Η απομυθοποίηση του καπιταλισμού προϋπόθεση για την ανατροπή του!

ΠΗΓΗ: ΔΡΟΜΟΣ

του Στ. Ελληνιάδη

Ο δυτικός καπιταλιστικός κόσμος βρίσκεται σε κρίση που υπονομεύει την ίδια την ύπαρξή του, όχι απαραιτήτως βραχυπρόθεσμα.

Η εμπεδωμένη ανεργία, τα τεράστια χρέη, το φρακάρισμα της παραγωγής και της κατανάλωσης, η αυτονόμηση του χρήματος, τα ατυχήματα και οι διαρκείς κίνδυνοι από την πυρηνική ενέργεια, η καταστροφή της φύσης, η συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους, το διευρυνόμενο χάσμα των ανισοτήτων, ο περιορισμός των πολιτικών δικαιωμάτων και βεβαίως, η μετατόπιση του οικονομικού κέντρου του κόσμου στην άπω Ανατολή και στις άλλες αναδυόμενες οικονομίες (Ινδία, Βραζιλία, Ρωσία κ.ά.) είναι πλέον προβλήματα που υπάρχουν ταυτόχρονα και τα οποία δεν μπορεί χωρίς αξεπέραστο μακροπρόθεσμο κόστος να διαχειριστεί η οικονομική ολιγαρχία και η πολιτική της προέκταση σε καμία χώρα, από τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία ώς την Ισπανία και την Ελλάδα.

Η καλύτερη θέση της Γερμανίας δεν αποτελεί εξαίρεση στον κανόνα, αλλά τον επιβεβαιώνει, γιατί η οικονομία της επωφελείται από την αποδυνάμωση όλων των άλλων επιτείνοντας τη γενικευμένη κρίση. Ούτε καν οι τρεις μεγαλύτερες οικονομικές δυνάμεις της Ευρώπης, Γερμανία, Γαλλία και Αγγλία, δεν μπορούν να συνυπάρξουν αρμονικά και η συμμαχία τους επιβιώνει με συνεχείς διαγκωνισμούς, παρ’ όλο που μέσα στα χρόνια έχει αυξηθεί η διαπλοκή των συμφερόντων τους και έχουν υπογραφεί συμφωνίες και έχουν θεσπιστεί νόμοι, κανόνες και θεσμοί δεσμευτικοί. Η ενωμένη Ευρώπη ουσιαστικά είναι ένα κέλυφος. Παραμένει σαν σχηματισμός, αλλά λιγοστεύουν συνεχώς αυτοί που πιστεύουν στην ένωση, η οποία τελικά, μετά από μία περίοδο ευημερίας και ψευδαισθήσεων, αποβαίνει σε βάρος της πλειοψηφίας των εταίρων.

