Οι εξελίξεις στο διεθνές μέτωπο

ΠΗΓΗ: Techie Chan

Για αρχή έχουμε έναν ρούμπο στην πλευρά ΤΙΝΑ (There Is No Alternative), αυτή τη φορά για τη Λετονία. Ο,τι και να λέει το άρθρο, το ζήτημα είναι πως οι νεοφιλελεύθεροι φεουδάρχες κέρδισαν και οι Λετονοί θα μάθουν με ακόμα καλύτερο τρόπο τι θα πει αναπροσαρμογή (η λετονία είναι ήδη στο -20% όσον αφορά το ΑΕΠ). Ήδη μεγάλο μέρος της χώρας είναι υποθηκευμένο σε σουηδικές (κυρίως) τράπεζες. Και τα δάνεια της ΕΕ πηγαίνουν στις ευρωπαϊκές τράπεζες απαγορεύεται να κατευθυνθούν προς την ενίσχυση των εξαγωγών (γιατί λέει είναι παράνομες επιδοτήσεις

Δεύτερος ρούμπος για την Ισλανδία. Γι’ αυτή τη μικρή χώρα σας υπόσχομαι μια καλύτερη εικόνα μέσα στον επόμενο μήνα, για αρχή κρατήστε πως παρά τις σαρωτικές αλλαγές στις εκλογές, η κυβέρνηση συνεργασίας σοσιαλδημοκρατών και πράσινων λειτουργεί σε μια λογική business (allmost) as usual. Ήδη προχώρησαν στην πώληση μια εταιρίας ηλεκτρικής ενέργειας σε καναδικά συμφέροντα (ο ηλεκτρισμός στην ισλανδία λόγω των γεωθερμικών πηγών είναι φθηνός και εν πολλοίς κρατικά ελεγχόμενος). Ήδη ξεκίνησαν να βρίσκουν αποδιοπομπαίους τράγους στο πρόσωπο του πρώην πρωθυπουργού, μήπως και ξεπλυθεί και το υπόλοιπο μαγαζί από την οργή του κόσμου. Όμως σε μια τόσο μικρή χώρα (300.000 κάτοικοι) , οι περισσότεροι υπεύθυνοι για την κρίση, συνεχίζουν να βρίσκονται στις θέσεις τους.

Τρίτος ΤΙΝΑ ρούμπος για τη Βρετανία (που κατέχει και το copyright). Δεν πέρασε ούτε ένα εξάμηνο από τις εκλογές και το κόμμα των φιλελευθέρων που συγκέντρωσε όλη τη δυσαρέσκεια του κόσμου εναντίων τόσο των συντηρητικών όσο και των νέων εργατικών, άρχισε ήδη να χορεύει τσάμικο. Οι φιλελεύθεροι στη Βρετανία είναι πιο παραδοσιακά φιλελεύθεροι και δεν έχουν μεγάλη σχέση με απολειφάδια νεοφιλελεύθερων φεουδαρχών που ξεπηδούν από εδώ κι από κει στην Ευρώπη. Είναι υπέρ του κοινωνικού κράτους κλπ κλπ. Στη θεωρία φυσικά. Διότι αντί η συμμαχία συντηρητικών και φιλελευθέρων να οδηγήσει σε έναν μετριασμό του κόμματος που εισήγαγε τον θατσερισμό στην Ευρώπη, οι φιλελεύθεροι του Nick Clegg έχουν μπει σε μια λογική περιορισμού των (κοινωνικών) δαπανών και διατήρησης των προνομίων του City. Δηλαδή της ίδιας φεουδαρχικής αριστοκρατίας που όλοι γνωρίζουμε, καθώς το City ιστορικά ήταν ο τόπος που μαζεύονταν όλοι οι ελαφρά πιο ευφυείς αριστοκράτες για να κάνουν μπίζνες. Όταν λοιπόν ένας αριστοκράτης πούλαγε μέρος της περιουσίας του σε γη για να ασχοληθεί με το εμπόριο και τις επιχειρήσεις, δεν ρίσκαρε προσθεού τα χρήματά του. Τα τοποθετούσε σε εξασφαλισμένα επικερδείς θέσεις.

