Οι οικονομολόγοι της ομάδας ‘Ερευνα για το Χρήμα και τον Χρηματοπιστωτικό Τομέα’ (Research on Money and Finance, RMF) της Σχολής Ανατολικών και Αφρικανικών Μελετών (SOAS) του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, που συντονίζονται από τον καθ. Κώστα Λαπαβίτσα, δημοσιοποίησαν μελέτη για την τρέχουσα κρίση με τίτλο ‘Κρίση της Ευρωζώνης – Φτώχεια του Δυνατού, Πτώχευση του Αδύνατου’, (www.researchonmoneyandfinance.org). Μεταφρασμένη περίληψη της παρουσιάζεται πιο κάτω σε πρώτη δημοσίευση στην Ελλάδα.
Η παρούσα κρίση δημοσίου χρέους των περιφερειακών χωρών της ευρωζώνης (Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Πορτογαλία, Ιρλανδία) σχετίζεται με τα επίμονα γερμανικά πλεονάσματα τρεχουσών συναλλαγών. Υπάρχουν δύο στρατηγικές εναλλακτικές λύσεις για τις χώρες της περιφέρειας. Η πρώτη είναι η μεταρρύθμιση της ευρωζώνης που θα περιλαμβάνει δημοσιονομική χαλάρωση, διεύρυνση του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού, εγγυημένο ελάχιστο μισθό, και ασφαλιστική κάλυψη της ανεργίας. Η δεύτερη είναι η έξοδος από την ευρωζώνη με υποτίμηση των εθνικών νομισμάτων και αναδιάρθρωση του χρέους. Θα απαιτηθεί εθνικοποίηση των τραπεζών, επέκταση του δημοσίου ελέγχου σε περιοχές-κλειδιά της οικονομίας, και υιοθέτηση βιομηχανικής πολιτικής. Η λύση αυτή προϋποθέτει δραστική μεταβολή κοινωνικών ισορροπιών υπέρ της εργασίας.
ΚΡΙΣΗ ΕΥΡΩΖΩΝΗΣ: ΦΤΩΧΕΙΑ ΤΟΥ ΔΥΝΑΤΟΥ, ΠΤΩΧΕΥΣΗ ΤΟΥ ΑΔΥΝΑΤΟΥ
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ιστορικό
Η κρίση δημόσιου χρέους της Ελλάδας και άλλων περιφερειακών χωρών της ευρωζώνης είναι πιθανό να βλάψει την Ευρωπαϊκή Νομισματική Ένωση. Αλλά η ευρωζώνη έχει ήδη βλάψει την Ελλάδα και άλλες περιφερειακές χώρες. Δύο είναι οι άμεσοι λόγοι που προκάλεσαν την κρίση: ο πρώτος είναι ο στρεβλός χαρακτήρας της νομισματικής ένωσης και ο δεύτερος η οικονομική αναταραχή του 2007-2009.
Η νομισματική ένωση αφαίρεσε, ή περιόρισε, τη δυνατότητα καθορισμού ανεξάρτητης νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής, μεταβιβάζοντας έτσι τις πιέσεις της οικονομικής προσαρμογής στην αγορά εργασίας. Καθοδηγούμενες από την πολιτική της ΕΕ, οι χώρες της ευρωζώνης μπήκαν σε έναν “αγώνα δρόμου προς τα κάτω” ενθαρρύνοντας την ευελιξία, τον περιορισμό μισθών και τη μερική απασχόληση. Η εργασία βγήκε χαμένη και το κεφάλαιο κερδισμένο σε ολόκληρη την ευρωζώνη. Την κούρσα κέρδισε η Γερμανία που άσκησε σκληρή πίεση στους εργαζόμενούς της μετά την επανένωση. Η ευρωζώνη χαρακτηρίζεται από μονίμως πλεονασματικό ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της Γερμανίας, το οποίο χρηματοδοτείται από τα ελλειμματικά ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών της περιφέρειας. Από πλευράς Γερμανίας, η νομισματική ένωση “καθιστά τον γείτονα επαίτη”, υπό την προϋπόθεση ότι η ίδια η Γερμανία θα έχει ήδη καταστήσει τους δικούς της εργαζόμενους πτωχούς.
