Μονόδρομος η παύση πληρωμών και η έξοδος από το ευρώ (Hellenic Nexus, Οκτώβρης 2010)

ΠΗΓΗ: NEXUS

του Λ. Βατικιώτη

Μήνας του μέλιτος θα φαντάζει για την κυβέρνηση και την τρόικα το πρώτο τρίμηνο από την υιοθέτηση του μνημονίου όσο περνάει ο καιρός και πυκνώνουν τα ανησυχητικά σημάδια στην οικονομία. Το πρώτο διάστημα από την υιοθέτηση των πρωτοφανών σε αγριότητα και κοινωνικά οδυνηρών μέτρων που επιβλήθηκαν με αντάλλαγμα την είσπραξη των 110 δισ. ευρώ από τον μηχανισμό ΔΝΤ – ΕΕ θα ισοδυναμεί με το αποκορύφωμα της αποδοτικότητάς τους για έναν και απλό λόγο: Επειδή η ύφεση, που θα έλθει ως άμεσο αποτέλεσμα αυτών των οικονομικών μέτρων, θα οδηγήσει στο ναδίρ τα δημόσια έσοδα και σε θεαματική απόκλιση από τους στόχους που ορίζονται στο μνημόνιο.

Οι ανησυχίες κατ’ επέκταση που διατυπώνονται για το πόρισμα των ελεγκτών της τρόικας στο πλαίσιο της τακτικής εξέτασης της πορείας της ελληνικής οικονομίας στα μέσα Οκτώβρη είναι πέρα για πέρα βάσιμες. Τα δε δημοσιεύματα για πιέσεις ώστε να εφαρμοστούν νέα μέτρα εις βάρος των οικονομικά ασθενέστερων κάθε άλλο παρά τυχαία. Κι η δήλωση άλλωστε του πρωθυπουργού από τη Θεσσαλονίκη, κατά τη διάρκεια της συνέντευξης Τύπου την Κυριακή 12 Σεπτέμβρη δεν άφηνε περιθώρια αισιοδοξίας: «όσο πηγαίνουνε καλά δεν χρειάζεται κανένα νέο μέτρο». Και σε αυτή τη δήλωση φυσικά ο τόνος πέφτει στις τρεις πρώτες λέξεις. Το ερώτημα που προκύπτει επομένως είναι αν… πηγαίνουμε καλά. Κι η απάντηση είναι, όχι! Δεν πηγαίνουμε καλά, με ευθύνη φυσικά της κυβέρνησης, του ΔΝΤ και της ΕΕ που επέβαλαν αυτά τα εξοντωτικά μέτρα.

Η πτώση με στοιχεία

Προς επίρρωση της διαπίστωσής μας ότι «δεν πηγαίνουνε καλά», για να χρησιμοποιήσουμε την πρωθυπουργική ορολογία, αρκεί η αναφορά στην απογοητευτική πορεία που καταγράφουν μια σειρά από κρίσιμα μεγέθη η αξιοπιστία των οποίων δεν επιδέχεται καμία αμφισβήτηση:

• Πτώση στις πληρότητες των ξενοδοχειακών μονάδων κατά το δίμηνο Ιουλίου – Αυγούστου ακόμη και της τάξης του 30%.
• Μείωση του ΑΕΠ το δεύτερο τρίμηνο του έτους κατά 3,7%, όταν το πρώτο είχε πάλι μειωθεί κατά 2,3%.
• Ελεύθερη πτώση των ακαθάριστων επενδύσεων πάγιου κεφαλαίου κατά 18,6% το δεύτερο τρίμηνο του έτους, σε ετήσια βάση.
• Μείωση της οικοδομικής δραστηριότητας τον Ιούνιο, σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο, από όποια σκοπιά και να την εξετάσει κανείς: Με βάση τις άδειες κατά 13%, την επιφάνεια κατά 32% και τον όγκο κατά 29%.
• Μείωση της βιομηχανικής παραγωγής τον Ιούνιο κατά 8,6% σε σύγκριση με τον αντίστοιχο μήνα του προηγούμενου έτους και για το επτάμηνο Ιανουαρίου – Ιουλίου κατά 6,3%, όταν και πέρυσι το ίδιο επτάμηνο η μείωση είχε ξεπεράσει το 10%.
• Επιδημία λουκέτων σε μικρές και μεγάλες επιχειρήσεις που έχει πλήξει το 10% των καταστημάτων στην Αθήνα και το 15% στη Θεσσαλονίκη.
• Εκτίναξη του πληθωρισμού τον Αύγουστο στο 5,5%, από 0,9% που ήταν πέρυσι, λόγω των πρόσφατων φόρων.
• Τέλος, το χειρότερο όλων, εκτίναξη της ανεργίας τον Ιούνιο στο 11,6%, που θίγει πλέον 582.000 άτομα, 155.000 περισσότερους από πέρυσι τον ίδιο μήνα.