Κοιτάξτε λοιπόν ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο. Πολιτικός, φίλος μιας κοινωνίας που διψάει για αλλαγή, με καθαρό πρόσωπο, αγαπημένος των ΜΜΕ και του κόσμου, αδιάφθορος από τον νεο-φιλελευθερισμό, σαρώνει τις εκλογές για να πάρει γρήγορα τη θέση του στο κατεστημένο. Η δημοκρατία επιτέλεσε για μια ακόμα φορά το καθήκον της. Ομπάμα, Κλέγκ, ΓΑΠ (σοσιαλισμός η βαρβαρότητα baby) και σε μικρότερο βαθμό η Johanna της Ισλανδίας (οι Ισλανδοί δεν έχουν πραγματικά επίθετα).

Με τέτοιο καρέ, οι ελπίδες μου πως ο αδερφός Miliband που ανέλαβε την αρχηγία των (νεο)-εργατικών στη Βρετανία θα ακολουθήσει τον δρόμο των προηγούμενων είναι μεγάλες.

Οικονομικές.

Ο κύκλος της ζωής των δολαρίων. 

Λοιπόν, αυτός ο υπουργός οικονομικών της βραζιλίας είναι πολύ ζαβολιάρης. Ο κ.Mantega μου έκλεψε τη δόξα με το να δηλώσει επίσημα πρώτος πως έχει αρχίσει ένας παγκόσμιος νομισματικός πόλεμος. Με αυτό δεν εννοεί τους αμερικάνους που προσπαθούν να σκίσουν το ευρώ (άλλωστε οι ευρωπαίοι έχουν αποδείξει πως μπορούν να κάνουν τη δουλειά από μόνοι τους). Εννοεί πως καθώς η κρίση βαθαίνει και η ανάκαμψη δεν λέει να έρθει (εκτός εαν πιστεύετε τις διάφορες μαζορέτες με τα πον πον τους), οι κυβερνήσεις γίνονται ανυπόμονες. Και καθώς το δόγμα της παγκοσμιοποίησης έχει κάτσει για τα καλά στο σβέρκο όλων, δεν μπορούν ούτε να βάλουν δασμούς, ούτε να επιδοτήσουν υπερβολικά τις επιχειρήσεις τους. Μπορούν όμως να υποτιμήσουν το νόμισμά τους και με αυτόν τον τρόπο να γίνουν αυτομάτως πιο ανταγωνιστικοί σε σχέση με τους γείτονες.

Οι πρώτοι που τον ξεκίνησαν αυτόν τον χορό ήταν οι Ελβετοί πριν 4-5 μήνες. Βλέπετε καθώς διάφοροι πλούσιοι ευρωπαίοι άρχισαν να φοβούνται πως το ευρώ μπορεί κάποια στιγμή να καταρρεύσει, άρχισαν να μεταφέρουν κάποια από τα χρήματά τους σε ελβετικές τράπεζες και σε ελβετικό νόμισμα. Αυτό οδήγησε σε μια κατακόρυφη αύξηση του φράγκου και η ελβετική κεντρική τράπεζα άρχισε να πουλάει ελβετικά φράγκα προκειμένου να διατηρήσει μια ομαλότητα στην ισοτιμία ευρώ/φράγκου.

Στη συνέχεια (και εννοούμε τις αρχές του καλοκαιριού) οι πάντες κατάλαβαν πως οι αμερικάνοι θα προχωρήσουν σύντομα σε περαιτέρω αγορές αμερικάνικων ομολόγων από την κεντρική τράπεζα (θα το ακούτε με τον σέξυ όρο Quantitive Easing 2). Αυτό ισοδυναμεί με τύπωμα χρήματος λίγο πολύ και μαντέψτε σε ποιανών τα χέρια πηγαίνει? Καλά το καταλάβατε, των τραπεζιτών και της wall street. Και αυτή η διαπίστωση, οδήγησε του πάντες να πουλήσουν το δολάριο. Με λίγα λόγια το δολάριο υποτιμήθηκε σε σχέση με τα άλλα νομίσματα, κι αυτό οι Ιάπωνες αποφάσισαν να μην το αφήσουν ατιμώρητο. Έτσι άρχισαν κι αυτοί να πουλάνε γιέν προκειμένου να κρατήσουν τις εξαγωγές τους` ανταγωνιστικές.

