνα, η Λιάνα Κανέλη.

Ασφαλώς, δεν πρόκειται για μια απλή και ανέξοδη επιλογή- άλλωστε, εδώ που έχουμε φτάσει δεν υπάρχει βασιλική οδός προς τη σωτηρία. Σε διαμετρική αντίθεση, όμως, με την πεπατημένη που ακολουθούμε τόσο καιρό, αυτή τη φορά το κόστος θα είναι προσωρινό και το κέρδος μόνιμο.

Η Ελλάδα θα τιμωρηθεί για λίγα χρόνια από τις διεθνείς αγορές χρήματος και θα αντιμετωπίσει επενδυτικό λοκ- άουτ, αλλά θα αποφύγει την κοινωνική κατάρρευση και θα θέσει τις βάσεις για την παραγωγική της ανασυγκρότηση. Σε τέσσερα ή πέντε χρόνια, οι διεθνείς τοκογλύφοι θα έχουν ηρεμήσει αρκετά ώστε να κάνουν σειρά μπροστά στο γκισέ για να αγοράσουν, με το αζημίωτο, καινούριους ομολογιακούς τίτλους της χώρας μας. Στο ενδιάμεσο διάστημα, θα υπάρχουν, πέραν των δυτικών τραπεζών, εναλλακτικές λύσεις από άλλους, σημαντικούς παίκτες του παγκοσμίου συστήματος για την κάλυψη επειγουσών αναγκών.

Άλλωστε, το πιθανότερο είναι ότι τα πράγματα δεν θα φτάσουν καν σε ρήξη. Οι πιστωτές μας μάλλον θα προτιμήσουν να αναδιαπραγματευτούν τα επιτόκια και τις προθεσμίες αποπληρωμής του χρέους μας, έστω κι αν χάσουν ένα μέρος από τα προσδοκώμενα, από το να ρισκάρουν να τα χάσουν όλα. Αυτό έγινε στην περίπτωση της Αργεντινής, η οποία κήρυξε στάση πληρωμών το 2002 και ήρθε σε συμφωνία με τα τρία τέταρτα των πιστωτών της το 2005- μια συμφωνία με την οποία της χαρίστηκε περισσότερο από το μισό του χρέους. Επιτέλους, οι πιστωτές μας δικαιολογούν τα τοκογλυφικά επιτόκια δανεισμού επικαλούμενοι τον κίνδυνο χρεοκοπίας της Ελλάδας. Με άλλα λόγια, έχουν προϋπολογίσει αυτόν τον κίνδυνο και μάλιστα έχουν προεισπράξει την ασφάλειά τους μέσω των τόκων που λαμβάνουν όλα αυτά τα χρόνια- χρόνια η κερδοσκοπία μέσω των swaps. Καιρός λοιπόν να πούμε κι εμείς: Ό,τι πήρατε- πήρατε, αγαπητοί μας, το ταμείο κλείνει μέχρι νεωτέρας!

Σημειωτέον ότι η λύση αυτή είναι πολύ λιγότερο ριζοσπαστική από ό,τι πιστεύουν οι περισσότεροι. Από το 1970 μέχρι σήμερα, έχουν προσφύγει στην αναδιαπραγμάτευση του χρέους 40 χώρες. Κατά κανόνα, η επιλογή αυτή στάθηκε αφετηρία όχι εθνικής κατάρρευσης, αλλά οικονομικής ανόρθωσης και κοινωνικής εξομάλυνσης. Άλλωστε, την επιλογή αυτή εισηγούνται ήδη, από διαφορετικούς δρόμους, γνωστοί ακαδημαϊκοί διαφόρων επιστημονικών και πολιτικών τάσεων- αναφέρουμε ενδεικτικά τους Κώστα Βεργόπουλο, Κώστα Λαπαβίτσα, Γιώργο Μπήτρο και Σπύρο Μαρκέτο. Την προέβαλε ως νόμιμη εναλλακτική λύση ο Τίλο Σαράτσιν, μέλος του Δ.Σ. της γερμανικής "Μπούντεσμπανκ", αλλά και η γαλλική εφημερίδα Le Monde, με άρθρο του Αλέν Φοζάς, στις 31 Μαρτίου. "Η Ελλάδα μοιάζει καταδικασμένη να κηρύξει στάση πληρωμών", σημειώνει ο αρθογράφος, εκτιμώντας ότι είναι των αδυνάτων αδύνατον να υλοποιηθεί "το άκρως απαιτητικό πρόγραμμα λιτότητας που επέβαλε το Βερολίνο".