Η κρίση του 2007-2009 επιδείνωσε τη δύσκολη θέση των περιφερειακών χωρών λόγω των νομισματικών και οικονομικών μηχανισμών της ευρωζώνης. Η κρίση οδήγησε σε ακραία έλλειψη ρευστότητας για τις ευρωπαϊκές τράπεζες. Η ΕΚΤ παρενέβη, δανείζοντας ευχερώς και δίνοντας την ευκαιρία στις τράπεζες να αρχίσουν να αντιμετωπίζουν τις αδυναμίες τους. Αλλά η αντίδρασή της ήταν πολύ διαφορετική το 2009 όταν αρκετές χώρες αντιμετώπισαν αυξανόμενες ανάγκες δανεισμού λόγω της κρίσης. Η ευρωζώνη άφησε το κάθε κράτος να υπερασπιστεί μόνο του τον εαυτό του στον στίβο των χρηματοπιστωτικών αγορών. Η ΕΚΤ ήταν απλός παρατηρητής καθώς τα επιτόκια κρατικού δανεισμού αυξάνονταν, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα κερδοσκοπούσαν εις βάρος του δημοσίου χρέους και το φάσμα της κρατικής πτώχευσης ορθώνονταν απειλητικό.
Αντιμέτωπες με κρίση δημόσιου χρέους, οι περιφερειακές χώρες αναγκάστηκαν από την ευρωζώνη να επιβάλουν σκληρά και αυστηρά μέτρα. Παρόλα αυτά, μέχρι τις αρχές του 2010, δεν είχαν λάβει βοηθητικά δάνεια για την άμβλυνση των πιέσεων. Πρόκειται για κατάφωρα καταστρεπτική αντιμετώπιση των περιφερειακών χωρών, η οποία δεν παρέχει καμία εγγύηση για μελλοντική ανάπτυξη. Οι περιφερειακές χώρες αναγκάστηκαν να αποδεχτούν όρους και προϋποθέσεις του ΔΝΤ, αλλά δίχως δάνειο από το ΔΝΤ.
Υπάρχουν καλύτερες πολιτικές, αλλά περιλαμβάνουν ριζικές κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές. Μια επιλογή θα ήταν να γίνει μεταρρύθμιση της ευρωζώνης με χαλάρωση των δημοσιονομικών περιορισμών, θεσμοθέτηση διευρυμένου ευρωπαϊκού προϋπολογισμού, εγγύηση βασικού μισθού και ασφάλιση των ανέργων. Μια πιό ριζοσπαστική επιλογή θα ήταν η έξοδος από την ευρωζώνη, η εθνικοποίηση τραπεζών και άλλων ζωτικών τομέων της οικονομίας, καθώς και η υιοθέτηση βιομηχανικής πολιτικής. Σε κάθε περίπτωση, οι περιφερειακές χώρες θα αντιμετωπίσουν δύσκολες αποφάσεις που εμπεριέχουν κοινωνική σύγκρουση.
Οι μηχανισμοί της κρίσης
Κέρδη για το γερμανικό κεφάλαιο, απώλειες για τους γερμανούς εργαζόμενους και την περιφέρεια
- Η νομισματική ένωση έχει επιβάλει δημοσιονομική αυστηρότητα, έχει αφαιρέσει τη νομισματική ανεξαρτησία και μεταβιβάζει τις πιέσεις οικονομικής προσαρμογής στην αγορά εργασίας. Οι εργαζόμενοι έχουν χάσει μερίδιο της παραγωγής σε σχέση με το κεφάλαιο στη Γερμανία και στις περιφερειακές χώρες.