Χουντίνι (από το χούντα)

Προσέξτε όμως τι γίνεται τώρα μέσα στις ίδιες τις ΗΠΑ. Οι φεουδάρχες που είδαν τις γούνες τους να καίγονται από την κρίση του 2007-08, ρέφαραν με τα χρήματα που τους έδωσε το κράτος μέσω του QE1, μέσω δηλαδή αυτού του έμμεσου τυπώματος. Αυτά τα χρήματα φούσκωσαν το χρηματιστήριο αρχικά (που σταθεροποιήθηκε αντί να καταρρεύσει) και έδωσαν κέρδη στις μεγάλες επιχειρήσεις. Μη φανταστείτε πραγματικά κέρδη, μιλάμε μόνο για μάρκες στο καζίνο αυτή τη στιγμή. Τώρα που όλοι στις ΗΠΑ περιμένουν τις νέες διευκολύνσεις και το νέο “τύπωμα” (QE2), αντί να περιμένουν, παίρνουν όλα τα χρήματα που “κέρδισαν” πέρσι και τα βγάζουν εκτός ΗΠΑ, “επενδύοντας” στο εξωτερικό, σε οικονομίες που θεωρούνται ακόμα υγιείς. Ήδη το βραζιλιάνικο ρεάλ έχει ανατιμηθεί από το ζεστό χρήμα που εισέρχεται στη χώρα και έκανε τον υπουργό οικονομικών να γκρινιάζει. Το ίδιο συμβαίνει και με το Ταιλανδικό Μπάχτ (ναι αυτό που ξεκίνησε την κρίση του 1997) που έχει ανατιμηθεί ήδη 11% από τις αρχές του χρόνου σε σχέση με το δολάριο. Την ίδια γκρίνια ακούμε και από τις αρχές της Κορέας, της Σιγκαπούρης και της Κολομβίας.

Μα λεφτά τους δίνουνε, θα μου πείτε, γιατί παραπονιούνται. Δεν βλέπουν τον ΓΑΠ που θέλει απεγνωσμένα ξένες “επενδύσεις”? Λοιπόν δώστε βάση στο κόλπο. Τα λεφτά για τα οποία μιλάμε εδώ, δεν είναι ακριβώς ίδια με αυτά που βγάζετε εσείς κι εγώ από τις δουλειές μας. Μοιάζουν το ίδιο, μυρίζουν το ίδιο και έχουν την ίδια αξία. Μόνο που αυτά τα χρήματα δημιουργήθηκαν από ένα λογιστικό τρύκ που έκανε η αμερικάνικη FED αγοράζοντας αμερικάνικα ομόλογα και τοξικά δάνεια από τις τράπεζες. Με λίγα λόγια οι αμερικάνοι φεουδάρχες πάνε να “επενδύσουν” σε όλες αυτές τις χώρες με χρήματα του “αέρα”. Τα οποία μπαίνουν στην τοπική οικονομία, αγοράζουν ακίνητα, μετοχές και άλλα assets και περιμένουν την ανατίμησή τους (ή την υποτίμηση του δολαρίου λόγω του QE2). Όμως η ίδια η εισαγωγή αυτού του ζεστού αέρα, δημιουργεί από μόνη της πίεση και στρεβλώσεις στις τιμές της ντόπιας αγοράς. Διότι τα σπίτια δεν τα θέλει κανείς για να ζήσει, τα θέλει μόνο για όσο διάστημα κρατά η νέα υποτίμηση του δολαρίου. Και φυσικά ούτε λόγος για τη δημιουργία παραγωγικών υποδομών. Το ζεστό χρήμα πρέπει να είναι έτοιμο να φύγει με την πρώτη ευκαιρία και το μόνο που το απασχολεί είναι η εκμετάλλευση των ήδη υπαρχουσών υποδομών (άρα ιδιωτικοποιήσεις).