Τα παραπάνω αντιπροσωπευτικά μεγέθη αποτυπώνουν την ζοφερή κατάσταση της ελληνικής οικονομίας στα τέλη Σεπτεμβρίου του 2010. Τι πιο φυσιολογικό επομένως από την συρρίκνωση των δημοσίων εσόδων; Από πού να εισρεύσουν έσοδα στον δημόσιο κορβανά όταν η αγορά βιώνει… πολικές θερμοκρασίες και ακόμη όσοι μπορούν να ξοδέψουν ανησυχούν για τις χειρότερες μέρες, που ξέρουν ότι είναι μπροστά μας και όχι πίσω, αφήνοντας τις αγορές τους για το μέλλον. Φυσιολογική κι αναμενόμενη επομένως η απόκλιση που καταγράφηκε στους στόχους των δημοσίων εσόδων για το πρώτο οκτάμηνο του έτους, όταν το έλλειμμα μειώθηκε κατά 32%, ενώ το μνημόνιο προέβλεπε μείωση κατά 39%. Με βάση τα στοιχεία που έδωσε το ίδιο το υπουργείο Οικονομικών στη δημοσιότητα στις 10 Σεπτέμβρη και αφορούσαν την εκτέλεση του κρατικού προϋπολογισμού, ήταν η πρώτη φορά που ο στόχος μείωσης του ελλείμματος έμεινε στα χαρτιά. Γεγονός που είναι πολύ πιθανό να σηματοδοτεί την απαρχή μιας αποκλίνουσας πορείας μεταξύ προβλέψεων και υλοποιήσεων, που θα φέρνει το ένα αντιλαϊκό μέτρο μετά το άλλο.

Εικονική – κυβερνητική – πραγματικότητα 

Η κυβέρνηση από τη μεριά της δηλώνει αισιόδοξη, συσκοτίζοντας την πραγματικότητα. Δια στόματος πρωθυπουργού επιδιώκει να δημιουργήσει μια τεχνητή αισιοδοξία προβάλλοντας το γεγονός ότι μειώθηκε το έλλειμμα. Μα αν είναι δυνατόν μετά από τόσα βάρβαρα μέτρα και μια άτυπη στάση πληρωμών που έχει επιβάλει το δημόσιο αρνούμενο να πληρώσει ακόμη και τους προμηθευτές του να μη μειωνόταν το έλλειμμα! Το ερώτημα είναι κατά πόσο τα μέτρα που ελήφθησαν επ’ αφορμή την εκτίναξη των επιτοκίων δανεισμού πρόκειται να διορθώσουν τις δημοσιονομικές ανισορροπίες. Και η απάντηση είναι ξανά… όχι! Προς επίρρωση η εκτίναξη των σπρεντ, δηλαδή της διαφοράς των επιτοκίων με τα οποία δανείζεται το ελληνικό δημόσιο σε σύγκριση με τα αντίστοιχα γερμανικά επιτόκια, κατά τα μέσα Σεπτέμβρη στο ύψος που είχαν φθάσει τον Μάη, λίγο πριν ανακοινωθεί η προσφυγή στον μηχανισμό ΔΝΤ – ΕΕ και επίσημα. Γιατί ανεπίσημα, με βάση μια αναπάντεχη ομολογία του υφυπουργού Οικονομικών Φιλ. Σαχινίδη η απόφαση στη κυβέρνηση για προσφυγή στο ΔΝΤ είχε ληφθεί αμέσως μετά τις εκλογές. Όλα τα υπόλοιπα που μεσολάβησαν μέχρι τις υποτιθέμενα δραματικές δηλώσεις του πρωθυπουργού στο Καστελόριζο, από ταξίδια στο εξωτερικό μέχρι την καθημερινή κινδυνολογία από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, δεν αποσκοπούσαν πουθενά αλλού πέρα από την προετοιμασία της κοινής γνώμης. Τον Σεπτέμβρη δηλαδή κι αφού είχαν καρατομηθεί κοινωνικές κατακτήσεις και δικαιώματα αιώνων κι αφού είχε προσημειωθεί το ίδιο το μέλλον της χώρας στους ξένους πιστωτές φθάσαμε εκεί απ’ όπου ξεκινήσαμε: με τα σπρεντ να πλησιάζουν τις 1.000 μονάδες βάσης. Για την ακρίβεια να φθάνουν τις 957 μονάδες όταν στις 7 Μαΐου είχαν φθάσει τις 976. Αυτή τη φορά όμως επικράτησε ένοχη σιγή ιχθύος. Αφού ο στόχος, να οδηγηθεί δηλαδή η Ελλάδα στο χειρουργικό θάλαμο, είχε επιτευχθεί…

