Στη λογική των πραγμάτων

Πηγή: Καθημερινή (12/6/2011)

Του Κωστα Λαπαβιτσα*

Οι διαπραγματεύσεις για την έγκριση της πέμπτης δόσης του δανείου Ε.Ε./ΔΝΤ έφεραν στο προσκήνιο το κεντρικό παράδοξο της ελληνικής κρίσης. Οσο πιο βαθιά μπαίνει η Ελλάδα στο πρόγραμμα σταθεροποίησης, τόσο πιο έντονα ορθώνεται το φάσμα παύσης πληρωμών και εξόδου από το ευρώ.

Μια ερμηνεία που μπορεί να απορριφθεί αμέσως είναι ότι φταίμε εμείς γιατί δεν ήμασταν αυστηροί στην εφαρμογή του προγράμματος. Η κυβέρνηση Παπανδρέου μείωσε το δημοσιονομικό έλλειμμα κατά 5% του ΑΕΠ, ποσοστό τεράστιο δεδομένης μάλιστα της έλλειψης ρευστότητας στην αγορά. Εάν και όταν η κυβέρνηση εφαρμόσει τα απίστευτα μέτρα που τώρα φαίνεται να ζητάει η Ε.Ε., θα διαπιστώσει ότι η παύση πληρωμών και η έξοδος από το ευρώ θα έρθουν ακόμη πιο κοντά. Το πρόβλημα έγκειται στο πρόγραμμα, όχι στην ελλιπή εφαρμογή του.

Δύσκολα επίσης μπορεί να δεχτεί κανείς ότι το παράδοξο πηγάζει από την αδιαφορία των Ευρωπαίων ηγετών μπροστά σε ενδεχόμενη ελληνική παύση πληρωμών. Τουλάχιστον 70 δισ. του ελληνικού χρέους παραμένουν στα χαρτοφυλάκια ευρωπαϊκών τραπεζών. Μεγάλο μέρος του (περίπου 95 δισ.) έχει ήδη μεταφερθεί στους δημόσιους δανειστές (Ε.Ε., ΕΚΤ και ΔΝΤ), αλλά ο κίνδυνος τραπεζικής κατάρρευσης παραμένει υπαρκτός. Πόσω μάλλον που και η Ιρλανδία είναι στην ουσία χρεοκοπημένη μιας και το πρόγραμμα σταθεροποίησης θα διογκώσει το δημόσιο χρέος της, ίσως και πάνω από 250 δισ. το 2014. Παρόμοιες εξελίξεις συμβαίνουν και στην Πορτογαλία.

Αν προχωρήσει η Ελλάδα σε παύση πληρωμών, υπάρχει κίνδυνος να ανοίξει ο ασκός του Αιόλου. Αν δε λάβουμε υπόψη μας ότι την παύση πληρωμών θα ακολουθήσει πιθανότατα και έξοδος από το ευρώ, ο κίνδυνος γενικότερης κατάρρευσης της ΟΝΕ είναι απτός. Καλύτερα από όλους το αντιλαμβάνεται ο κ. Γκάιτνερ, ο οποίος δραστηριοποιείται υπερατλαντικά για να αποφευχθεί ένας τέτοιος σεισμός για το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα. Γι’ αυτό και τελικά θα δοθούν και άλλα δάνεια στην Ελλάδα, με πολύ σκληρούς όρους, μέχρι να μπει στον μόνιμο μηχανισμό στήριξης το 2013.

Γιατί λοιπόν η Ε.Ε. συμπεριφέρεται έτσι προς την Ελλάδα; Η απάντηση είναι άμεσα συνδεδεμένη με τον χαρακτήρα του ευρώ. Γνωστοί οικονομολόγοι έχουν από χρόνια τονίσει ότι η ΟΝΕ είναι μη βιώσιμη λόγω της συνύπαρξης ισχυρών και αδύναμων οικονομιών. Στην Ευρώπη οι ενστάσεις τους αποσιωπήθηκαν, ή απορρίφθηκαν ως στεγνός οικονομισμός που αγνοεί την «πολιτική βούληση». Οσο για τη χώρα μας, με τη συνέργεια και κομμάτων της Αριστεράς, το ευρώ παρουσιάστηκε ως πεμπτουσία της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης και προόδου.