Ο εφιάλτης τους
Δεν αποκλείεται, κι αυτή η κρίση να αντιμετωπιστεί, έστω εκ των ενόντων. Με χρεοκοπίες, υποβαθμίσεις, ανθρωποθυσίες, φτώχεια και οπισθοδρόμηση, αλλά και προσωρινές ανακάμψεις. Αυτό, όμως, που είναι δυσκολότερο να σωθεί είναι η αξιοπιστία του καπιταλιστικού συστήματος. Γιατί αυτή η κρίση είναι διαφορετική σε ποιότητα και ποσότητα από τις προηγούμενες. Είναι έμφραγμα που δεν σκότωσε, αλλά είναι πολύ πιθανό να δημιούργησε μη ιάσιμη ανεπάρκεια. Γι’ αυτό, τα στερεότυπα περί «συνηθισμένης κυκλικότητας των κρίσεων» δεν πολυακούστηκαν αυτή τη φορά. Αντιθέτως, όλο και πιο πολύ λέγεται και γράφεται ότι η σημερινή κρίση είναι ξεχωριστή, βαθιά, δομική, εκτενής και αορίστου διαρκείας.
Δεκάδες χώρες έχουν τρωθεί, πέρασαν ήδη δύο χρόνια, και η κατάσταση εξακολουθεί να χειροτερεύει. Οι εγκέφαλοί τους έχουν μπλοκάρει. Τα νούμερα συγκρούονται μεταξύ τους. Οι εκτιμήσεις διαψεύδονται πριν καλά καλά διατυπωθούν. Οι κυρίαρχες ομάδες γυρίζουν σαν τα συγκρουόμενα αυτοκινητάκια. Μετά την πλήρη αποτυχία των οικονομολόγων, των δεξαμενών σκέψης, των κυβερνήσεων, των κοινοβουλίων και των τραπεζών να προβλέψουν την κρίση, για την έξοδο απ’ αυτήν πειραματίζονται. Χωρίς βέβαια, αυτό να εμποδίζει τους κερδοσκόπους να επωφελούνται σε βάρος ο ένας του άλλου και όλοι μαζί σε βάρος των ασθενέστερων.
Αυτό, όμως, που είναι εξίσου δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να αποκατασταθεί, και αποτελεί το μεγαλύτερο εφιάλτη τους για το μέλλον, είναι η φθορά του καπιταλιστικού μύθου. Η πανίσχυρη μέχρι σήμερα ιδεολογία του καπιταλισμού κλονίζεται εκ θεμελίων. Αμφισβητείται το «αξίωμα» ότι ο καπιταλισμός από τη φύση του εξασφαλίζει τη διαρκή ευημερία και ότι καθώς αναπτύσσεται γίνεται δικαιότερη η κατανομή του πλούτου, οι ανισότητες πάσης φύσεως περιορίζονται, η δημοκρατία διευρύνεται, η ειρήνη εδραιώνεται και τα προβλήματα που ανακύπτουν στην πορεία ανάπτυξης αυτορυθμίζονται από τους μηχανισμούς της αγοράς. Ότι η φτώχεια μειώνεται, η εγκληματικότητα εξαφανίζεται, το περιβάλλον προστατεύεται, οι θάλασσες δεν μολύνονται, η ατμόσφαιρα δεν ρυπαίνεται, τα δάση δεν καταστρέφονται, η πυρηνική ενέργεια καθίσταται ακίνδυνη, οι ασθένειες και οι λιμοί περιορίζονται κ.λπ. Επίσης, ότι η ευημερία θα φέρει και την ψυχική γαλήνη και θα απαλλάξει τον κόσμο από το στρες, οι ανθρώπινες σχέσεις θα βελτιώνονται και τα σύνορα ανάμεσα στις χώρες θα καταργηθούν όχι μόνο τεχνικά, αλλά και ουσιαστικά.

Ο καπιταλισμός ξεγυμνώνεται
Αντίθετα με όλα αυτά τα ωραία, η τρέχουσα δομική κρίση αναδεικνύει τη χρεοκοπία της καπιταλιστικής νομοτέλειας. Για πρώτη φορά, μεταπολεμικά, οι πολίτες τείνουν να αντιληφθούν ότι όχι μόνο πλήττονται οικονομικά, αλλά και ότι απειλούνται με μία νέα φτώχεια που δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν, γιατί το επίπεδο ζωής που συνήθισαν να έχουν, δεν τους το επιτρέπει. Νέα φτώχεια σημαίνει να αμείβεσαι, αν έχεις δουλειά, με μισθούς της δεκαετίας του ’60 και να έχεις υποχρεώσεις με τιμές της δεκαετίας του 2010!
Αφετέρου, συνειδητοποιούν όλο και πιο πολλοί, όλο και πιο τραυματικά, ότι ο θαυμαστός κόσμος της καπιταλιστικής κουλτούρας είναι ψεύτικος, βίαιος και καταστροφικός! Ότι οι ανισότητες σε όλες τις πτυχές της ζωής εκτοξεύονται στα ύψη! Ότι μαζί με την οθόνη πλάσματος πρέπει ο πολίτης να κλείνεται από νωρίς στο σπίτι του γιατί έξω κινδυνεύει η σωματική του ακεραιότητα, σε σπίτια οχυρωμένα με πόρτες ασφαλείας, κάγκελα και συναγερμούς, με περισσότερη αστυνομία και φυλακές. Ότι τα τρόφιμα στο σούπερ μάρκετ είναι αφθονότερα και τα φαγητά στα χαμπουργκεράδικα φτηνότερα, αλλά με περισσότερα χημικά συντηρητικά και άχρηστες θερμίδες που προκαλούν καρκίνους και παχυσαρκία! Ότι έχει γραφείο με κλιματισμό, αλλά είναι όμηρος του αφεντικού με διαρκώς μειούμενη νομική προστασία! Ότι ξοδεύει μεγάλο μέρος των εισοδημάτων του για πολλά χρόνια προκειμένου να σπουδάσει τα παιδιά του χωρίς να τους εξασφαλίζει ούτε μία εργασία με το βασικό μισθό! Ότι αυτός δουλεύει και άλλοι συσσωρεύουν τον πλούτο! Ότι επιστρέφει στις εποχές των συνεχών πολέμων που κόστιζαν εκατομμύρια νεκρούς και ανυπολόγιστες υλικές καταστροφές! Ότι χρειάζεται σε καθημερινή βάση ηρεμιστικά χάπια για να αντέξει την ψυχολογική πίεση που ασκείται πάνω του από τον τρόπο ζωής που είναι σύμφυτος με τον καπιταλισμό! Ότι η υπεραφθονία και καλοπέραση που προβάλλεται καταιγιστικά από την τηλεόραση και το Χόλιγουντ είναι σε μεγάλο βαθμό εικονική!
Σήμερα, αυτό που είναι πραγματικά ανατρεπτικό είναι ότι η κουλτούρα που στήριξε και στηρίζει τη μεγάλη ψευδαίσθηση της διαρκούς ευημερίας, κλονίζεται εκ βάθρων και απομυθοποιείται. Ο καπιταλισμός ξεγυμνώνεται και φαίνεται όπως πραγματικά είναι, αποκρουστικός και καταστροφικός, οικονομικά, περιβαλλοντικά, κοινωνικά και ψυχολογικά.