- Η γερμανική οικονομία είχε κακή απόδοση, με χαμηλή ανάπτυξη, χαμηλή αύξηση παραγωγικότητας και υψηλή ανεργία. Αλλά η Γερμανία κατάφερε να συγκρατήσει τον πληθωρισμό και τις ονομαστικές δαπάνες εργασίας. Οι περιφερειακές χώρες, σε γενικές γραμμές, είχαν καλύτερη οικονομική απόδοση, αλλά οι ονομαστικές δαπάνες εργασίας και ο πληθωρισμός αυξήθηκαν ταχύτερα.
- Η Γερμανία έχει βελτιώσει την ανταγωνιστικότητά της εντός της ευρωζώνης για τον απλό λόγο ότι ήταν σε θέση να πιέσει σκληρότερα τους εργαζομένους της. Αναπόφευκτα αυτό προκάλεσε μόνιμα πλεονασματικά ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών σε σχέση με την περιφέρεια. Τα γερμανικά πλεονάσματα μετατράπηκαν σε ξένες άμεσες επενδύσεις και τραπεζικά δάνεια προς την ευρωζώνη.
Το χρηματοοικονομικό σύστημα δημιουργεί μια κρίση και μετά την εκμεταλλεύεται
- Οι ευρωπαϊκές τράπεζες αντιμετώπισαν πιεστική ανάγκη ρευστότητας μετά το 2007. Οι τράπεζες έπρεπε επίσης να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα από τις υπερβολές της προηγούμενης φούσκας. Η ΕΚΤ παρείχε άφθονη ρευστότητα, επιτρέποντας στις τράπεζες να διορθώσουν τους ισολογισμούς τους μειώνοντας τον δανεισμό σε τρίτους. Ετσι όμως εντάθηκε η ύφεση. Το 2009 τα τραπεζικά δάνεια ήταν σε υποχώρηση στην ευρωζώνη και οι τράπεζες είχαν πάψει να αγοράζουν μακροπρόθεσμα χρεόγραφα.
- Αλλά κατά τη διάρκεια των ετών 2007-2008 οι τράπεζες των βασικών χωρών της ευρωζώνης (Γερμανία, Γαλλία, Ολλανδία, Βέλγιο) συνέχισαν να δανείζουν στις περιφερειακές χώρες (Ιταλία, Ισπανία, Ιρλανδία, Ελλάδα, Πορτογαλία). Οι ακαθάριστες διασυνοριακές αξιώσεις από το κέντρο προς την περιφέρεια έφτασαν το 1,5 τρισεκατομμύριο ευρώ το 2008, αντιπροσωπεύοντας σχεδόν το τριπλάσιο του κεφαλαίου των τραπεζών του κέντρου.
- Τα κράτη της περιφέρειας αλλά και του κέντρου παρουσιάστηκαν στις χρηματοοικονομικές αγορές το 2009 αναζητώντας επιπλέον κεφάλαια ύψους περίπου 1 τρισεκατομμυρίου ευρώ λόγω της κρίσης. Τα δημόσια έσοδα κατέρρευσαν καθώς η ύφεση βάθαινε, ενώ οι δημόσιες δαπάνες αυξήθηκαν για να διασώσουν το χρηματοπιστωτικό σύστημα και πιθανώς για να διατηρήσουν τη συνολική ζήτηση.
- Έτσι, τα κράτη παρουσιάστηκαν στις χρηματοπιστωτικές αγορές τη “χειρότερη στιγμή”. Με τις τράπεζες απρόθυμες να δανείσουν, αυξήθηκαν οι αποδόσεις των δημόσιων χρεωγράφων. Το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο βρήκε κατάλληλο πεδίο για κερδοσκοπικές επιθέσεις εναντίον του δημόσιου χρέους των περιφερειακών χωρών, ενώ η ΕΚΤ απλώς παρακολουθούσε. Εν ολίγοις, το ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό σύστημα, αφού διασώθηκε από το κράτος, στράφηκε και δάγκωσε το σωτήρα του.