Για να καταλάβουμε τη διαφορά του “αέρα”, σκεφτείτε πως εγώ (ένας Ταϊλανδός μεσοαστός) έχω 50.000 ευρώ στην τράπεζα από τη δουλειά μου. Κι εσείς (ένας φτωχομπινές αμερικάνος με MBA) δεν έχετε παρά 10.000 ευρώ. Εγώ πάω στην τράπεζα και ζητάω δάνειο και η τράπεζα μου λέει πως μπορεί να μου δώσει άλλα 100.000 ευρώ. Αυτό το ονομάζουμε μόχλευση 2 προς 1. Έτσι εγώ βγαίνω στην πιάτσα και πάω να πάρω το σπίτι που αξίζει 150.000 ευρώ. Εσείς όμως επειδή έχετε έναν φίλο στην τράπεζα (ας τον ονομάσουμε τυχαία Μπερνάνκι), σας προσφέρει μεγαλύτερο δάνειο ύψους 200.000 ευρώ και έτσι έχετε μεγαλύτερη μόχλευση 20 προς 1. Κι έτσι εσείς με τα 210.000 ευρώ στην τσέπη πάτε και μου κλέβετε το σπιτάκι μου.

Κι όλο αυτό το παιχνίδι υπερβάλλουσας ρευστότητας γίνεται την ίδια στιγμή που πάνω από 50εκ αμερικάνοι ζούνε με επιδόματα πρόνοιας (κι όταν λέμε πρόνοια μη φανταστείτε τη σουηδία), ενώ πάνω από 30% των στεγαστικών δανείων είναι αρνητικά (το δάνειο είναι μεγαλύτερο της αξίας του σπιτιού, κάτι που ονομάζεται και underwater). Ελπίζω να καταλαβαίνετε τι εννοώ πως πάμε ολοταχώς για φεουδαρχοποίηση?

Και ο νέος πληθωρισμός.

Τώρα σε περίπτωση που δεν μπερδευτήκατε αρκετά σας έχω και συνέχεια. Όλη αυτή η “υπερβάλλουσα ρευστότητα” που βρίσκεται σε χέρια ελαχίστων, δεν πηγαίνει μόνο σε αγορές σπιτιών στο Ρίο και την Μπανγκοκ. Πηγαίνει και σε διάφορα άλλα assets τα οποία περιμένουμε να “ανατιμηθούν”. Δηλαδή τα commodities. Δώστε λίγο βάση (είναι ειδήσεις σεπτεμβρίου όλες αυτές).

“Οι τιμές του γάλακτος που προορίζεται για τυρί αυξήθηκαν στο υψηλότερο επίπεδο της διετίας”

“Οι τιμές του τυριού είναι ήδη 22% υψηλότερες από τα τέλη Ιούνη”

“Οι τιμές του χαλκού αυξήθηκαν ήδη 22% σε σχέση με πέρσι”

“Οι τιμές του βαμβακιού αυξήθηκαν στο υψηλότερο σημείο από το 1995”

“Οι τιμές του βαμβακιού στις ΗΠΑ ξεπέρασαν το 1 δολάριο/pound, τιμή που έχουμε να δούμε από τον Αμερικάνικο εμφύλιο”

“Οι τιμές των σιτηρών είναι ήδη 35% υψηλότερες από πέρσι”

“Οι τιμές του καφέ βρέθηκαν στο υψηλότερο σημείο της 12ετίας”

“Οι τιμές του χρυσού έφτασαν στο υψηλότερο επίπεδο της προηγούμενης 30ετίας”