Ανατροπή χωρίς διανόηση;
Τα κόμματα της Αριστεράς, τη σημασία αυτού του γεγονότος την αγγίζουν, αλλά δεν την έχουν πιάσει γερά από τα κέρατα. Μέσα στα χρόνια, μετά από αλλεπάλληλες ήττες, λάθη, διασπάσεις και ταπεινώσεις, τα κόμματα περιορίστηκαν στη θεσμική αντιπολίτευση όπου κάνουν καλή δουλειά στην καταγγελία της πολιτικο-οικονομικο-νομικής λειτουργίας του κράτους και των κυβερνήσεων, αλλά στα υπόλοιπα πάσχουν από μεγάλες ελλείψεις. Το ΚΚΕ δουλεύει μέσα στους χώρους εργασίας, αλλά είναι απόν στα μέτωπα του περιβάλλοντος και του πολιτισμού. Βασίζει την πολιτική του στην οικονομική αποτυχία του κράτους και στην επακόλουθη διεύρυνση της φτώχειας που θα του δώσει ψήφους και ισχύ. Πολιτισμικά, όμως, υστερεί απελπιστικά αδυνατώντας να αντιληφθεί ότι καμία κοινωνία δεν άλλαξε και καμία επανάσταση δεν έγινε από ανθρώπους χωρίς ισχυρή κουλτούρα. Ότι όλοι οι ηγέτες της ρώσικης επανάστασης, Λένιν, Τρότσκι κ.λπ., ήταν ευφυείς διανοούμενοι.
Το ίδιο και της κινέζικης και της κουβανέζικης, ο Μάο, ο Τσου ΕνΛάι, ο Κάστρο και ο Τσε, αλλά και των άλλων σημαντικών απελευθερωτικών κινημάτων, ο Πατρίς Λουμούμπα, ο Αμιλκάρ Καμπράλ, ο Χο Τσι Μινχ, ο Νέλσον Μαντέλα κ.ά.. Το ίδιο και στην Ευρώπη, με τους διανοούμενους επικεφαλής, είτε στα χαρακώματα και στις φυλακές είτε στις βιβλιοθήκες, με τον Μαρξ, τον Ένγκελς, την Λούξεμπουργκ, τον Γκράμσι και αμέτρητους άλλους! Πλαισιωμένη η Αριστερά πάντα από στρατιές διανοουμένων και καλλιτεχνών βάδιζε στις μεγάλες της πορείες! Αυτό δεν σημαίνει ότι οι επαναστάτες διανοούμενοι κατασκευάζονται, αλλά οι υπάρχοντες ενθαρρύνονται και αξιοποιούνται και οι ιδέες επειδή δεν πέφτουν από τον ουρανό, καλλιεργούνται! Ξέρουμε πια ότι καμία κοινωνία δεν αλλάζει τη μοίρα της με αιτήματα μόνο οικονομικά και εργασιακά. Η κοινωνία δεν είναι μόνο μισθοί και επιδόματα ανεργίας. Κάθε κόμμα ή κίνημα που εξαντλείται στον οικονομισμό και τον εργατισμό είναι σαθρό και τελικά, ατελέσφορο. Αυτό το έχουν καταλάβει καλύτερα οι ισλαμιστές στον αραβικό κόσμο και μερικοί πράσινοι στην Ευρώπη.