Εναλλακτικές λύσεις
Υπάρχουν τρεις στρατηγικές εναλλακτικές λύσεις για τις περιφερειακές χώρες
- Η πρώτη είναι η λιτότητα που θα συνοδεύεται από περαιτέρω φιλελευθεροποίηση. Αυτή είναι η προτιμώμενη επιλογή της ευρωζώνης και των κυβερνώντων ελίτ της περιφέρειας. Είναι επίσης και η χειρότερη επιλογή. Θα επιτύχει σταθεροποίηση μέσω της ύφεσης, επιβάλλοντας τεράστιο κόστος στους εργαζόμενους. Προσφέρει ελάχιστες προοπτικές ανάπτυξης για το μέλλον εφόσον η παραγωγικότητα αναμένεται να αυξηθεί αυτόματα μετά την φιλελευθεροποίηση. Επίσης δεν αντιμετωπίζει τις διαρθρωτικές στρεβλώσεις στην καρδιά της ευρωζώνης.
- Η δεύτερη είναι η ριζική μεταρρύθμιση της ευρωζώνης. Μπορεί να περιλαμβάνει μεγαλύτερη δημοσιονομική ελευθερία για τα κράτη μέλη, σημαντικά διευρυμένο ευρωπαϊκό προϋπολογισμό, δημοσιονομική μεταβίβαση πόρων από τους πλούσιους στους φτωχούς, προστασία της απασχόλησης, στήριξη των μισθών και διευρωπαϊκές βιομηχανικές επενδύσεις. Οι αυστηροί κανονισμοί που ισχύουν για την ΕΚΤ μπορεί να γίνουν ηπιότεροι επιτρέποντας την αγορά κρατικών χρεωγράφων. Η επιλογή αυτή μπορεί να ονομαστεί το “καλό ευρώ”. Εκτός όμως από τα πολιτικά προβλήματα που καταφανώς θα αντιμετωπίσει, αυτή η στρατηγική πιθανώς να απειλήσει τον διεθνή ρόλο του ευρώ οδηγώντας σε πτώση της αξίας του. Έτσι θα απειληθεί η ίδια η νομισματική ένωση.
- Η τρίτη είναι η ριζοσπαστική έξοδος από την ευρωζώνη. Θα ακολουθήσει υποτίμηση, παύση πληρωμών και αναδιάρθρωση του χρέους. Οι τράπεζες θα πρέπει να εθνικοποιηθούν και να επεκταθεί ο δημόσιος έλεγχος σε επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας, μεταφορών, ενέργειας και τηλεπικοινωνιών. Θα πρέπει να υπάρξει βιομηχανική πολιτική, καθώς και στρατηγικές αύξησης της παραγωγικότητας. Οι υποδομές και οι επενδύσεις περιβαλλοντικής ευαισθησίας θα μπορούσαν να στηρίξουν ανάπτυξη με κοινωνική ισότητα. Αυτή η επιλογή απαιτεί σημαντική μετατόπιση πολιτικής και κοινωνικής ισχύος υπέρ της εργασίας. Για να αποφευχθεί η ροπή προς την εθνική οικονομική αυτάρκεια, οι περιφερειακές χώρες θα πρέπει να διατηρήσουν προσβάσεις στο διεθνές εμπόριο, την τεχνολογία και τις επενδύσεις.
5 σχόλια:
αυτό που δεν καταλαβαίνω,
επ' ουδενί,
είναι η προσπάθεια όλων των σοφών
να διατηρήσουν το υπάρχον χρηματοοικονομικό σύστημα...
το οποίο κάτω από οποιαδήποτε μορφή
έχει αποτύχει τα τελευταία 120 χρόνια...
μπορεί να με βοηθήσει κανείς..?
τι εννοείς bbimbo, το κείμενο μιλάει για εναλλακτικές λύσεις και όχι για το ίδιο σύστημα.
Ο συμψηφισμός όλων αυτών των προτάσεων κάτω από το σύννεφο του "ενός αποτυχημένου χρηματοοικονομικού συστήματος" είναι ιδεοληπτικός. Κατανοώ τη λογική του αλλά όποτε τον υιοθετώ (από οργή και ημιμάθεια)με απομακρύνει από την πραγματικότητα και με κλείνει στον εαυτό μου και την αυνανιστική διαμαρτυρία.