Η κρίση κατέδειξε την πραγματικότητα. Το ευρώ δεν είναι τίποτε παραπάνω από μια μορφή παγκοσμίου χρήματος που διευκολύνει τις δραστηριότητες των μεγάλων τραπεζικών και βιομηχανικών επιχειρήσεων της Ευρώπης. Από τη φύση του κυριαρχείται από μια μικρή ομάδα χωρών του κέντρου, οι οποίες αποσπούν και τα μεγαλύτερα οφέλη. Η οικονομική ιδεολογία που διέπει την ΟΝΕ είναι ο σκληρός νεοφιλελευθερισμός.

Το πρόβλημα του κέντρου είναι ότι η συμμετοχή των χωρών της περιφέρειας αποδείχτηκε λανθασμένη, αλλά η έξοδός τους μπορεί να αποδειχτεί ακόμη χειρότερη. Το κέντρο θέλει οπωσδήποτε να διασώσει το ευρώ, που σημαίνει ότι πρέπει να διασώσει τις τράπεζες. Αλλά δεν μπορεί να το κάνει ευθέως, διότι δύσκολα θα ανεχτούν οι λαοί του μεγάλη δημόσια χρηματοδότηση των ιδιωτικών τραπεζών. Αρα επιλέγει να διασώσει τις τράπεζες εμμέσως, δηλαδή δανείζοντας στις χώρες τής περιφέρειας και επιβάλλοντας σε αυτές το κόστος. Δεν θέλει βεβαίως να τις οδηγήσει άμεσα σε έξοδο, διότι αυτό θα μπορούσε να επιφέρει την κατάρρευση της ΟΝΕ.

Οι ηγέτες της Ε.Ε. ίσως και να πιστεύουν ότι η κρίση μπορεί να λυθεί χωρίς η Ελλάδα να βγει από το ευρώ. Το βέβαιο είναι ότι αρνούνται να μεταφέρουν το κόστος της κρίσης στις τράπεζες, ή στις χώρες του κέντρου, διότι τα συμφέροντά τους είναι κυρίαρχα εντός της ΟΝΕ, αλλά και διότι οι ίδιοι είναι δέσμιοι της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας. Αρα μεταβιβάζουν το κόστος εξ ολοκλήρου στους Ελληνες εργαζόμενους προκαλώντας κοινωνικό όλεθρο, συρρικνώνοντας την ελληνική οικονομία και τελικά επιδεινώνοντας τα πράγματα.

Εν ολίγοις, το παράδοξο που αντιμετωπίζουν οι χώρες της περιφέρειας πηγάζει από τη μη βιώσιμη φύση της ΟΝΕ. Από τη μια, αποφεύγονται επιμελώς οι λύσεις που θα έθιγαν τα συμφέροντα των κυρίαρχων επιχειρηματικών κύκλων και χωρών εντός της ΟΝΕ. Από την άλλη, ασκούνται τρομακτικές πιέσεις στην περιφέρεια για περικοπές, ιδιωτικοποιήσεις και απελευθέρωση των αγορών. Οι κυβερνήσεις έχουν όλο και λιγότερα περιθώρια επιλογής, η κρίση βαθαίνει και η περιφέρεια οδηγείται προς παύση πληρωμών και έξοδο.

Αυτή είναι η λογική των πραγμάτων, όσο κι αν δυσανασχετούν όσοι συνήθισαν να παίρνουν την «πολιτική βούληση» κατά γράμμα. Μικρή σημασία έχει επίσης τι πιστεύουν οι Ελληνες πολιτικοί, είτε της κυβέρνησης είτε της μείζονος αντιπολίτευσης, που με εντυπωσιακή ομοφωνία δηλώνουν ότι η έξοδος από το ευρώ θα είναι καταστροφική. Ο αναβρασμός στο Σύνταγμα και αλλού δείχνει ότι η ελληνική κοινωνία άρχισε να συνειδητοποιεί ότι η παύση πληρωμών και η έξοδος ήδη διαγράφονται στον ορίζοντα. Το ουσιαστικό είναι να γίνουν συντεταγμένα, σε βάση δημοκρατική, λαϊκή και κυρίαρχη, ώστε να ανοίξουν καινούργιες προοπτικές για τη χώρα.

* Καθηγητής Οικονομικών στη Σχολή Ανατολικών και Αφρικανικών Μελετών του Πανεπιστημίου του Λονδίνου.