Κόντρα στη χειραγώγηση
Το δυσάρεστο, βέβαια, είναι ότι το άλλο κεντρικό ρεύμα, της λεγόμενης ανανεωτικής Αριστεράς, αναμφίβολα πιο φιλικό και ανοιχτό στο κοινωνικό, περιβαλλοντικό και πολιτιστικό πεδίο, επίσης υστέρησε κάτω από την επιρροή ισχυρών ρευμάτων ενσωμάτωσης στο σύστημα στα χρόνια της καπιταλιστικής ανόδου, τείνοντας όχι στην ανατροπή του συστήματος, αλλά στη μεταρρύθμισή του σε πιο εξισωτικό και ανθρώπινο. Έτσι, δεν έδωσε την αρμόζουσα σημασία ούτε στην οργανωτική δουλειά στους χώρους εργασίας, ούτε, όμως, εμβάθυνε ικανοποιητικά στα πολιτισμικά φαινόμενα. Χωρίς στέρεη βάση στον εργαζόμενο λαό και με παράλληλη μείωση της δυναμικής και δημιουργικής του παρουσίας στα πεδία του πολιτισμού, διολίσθαινε περισσότερο στα κυρίαρχα πρότυπα της κουλτούρας και αφομοιωνόταν ευκολότερα απ’ αυτά.
Γι’ αυτό, σήμερα, με μεγαλύτερες αναμφίβολα ανησυχίες και δράσεις πολιτισμικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές από το ΚΚΕ, απέχει εντούτοις πολύ από το να μπορεί να παρέμβει πειστικά και καθοριστικά στη διαδικασία απομυθοποίησης των μεγάλων μύθων, της κυρίαρχης ιδεολογίας και της εφαρμοσμένης πρακτικής του καπιταλισμού, αφού έχει σοβαρές ελλείψεις στα πολιτισμικά του εργαλεία. Και χωρίς αυτή την απομυθοποίηση και αποκάλυψη της αλήθειας, ο καπιταλισμός δεν θα καταρρεύσει. Μπορεί να σέρνεται, να γίνεται πιο σκληρός, πιο καταπιεστικός, πιο ληστρικός, αλλά δεν θα διαλύεται, γιατί το πολιτισμικό του εύρος, η επίδραση της κουλτούρας του στις κοινωνίες παραμένει κυρίαρχη. Εξ αιτίας αυτής της επίδρασης, βλέπουμε με πόση επιμονή τα ίδια τα θύματά του, φτωχοί και πτωχεύοντες, υπερασπίζονται την κοινωνία της ανισότητας και των πολέμων που τους έχει καταδικάσει στη μιζέρια και την εξαθλίωση. Οι εργαζόμενοι χειραγωγούνται από την καπιταλιστική κουλτούρα, σε σημείο που υπερασπίζονται ως υπέρτατη πανανθρώπινη αξία τον πλούτο των ολίγων που τους εκμεταλλεύονται.
Απ’ αυτή την πολιτισμική ισχύ του καπιταλισμού, σε εποχές μεγάλων κρίσεων, συχνά βγαίνει κερδισμένος ο φασισμός, γιατί ο αστικοδημοκρατικός καπιταλισμός, στην προσπάθειά του να διασωθεί, επιστρατεύει και νομιμοποιεί την ακροδεξιά καλλιεργώντας το ρατσισμό και τη φοβία για τους «άλλους», αλλά και για το «διαφορετικό», το καινούριο και το εναλλακτικό.
Μόνον όταν οι ευαίσθητοι και δραστήριοι πολίτες ξανασκύψουν με σοβαρότητα και επιμονή στον εργαζόμενο πολίτη στους χώρους δουλειάς, σπουδών και κατοικίας, και ταυτόχρονα αξιοποιήσουν τα πολιτισμικά ταλέντα και αποθέματα της Αριστεράς και του λαού, σε συνδυασμό με τα νέα σύγχρονα εσωτερικά και εξωτερικά προοδευτικά ρεύματα, και απομυθοποιήσουν -με παραδείγματα, στοιχεία, αποδείξεις, επιχειρήματα και εναλλακτικά μοντέλα, την κούφια, αλλά λαμπερή και αποχαυνωτική μαζική κουλτούρα του συστήματος, και μόνο τότε, ο καπιταλισμός μπορεί να γίνει θρύψαλα!

Στέλιος Ελληνιάδης