Τι είναι καλύτερο, 5% του πλυθυσμού να ονειρεύεται έναν άλλο κόσμο ή 50% να προσπαθεί να αλλάξει προς το θετικό κάτι από την πραγματικότητα? Το 1ο ισχύει αλλά δεν υπάρχει κανένα αποτέλεσμα. Μακάρι να ίσχυε και το 2ο.
Κατα τα άλλα,συμπάσχω μαζί σου στις εξουθενωτικές αυτές απορίες.
@vkp,
1.το κείμενο μιλάει για εναλλακτικές λύσεις της κρίσης/χρεωκοπίας,δηλαδή
για την σωτηρία του υπάρχοντος συστήματος...
2.δεν υπάρχει σύννεφο του "ενός αποτυχημένου χρηματοοικονομικού συστήματος" διότι γνωρίζουμε όλες τις μορφές του(αποικιοκρατισμός,καπιταλισμός,κομμουνισμός,νεοφιλελευθερισμός)
3.αυτός ο συμψηφισμός σε απομακρύνει από την πραγματικότητα
μόνον όταν μπερδεύεις την έννοια οικονομία με την έννοια κεφάλαιο...
διότι η οικονομία προυπάρχει και είναι ανεξάρτητη του κεφαλαίου...
το κεφάλαιο χωρίς οικονομία δεν είναι δυνατόν να υπάρξει....
Τέλος δεν ονειρεύεται το 5% αλλά το 95% έναν άλλο κόσμο γι' αυτό και είναι έτοιμο να καταστρέψει
τον υπάρχοντα κόσμο και να πάει στη σελήνη ,στον άρη ή στον παράδεισο....
όσο για το 50% που μπορεί να προσπαθεί να αλλάξει προς το θετικό (αόριστον)
κάτι(τί)
από την πραγματικότητα (ποιά)
χρειάζομαι περισσότερες διευκρινήσεις για να μπορώ να σου δώσω απάντηση.
Bbimbo,
1) νομίζω ότι η 3η εναλλακτική λύση που προτείνεται στο κείμενο εμπεριέχει ακόμα και την έξοδο από το καπιταλιστικό σύστημα (αν φανταστούμε ότι μπορεί να υπάρξει). Απλά το κείμενο είναι οικονομικού και όχι πολιτικού ενδιαφέροντος. Μιλάει π.χ. για την έμφαση στην εργασία και όχι τις κοινωνικές, πολιτισμικές και πολιτικές προϋποθέσεις υπό τις οποίες θα υπάρξει αυτή (αν και αναφέρει ότι θα πρέπει να υπάρξουν τέτοιες). Συνεπώς δεν παίρνει ως δεδομένη την διάσωση του υπάρχοντος συστήματος (αλήθεια ποιο είναι αυτο;)
2) Όλα τα συστήματα (αν και ο νεοφιλελευθερισμός δεν είναι σύστημα αλλά μη-σύστημα) έχουν ελαττώμματα. Οφείλουμε όμως να ελπίζουμε σε ένα καλύτερο σύστημα, ακόμα και αν είναι χρηματοπιστωτικό. Διαφορετικά δεν μπορώ να σκεφτώ τι θα ήταν.
3) Το κεφάλαιο είναι μέρος της οικονομίας αλλά οικονομία χωρίς κεφάλαιο δεν υπάρχει, εκτός και αν πάμε πίσω 1000 χρόνια (κάτι που εγώ θα το επιθυμούσα αλλά δεν είναι ρεαλιστικό εκτός και αν την επιθυμία μου προσπαθώ νατην επιβάλλω στους άλλους δια της ιδεολογικής οδού). Το ζήτημα του χρηματιστηριακού κεφαλαίου είναι που συζητάμε και εν προκειμένου γίνεται πολύς διάλογος με πολλές αντίθετες απόψεις, οι οποίες εκθέτουν την άγνοια και τις προκαταλήψεις πολλών (εμού συμπεριλαμβανομένου).