Νομίζω πως βλέπουμε όλοι που κατευθύνεται το “φρεσκοτυπωμένο” χρήμα της νέας αριστοκρατίας. Διότι μην ξεγελιέστε από τις διάφορες ειδήσεις περί φυσικών καταστροφών και “ελλείψεων” σε διάφορα αγαθά. Όλες οι παραπάνω τιμές δεν έχουν καμία σχέση με την προσφορά και τη ζήτηση των πραγματικών προϊόντων. Έχουν να κάνουν με την προσφορά και τη ζήτηση χρηματο-οικονομικών παραγώγων των παραπάνω αγαθών. Κανείς δεν θέλει 50 τόνους σιτάρι έξω από την πόρτα του. Θέλει όμως να κερδίσει από την αναμενόμενη μείωση των τιμών του δολαρίου σε σχέση με το σιτάρι και γιαυτό αγοράζει παράγωγα σιταριού.

Άρα το νέο χρήμα, κάποια στιγμή θα βρει διέξοδο προς την αγορά, αλλά όχι με το αποτέλεσμα που αναμένει η κ.Γκρουγκμαν. Ο όποιος πληθωρισμός δεν θα δημιουργηθεί από τους καταναλωτές που με νέα χρήματα στην τσέπη, αγοράζουν περισσότερα αγαθά. Θα δημιουργηθεί από το χρηματιστηριακό παιχνίδι της νέας αριστοκρατίας που θα κάνει ακόμα πιο φτωχούς τους άνεργους ή εργαζόμενους καταναλωτές (που δεν έχουν πρόσβαση σε αυτό τον αέρα). Με λίγα λόγια έχουμε μια διπλή πίεση που τη βλέπουμε πολύ ξεκάθαρα στην ελλάδα. Από τη μία οι άνθρωποι χάνουν τις δουλειές τους ή δέχονται να δουλέψουν με μειωμένους μισθούς, και από την άλλη ένας σταθερά υψηλός πληθωρισμός κάνει τους πάντες πιο φτωχούς.

Η πολιτική του Κέυνς μας εξήγησε πως υπάρχει καλός πληθωρισμός. Ο ΑΓΠ τον εισήγαγε στον ελλαδικό χώρο. Αλλά αυτό που θα βιώσουμε θα είναι το άλλο είδος, ο κακός πληθωρισμός που έρχεται από έξω και από πάνω και δεν περνάει πρώτα από έναν πληθωρισμό στις τσέπες των καταναλωτών (μέσω αυξήσεων). Οι αυξήσεις έρχονται στις τσέπες της χρηματο-οικονομικής φεουδαρχίας. Γιαυτό και οι VW και Fiat, ανακοίνωσαν αύξηση στη ζήτηση των πολύ ακριβών αυτοκινήτων τους (Buggatti και Ferrari αντίστοιχα).

The end game.

Πόσο θα κρατήσει αυτή η παράνοια? Σιγά μην ήξερα. Αυτό που μπορώ να σας πω, είναι πως βλέπουμε ολοένα και πιο γρήγορους κύκλους και ολοένα πιο σπασμωδικές κινήσεις χωρίς καμία λογική.

Θα σκάσει όλο αυτό σ’ένα μπαμ υπερπληθωρισμού (δηλαδή άρση της εμπιστοσύνης του κόσμου στην αξία του νομίσματος)? Εξαρτάται από το εάν οι κεντρικές τράπεζες -μέσα σε αυτή την παράνοια- θα χρησιμοποιήσουν το φρένο των επιτοκίων. Θα πόνταρες ότι οι Γερμανοί θα το χρησιμοποιήσουν, αλλά τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Εάν ένα νόμισμα αυξήσει τα επιτόκιά του για να συγκρατήσει την πτώση του, αυτομάτως θα αρχίσει να ανατιμάται σε σχέση με τα υπόλοιπα νομίσματα (ή εάν θέλετε τα υπόλοιπα νομίσματα θα συνεχίσουν να πέφτουν). Αυτό θα καταστρέψει ταυτόχρονα τις εξαγωγές του κράτους με τα ψηλά επιτόκια, την ίδια στιγμή που θα πλημμυρίσει η αγορά του με “φθηνά” εισαγόμενα προϊόντα. Αν το δεχθεί αυτό χωρίς να βάλει δασμούς στις εισαγωγές, αργά ή γρήγορα θα ακολουθήσει τον δρόμο της Αργεντινής καταστρέφοντας τη βιομηχανική του βάση. Κι αν οι γερμανοί αγαπάνε τη σταθερότητα, αγαπάνε και τις βιομηχανίες τους.