Οι ρίζες του δημοσιονομικού χρέους

Η ηχηρή ανεπάρκεια του μνημονίου να επιλύσει το δημοσιονομικό πρόβλημα της Ελλάδας, που κανείς δεν αμφιβάλει ότι υφίσταται και προσλαμβάνει εκρηκτικές διαστάσεις, δεν αποδεικνύεται μόνο από τα μέχρι τώρα επιτεύγματα του, αλλά και από μια πρώτη ματιά που μπορούμε να ρίξουμε στις βαθύτερες αιτίες του δημοσιονομικού προβλήματος της Ελλάδας.

Επί της ουσίας, το δημόσιο χρέος προσλαμβάνει τις σημερινές λίγο πολύ διαστάσεις του τη δεκαετία του ’80. Ενδεικτικά από 27% που ήταν το δημόσιο χρέος το 1981, το 1993 έφθασε το 98%. Είναι η χρονική περίοδος που για πρώτη φορά δημιουργείται στην Ελλάδα ένα υποτυπώδες κράτος πρόνοιας και το δημόσιο αρχίζει να καταβάλλει το κόστος μιας σχετικά αξιοπρεπούς υγειονομικής περίθαλψης και ασφάλειας, την οποία οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι απολάμβαναν από τη δεκαετία του ’50 ακόμη. Όσο δηλαδή το κράτος στην Ελλάδα λειτουργούσε υπό συνθήκες πρώιμου βιομηχανικού καπιταλισμού, χωρίς κοινωνικές παροχές, υφίστατο δημοσιονομική ισορροπία. Το πρόβλημα ωστόσο δεν ήταν στις δαπάνες, αλλά στα έσοδα. Δηλαδή, ο αναγκαίος εκσυγχρονισμός της δεκαετίας του ’80, που επέλυσε συσσωρευμένες και αναχρονιστικές αδικίες δεκαετιών, δεν ακολουθήθηκε από μια γενναία αύξηση των φορολογικών εσόδων, όπως συνέβη σε όλη την υπόλοιπη Δυτική Ευρώπη. Οι ρίζες επομένως του ελληνικού δημοσιονομικού προβλήματος βρίσκονται σε μια ανακολουθία μεταξύ των προοδευτικών φιλολαϊκών μεταρρυθμίσεων της δεκαετίας του ’80 και της διατήρησης ενός φορολογικού πλαισίου εντελώς ξεπερασμένου και δομικά ανεπαρκούς να ανταποκριθεί στις νέες ανώτερες χρηματοδοτικές ανάγκες. Η υστέρηση των φορολογικών εσόδων, ως αποτέλεσμα κατά κύριο λόγο της χαμηλής φορολογίας των νομικών προσώπων (και δευτερευόντως των μεσαίων εισοδημάτων και των ελεύθερων επαγγελματιών) αποτελεί τη βασική αιτία του διόγκωσης του δημοσιονομικού ελλείμματος και δημόσιου χρέους. Διακρίνεται δε πεντακάθαρα ακόμη και τώρα αν δούμε τους προκλητικά χαμηλούς συντελεστές φορολόγησης κερδών που υπάρχουν στην Ελλάδα σε σύγκριση με την υπόλοιπη Ευρώπη, με βάση στοιχεία του ΟΟΣΑ[1]. Έτσι ενώ στην Ελλάδα ο συντελεστής φορολογίας κερδών ήταν το 2009 στο 25% σε όλες σχεδόν τις χώρες της Ευρώπης ήταν υψηλότερος. Ειδικότερα, Ολλανδία: 25,5%, Φινλανδία: 26%, Σουηδία: 26,3%, Πορτογαλία: 26,5%, Ιταλία: 27,5%, Αγγλία: 28%, Ισπανία: 30%, Γερμανία: 30,2%, Βέλγιο: 34% και Γαλλία 34,4%.