Λες ότι ονειρεύεται το 95%; Σίγουρα όλοι ονειρευόμαστε αυτά που μας λείπουν αλλά έναν καλύτερο κόσμο πολύ λίγοι. Πονάει αλλά έτσι είναι.
Όσον αφορά το 50% εννοώ ότι αντί να κρυβόμαστε πίσω από την ημιμάθειά και την άγνοιά μας (η οποία οφείλεται στο βόλεμα που μας παρείχε το σύστημα) και να αμυνόμαστε πίσω από τις φοβίες μας για να ξεφύγουμε απο (να μην αντιμετωπίσουμε δλδ) την κρίση, καλύτερο θα ήταν να προσπαθήσουμε με πιο πρακτικές κινήσεις να επηρεάσουμε το σύστημα, π.χ. αλλάζοντας τους εαυτούς μας πρώτα. Όπως έγινε τη δεκαετία του 60 που οι νέοι κάτι άλλαξαν για τους εαυτούς τους, πέρα από το τι άλλαξε ή όχι στο ¨σύστημα". Αυτό απαιτεί να δημιουργηθούν νέα νοήματα αλληλεγγύης και επικοινωνίας. Τα τελευταία δεν προαπαιτούν την μεταβολή του κόσμου ως σύστημα αν και θα την εμπεριέχουν ως ιδέα για την καλλιέργεια ενός νέου ονείρου που θα οδηγεί όχι τόσο τις πράξεις και τις σκέψεις όσο τις ψυχές των ανθρώπων. Σαν ένα νέο ρομαντικό κίνημα. Ταξικό; Ίσως. Τίμιο όμως.
Moυ έλειψε η ονειροπώληση μάλλον..Εσάς;
@bbimbo
exeis dikio.
1,2,3
epi tis ousias einai idia.
kai autos o lapavitsa berdeuei thn beltiwsh ths apodotikothta kostous me
thn veltiwsh ths paragwgikothtas pou se epipedo paragwghs einai ane3arthth tou oikonomikou kuklou
kai dra sth bash tou.
kanei thn e3hs blakia(or whatever):
meiwsh mis8wn=au3ish paragwgikothtas
se olata ta enalaktika tou senaria
kai auth h sugxush diaperna to to keimeno apo akrh se akrh.
gi auto ola ta senaria einai katastrofika san auta tou hollywood.
Kala einai dunaton na milame gia veltiwsh ths paragwgikothtas shmera apo thn stigmh pou olh auth h upo8esh exei automatopoih8ei mesa apo duktia ereunas panepistimiwn kai etairiwn se olo ton kosmo?
Opoio sovaro mixaniko kai na piaseis pou den exei molun8ei apo agoraia oikonomologia 8a sou to 3eka8arisei auto.
Twra apo ola ta senaria autokatastrofhs 8a protimisw thn Xazh gunaika tou brext pou einai san th 8alasa.
Me mia mikrh diafora.den 8a exei filaki sto telos auth h istoria an epanalif8ei sumberilamvanomenou kai tou polemou.
Telos ena suntomo anekdoto:
Symfona me ta legomena tou CEO ths Cisco Systems ta nea sunergatika ergaleia ths etairias 8a anevasoun thn paragwgikothta oswn ta agorasoun 10% STROGILO!
@VKP
H ideolupsia as poume oti einai mia emonh h opoia exei katantisei anousia kai vasanizei ton an8ropo o opoios den exei katalavei ti akrivos kanei kai leei me apotelesma na tou diafeugei o idios tou o logos pros diafores kateu8unseis pou exoun thn afetiria tous se auth thn emonh kai nomizei oti osa leei den sumpsifizontai ws pros auth.
Sunh8os oi praktikoi an8ropoi pasxoun apo auth kai kanoun perierga pragmata.
Sto meta3y to logiko se sunartish
me to anagaio sthn koinwnia exoun na kanoun me to deon to opoio apodeiknuetai mi-realistiko kai mi-bioshmo ek twn usterwn giati uparxei ena pneuma pou ola ta arnhtai.
http://www.youtube.com/watch?v=l0_dwsKazts
Δημοσίευση σχολίου