Είναι πιθανή μια νέα συμφωνία τύπου Plaza Accord? Η συμφωνία αυτή οδήγησε στην ανατίμηση του γιέν και στην καταστροφή της Ιαπωνικής οικονομίας 6 χρόνια αργότερα από το σκάσιμο της φούσκας που δημιούργησε αυτή η ανατίμηση. Ιδανικά οι μισοί φεουδάρχες αμερικάνοι θα ήθελαν μια τέτοια συμφωνία με την Κίνα, αλλά υπάρχουν τα εξής προβλήματα. Πρώτον οι Κινέζοι βλέποντας τι έπαθαν οι Ιάπωνες δεν είναι έτοιμοι να θυσιαστούν. Ειδικά εάν σκεφτούμε πως οι Ιάπωνες είχαν ήδη ένα υψηλό βιοτικό επίπεδο τη στιγμή της συμφωνίας και επιπλέον ήταν προτεκτοράτο των ΗΠΑ, κάτι που δεν μπορούμε να ισχυριστούμε για τους Κινέζους. Δεύτερον, υπάρχει μια πολύ μεγάλη μερίδα αμερικάνων φεουδαρχών που διαθέτουν εργοστάσια στην Κίνα και κερδίζουν από τη σημερινή κατάσταση.  Άρα το μπλόκ δεν είναι τόσο μονοκόμματο όσο στην περίπτωση του Plaza Accord. Τρίτον, ακόμα κι αν οι Κινέζοι αποφασίσουν να χορέψουν το χωρό του Ζαλόγγου, τα προβλήματα της αμερικής δεν θα λυθούν. Απόδειξη. Όταν οι Αμερικάνοι επέβαλαν δασμούς στα κινέζικα ελαστικά προκειμένου να βοηθήσουν υποτίθεται τα ντόπια εργοστάσια, μαντέψτε τι συνέβη. Το μερίδιο των “κινέζικων” εισαγωγών μειώθηκε από 45% του συνόλου σε 24%, την ίδια στιγμή που οι εισαγωγές αυξήθηκαν κατά 21%. Με λίγα λόγια οι πολυεθνικές εταιρίες ελαστικών έκαναν μια μικρή αλλαξοκωλιά. Εισήγαγαν ελαστικά από χώρες που δεν επηρεάζονταν από τους δασμούς και έστρεψαν την κινέζικη παραγωγή σε χώρες που δεν είχαν δασμούς κατά της Κίνας. Αυτό μας δείχνει πως όλο το τρίξιμο των δοντιών του Ομπάμα έχει να κάνει με τις εκλογές του Νοέμβρη και την κινεζοφοβία (όπως πριν το plaza accord υπήρχε ιαπωνοφοβία) και όχι με κάποια πραγματική αλλαγή πολιτικής.

Δηλαδή είναι πιθανό να επιστρέψουμε σε καθεστώς εμπορικού προστατευτισμού και δασμών? Ναι, είναι πάρα πολύ πιθανό, αλλά κι αυτό εξαρτάται από τον βαθμό διεθνοποίησης της κάθε φεουδαρχικής ελίτ. Στις ΗΠΑ για παράδειγμα είναι εξαιρετικά απίθανο να δούμε την ελίτ να επιθυμεί δασμούς, τη στιγμή που έχει μεταφέρει όλη την παραγωγική δραστηριότητα της χώρας έξω από τη χώρα. Έτσι θα προσπαθήσει να κρατήσει το υπάρχον καθεστώς όσο περισσότερο είναι δυνατό.