Παγκόσμιο πρόβλημα

Το κυριότερο, η έκρηξη του δημοσίου χρέους δεν αποτελεί ελληνική ιδιαιτερότητα- εντύπωση την οποία καλλιεργούν συστηματικά οι ασπόνδυλες ηγεσίες των κομμάτων εξουσίας και τα μεγάλα συγκροτήματα της ενημέρωσης- αλλά εξελίσσεται σε πανευρωπαϊκό και παγκόσμιο πρόβλημα πελωρίων διαστάσεων. Αποκαλυπτική είναι επί του προκειμένου η αναλυτική μελέτη της Τράπεζας Διεθνών Διευθετήσεων (BIS), που δημοσιεύθηκε προ ημερών, υπό τον τίτλο "Το μέλλον του δημοσίου χρέους: προοπτικές και επιπτώσεις".

Σημειώνουμε προκαταβολικά ότι η BIS, αν και αποφεύγει τα φώτα της δημοσιότητας, είναι ένας από τους πιο σημαντικούς θεσμούς του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Πρόκειται για την υπερτράπεζα των κεντρικών τραπεζών 57 κρατών, στα οποία περιλαμβάνονται όλες οι μεγάλες βιομηχανικές δυνάμεις της Δύσης. Ιδρύθηκε το 1930, εδρεύει στη Βασιλεία της Ελβετίας και δε σταμάτησε να λειτουργεί ως μεσάζοντας, διαιτητής, think tank και τροφοδότης των κεντρικών τραπεζών ακόμη και διαρκούντος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, όταν τα κράτη- μέλη της αλληλοσφάζονταν. Με δύο λόγια, οι μελέτες της BIS αντιπροσωπεύουν μια από τις πιο έγκυρες φωνές του παγκοσμίου συστήματος, όταν πρόκειται για τα χρηματοοικονομικά.

Τι λέει λοιπόν η εντελώς πρόσφατη έκθεση της BIS; Εν πρώτοις, το ελληνικό πρόβλημα όχι μόνο δεν κυριαρχεί, αλλά εμφανίζεται ως απλή παρωνυχίδα. Προσυπογράφοντας τις εκτιμήσεις του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), οι συντάκτες της έκθεσης εκτιμούν ότι στο σύνολο των βιομηχανικά αναπτυγμένων κρατών- μελών του οργανισμού, το δημόσιο χρέος θα ξεπεράσει το 100% του ΑΕΠ μέσα στον επόμενο χρόνο, γεγονός που δεν έχει συμβεί ποτέ σε καιρό ειρήνης. Κατά κάποιο τρόπο, η δεκαετία του 2010 επαναλαμβάνει τη δεκαετία του 1980 από την ανάποδη: Και τότε είχαμε μια παγκόσμια έκρηξη του χρέους, μόνο που τότε εκδηλώθηκε στις χώρες της περιφέρειας (Λατινική Αμερική, Ασία, Αφρική), ανατινάζοντας το αναπτυξιακό κράτος του Τρίτου Κόσμου. Αντίθετα, αυτή τη φορά η έκρηξη κλονίζει τον νεοφιλελεύθερο "καπιταλισμό- καζίνο" των μητροπόλεων του Βορρά, ενώ οι λεγόμενες "αναδυόμενες οικονομίες" της περιφέρειας είναι σε πολύ καλύτερη κατάσταση, με το χρέος να κυμαίνεται κατά μέσον όρο στο 40% του ΑΕΠ. Είναι ένα είδος εκδίκησης των παλιών αποικιών απέναντι στους πρώην δυνάστες τους.

Ακόμη και στο πλαίσιο του γενικευμένου προβλήματος του Βορρά, η Ελλάδα δεν αποτελεί την πιο τραγική περίπτωση. Δύο χώρες- μέλη του G-7, η Ιαπωνία και η Ιταλία, μας ξεπερνούν στο δημόσιο χρέος με ποσοστά έναντι του ΑΕΠ 197% και 127% για το 2010, ενώ το ελληνικό δημόσιο χρέος κινείται στο όριο του 123%. Για το 2010, οι προβλέψεις είναι 204% (!) για την Ιαπωνία, 130% για την Ελλάδα και την Ιταλία, ενώ θα ακολουθήσουν οι ΗΠΑ με 100%, η Γαλλία με 99% και η Βρετανία με 94%. Ας σημειωθεί ότι ΗΠΑ και Βρετανία έχουν από τους μεγαλύτερους ρυθμούς αύξησης του δημόσιου χρέους (66% και 100% μέσα σε τέσσερα χρόνια αντίστοιχα), ενώ ο αντίστοιχος ρυθμός της Ελλάδας είναι αντίστοιχος με εκείνον της Γερμανίας.