Το καθεστώς φορολογικής ασυλίας για τα νομικά πρόσωπα γίνεται πιο προκλητικό αν λάβουμε υπ’ όψη μας μια σειρά ακόμη παράγοντες: Πρώτο, ότι ο παραπάνω είναι ο φορολογικός συντελεστής που υπάρχει στα χαρτιά. Στην πράξη οι ανώνυμες πληρώνουν πολύ λιγότερους φόρους καθώς στη συνέχεια υπολογίζονται μια σειρά από φοροαπαλλαγές (όπως για παράδειγμα από τους αναπτυξιακούς νόμους) οι οποίες μειώνουν σημαντικά το φόρο που αποδίδεται. Δεύτερο, τράπεζες, πλοιοκτησία και εκκλησία (που αποτελούν τις τρεις μεγαλύτερες… βιομηχανίες στην Ελλάδα) δεν πληρώνουν ούτε καν αυτή τη φορολογία. Το φορολογικό δίκαιο χαρακτηριστικά των ναυτιλιακών εταιρειών αποτελείται από 60 σχεδόν φοροαπαλλαγές. Αυτό μάλιστα ισχύει όχι μόνο για την υπερπόντια ναυτιλία, για την οποία υπάρχει το επιχείρημα ότι μια υψηλή φορολογία μπορεί να την οδηγήσει στην αναζήτηση σημαίας ευκαιρίας, αλλά και στην ακτοπλοΐα. Τρίτο, ακόμη κι αυτός ο ονομαστικός φορολογικός συντελεστής του 25% μειώθηκε παραπέρα με βάση τις πρωθυπουργικές ανακοινώσεις στη Θεσσαλονίκη, πέφτοντας στο 20%. Το επιχείρημα της κυβέρνησης ήταν πως αυτή η «διευκόλυνση» αφορά τα μη διανεμόμενα κέρδη που επανεπενδύονται στην επιχείρηση. Έχει δηλαδή αναπτυξιακό περιεχόμενο. Όταν όμως όλοι ξέρουν πώς συντάσσονται οι ισολογισμοί και οι λογιστικές καταστάσεις, με χίλια δύο δηλαδή κατά συνθήκη ψεύδη, ποιος μπορεί να εγγυηθεί ότι δεν είναι ένα μέσο ακόμη ευνοϊκότερης φορολόγησης των επιχειρήσεων και αύξησης των κερδών; Το τέταρτο και τελευταίο στοιχείο που δείχνει την κοινωνική αδικία της φορολογίας στην Ελλάδα σχετίζεται με τους πολύ υψηλούς έμμεσους φόρους, τις συνεχείς αυξήσεις του ΦΠΑ όλη αυτή τη χρονιά και των Ειδικών Φόρων Κατανάλωσης στον καπνό, τα καύσιμα και τα τσιγάρα που αποτελείωσαν το ήδη κουτσουρεμένο λαϊκό εισόδημα, αυξάνοντας ταυτόχρονα τα κίνητρα της φοροδιαφυγής τόσο για του καταναλωτές όσο και για τους εμπόρους. Αναγνωρίζοντας λοιπόν ως το φορολογικό, την κατ’ εξοχήν αιτία του δημοσιονομικού προβλήματος στην Ελλάδα, το μνημόνιο δεν έκανε το παραμικρό και το ΔΝΤ επιβεβαίωσε τη φήμη του ως… πυρομανής πυροσβέστης καθώς με την μείωση των φόρων για τις ΑΕ όξυνε και δεν επέλυσε το πρόβλημα. Όσο για το φοροκυνηγητό που έχει εξαπολύσει το ΣΔΟΕ, ας μην κοροϊδευόμαστε. Τα δισ. που λείπουν δεν πρόκειται να έρθουν από τα πρόστιμα όσο οι φορολογικοί συντελεστές είναι στο ναδίρ και το εισόδημα συρρικνώνεται.