Η Γερμανία, η Γαλλία και η Σουηδία από την άλλη, είναι χώρες όπου οι βιομηχανίες τους βρίσκονται κυρίως μέσα στα όρια του κράτους. Μέσα στην επιθυμία τους (εάν υφίσταται ακόμα) να προστατεύσουν τον (παραγωγικό) πλούτο τους, είναι πολύ πιο πιθανό να επιβάλουν γενικούς δασμούς εάν δουν το πράγμα να ξεφεύγει πολύ.

Άρα δεν έχει βάση η πρόταση των υπέρμαχων της εξόδου από το ευρώ? Φυσικά και έχει, αλλά εδώ βρίσκεται το παράδοξο και (τραγικά) αστείο της υπόθεσης. Η Ελλάδα είναι μια ανοιχτή οικονομία που μοιάζει περισσότερο με τις ΗΠΑ, παρά με τη Γερμανία και τη Σουηδία. Δεν διαθέτει καμία ιδιαίτερη παραγωγή και βασίζεται στις εισαγωγές από τη μία και στον τουρισμό από την άλλη. Τα κέρδη λοιπόν που θα είχε από έναν απομονωτικό προστατευτισμό (σαν κι αυτόν που προτείνουν οι υπέρμαχοι της εξόδου από το ευρώ), θα ήταν μάλλον αρνητικά, μέχρι τουλάχιστον να αναπτύξει μια κάποια παραγωγική δυνατότητα. Όμως αυτό το κρίσιμο μεσοδιάστημα μέχρι να δημιουργηθεί η εσωτερική αυτάρκεια θα είναι τόσο σκληρό, που οι περισσότεροι και ικανότεροι κάτοικοι θα μετανάστευαν προς το εξωτερικό (αναζητώντας μια καλύτερη ζωή). Κι αυτή η μετανάστευση θα φτωχύνει τη χώρα από εκείνο το εργατικό δυναμικό που θα ήταν πιο απαραίτητο. Εκτός εάν τους απαγορεύσεις την έξοδο, κάτι που θα σε κάνει να παραδεχθείς πως θα είσαι μία ακόμα μπανάλ δικτατορία.

Δεν είμαστε καταδικασμένοι έτσι κι αλλιώς? Φυσικά και είμαστε. Καθώς η ανισότητα στην ελλάδα συνεχίζει να αυξάνεται και το σύστημα θα προσφέρει δωράκια σε ολοένα και λιγότερους (και κυρίως μεγαλύτερους σε ηλικία έναντι των μικρών), πολλοί από αυτούς τους μικρούς και ικανούς ανθρώπους θα φύγουν από τη χώρα. Η Λετονία με την οποία ξεκίνησε αυτό το παραλήρημα, χάνει κάθε χρόνο περίπου 5% του πληθυσμού της. Κάτι που με την υπάρχουσα κατάσταση κάνει ακόμα καλύτερη τη ζωή των βολεμένων στις “σωστές” θέσεις της οικονομίας, αλλά φυσικά ταυτόχρονα “φτωχαίνει” συνολικά τη χώρα και  κάνει τη ζωή των μη βολεμένων αφόρητη.

Σε αυτό μπορείτε να προσθέσετε τις πολιτικές ισορροπίες των κοινωνικών ομάδων που είναι ξεκάθαρο πως ακόμα προσπαθούν να φυλάξουν τα προνόμιά τους έναντι των υπολοίπων, στο γνωστό φεουδαρχικό πελατοκεντρικό μοντέλο εξουσίας που έχουν συνηθίσει να λειτουργούν τόσες δεκαετίες. Φέρνουν τα παιδιά κοντά στο σπίτι-φρούριο, κλειδαμπάρουν την πόρτα (με ολίγη από ξενοφοβία), κρατιούνται όσο μπορούν από τα προνόμια της παλιάς τάξης πραγμάτων και περιμένουν να περάσει η μπόρα. Όμως έχω την εμπιστοσύνη πως ο αντι-εξουσιαστής ΓΑΠ και η φύση της κρίσης τους έχει μια δυσάρεστη έκπληξη.

Υπομονή λοιπόν μέχρι το επόμενο κεφάλαιο που θα ονομάζεται Failed State.