Όπως αναγνωρίζει η έκθεση της BIS, βασικός παράγοντας έκρηξης του χρέους ήταν η τεραστίων διαστάσεων παρέμβαση των εθνικών κυβερνήσεων για τη διάσωση των τραπεζών κατά τη διάρκεια της τρέχουσας κρίσης. Η σκληρή, μονεταριστική πολιτική που ακολουθείται τώρα για την εξυγίανση των δημοσίων οικονομικών κινδυνεύει να επιδεινώσει το πρόβλημα, καθώς ακόμη και στην περίπτωση ανάκαμψης προβλέπεται η μακροπρόθεσμη διατήρηση της ανεργίας σε πολύ υψηλά επίπεδα. Υπό αυτό το πρίσμα, η βασική πρόβλεψη της BIS για την επόμενη δεκαετία είναι πραγματικά εφιαλτική: Το 2020, το δημόσιο χρέος προβλέπεται να φτάσει το 300% του ΑΕΠ στην Ιαπωνία, το 200% στη Βρετανία και το 150% σε Βέλγιο, Γαλλία, Ιρλανδία, Ελλάδα, Ιταλία και ΗΠΑ.

Οι συντάκτες της έκθεσης δεν εισηγούνται συγκεκριμένες πολιτικές στις εθνικές κυβερνήσεις. Είναι ωστόσο αρκετά έντιμοι και αρκετά ρεαλιστές ώστε να αναγνωρίσουν ότι, ακόμη κι αν οι κοινωνίες αντέξουν τα πιο σκληρά μέτρα λιτότητας, ακόμη κι αν υπάρξουν αιματηρές περικοπές στις συντάξεις και στις δαπάνες υγείας για τους ηλικιωμένους, το πρόβλημα του δημοσίου χρέους δεν πρόκειται να αντιμετωπισθεί με αυτές τις πολιτικές. Με άλλα λόγια, οι πολιτικές αντιμετώπισης του χρέους σε εθνική κλίμακα, με καθαρά λογιστική- δημοσιονομική λογική, οδηγούνται σε τραγικά αδιέξοδα. Χαρακτηριστικά, η BIS προβλέπει ότι στις πιο ευαίσθητες χώρες που αναφέρθηκαν παραπάνω (Ιαπωνία, ΗΠΑ, Βρετανία, Ελλάδα, Ιταλία κ.α.) το ποσοστό του ΑΕΠ που καταβροχθίζεται κάθε χρόνο από τους τόκους των δανείων θα ανέβει από τη σημερινή στάθμη του 5% στο 10%, τουλάχιστον, ενώ στη Βρετανία θα φτάσει του εντελώς παρανοϊκό... 27%!

Πρέπει να είναι, επομένως, εντελώς τυφλός κανείς για να μην βλέπει ότι όχι μόνο η Ελλάδα, αλλά ο βιομηχανικά αναπτυγμένος κόσμος στο σύνολό του βαδίζει προς μια Μεγάλη Έκρηξη του δημοσίου χρέους και ότι οι πολιτικές που ακολουθούνται σήμερα απλώς επιταχύνουν την καταστροφή. Από μια άποψη, όμως, η εξέλιξη αυτή μπορεί να αποτελέσει το ισχυρότερο διαπραγματευτικό χαρτί της Ελλάδας, εάν βεβαίως υποτεθεί ότι η Ελλάδα θα αποφασίσει κάποτε πραγματικά να διαπραγματευθεί: Στο ευρωπαϊκό και παγκόσμιο πρόβλημα του χρέους μπορούν να δοθούν μόνο ευρωπαϊκές και παγκόσμιες λύσεις, οι οποίες προϋποθέτουν όχι μόνο δημοσιονομικά μέτρα, αλλά και συνολική αλλαγή ενός οικονομικού υποδείγματος, που έχει φάει πλέον τα ψωμιά του.