Παραγωγικός ακρωτηριασμός μέσω ευρωζώνης

Η δεκαετία του ’80 ωστόσο δεν σημαδεύτηκε μόνο από την δημιουργία ενός υποτυπώδους και ελλειμματικού, σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη, κράτους πρόνοιας. Εξ ίσου έντονα σημαδεύτηκε και από την οργανική ενσωμάτωση της Ελλάδας στην παγκόσμια αγορά, μέσω της ένταξης στην ΕΟΚ. Οι αλήστου μνήμης διαφημίσεις με γενικό μότο «ο επιμένων ελληνικά» δεν κατάφεραν να εμποδίσουν την άλωση του εμπορικού ισοζυγίου της Ελλάδας και την συρρίκνωση της εγχώριας παραγωγής σε βαθμό εξαφανίσεως. Όλη τη δεκαετία του ’80 κι όσο καταργούνταν σταδιακά οι εμπορικοί φραγμοί χάθηκαν περισσότερες από 100.000 θέσεις εργασίας από την μεταποίηση. Η κορύφωση έρχεται το 2001 με την εισαγωγή του ευρώ, όταν η Ελλάδα μαζί με σειρά άλλες χώρες χάνουν τη δυνατότητα ανταγωνιστικής υποτίμησης του εθνικού τους νομίσματος που μέχρι τότε μπορούσε να καθιστά με τεχνητό τρόπο ακριβά τα εισαγόμενα προϊόντα στα ελληνικά ράφια και σχετικά φθηνά τα ελληνικά εξαγόμενα προϊόντα στις διεθνείς αγορές. Τα δεινά για την εγχώρια παραγωγή γίνονται ακόμη μεγαλύτερα εξ αιτίας της συναλλαγματικής ισοτιμίας που επιβλήθηκε από το Βερολίνο και έγινε δεκτή χωρίς την παραμικρή αντίδραση από την Αθήνα. Μια ισοτιμία που δεν είχε καμία σχέση με την ισοτιμία της δραχμής όπως ήταν διαμορφωμένη εκείνη την περίοδο. Επιβλήθηκε δε με μοναδικό κριτήριο την διευκόλυνση των γερμανικών εξαγωγών. Αξίζει, χάρη της ιστορίας, να αναφέρουμε ότι η ιταλική κυβέρνηση την ίδια περίοδο αντίθετα με την κυβέρνηση του Κ. Σημίτη έδωσε σκληρή μάχη με τους Γερμανούς για να επιβληθεί μια ισοτιμία ένταξης της ιταλικής λιρέτας στο κοινό νόμισμα που δε θα σηματοδοτούσε το τέλος της ιταλικής παραγωγής.

Η γερμανική οικονομική μηχανή μετατράπηκε σε πάντσερ που ισοπέδωσε ξανά όλη την Ευρώπη επί Σρέντερ, όταν εισάγεται η Ατζέντα 2010, βάση της οποίας το αξιοζήλευτο κράτος πρόνοιας της Γερμανίας, σημείο αναφοράς για όλο τον κόσμο, αποσαρθρώνεται. Τότε ξεκινάει ένας αγώνας δρόμου προς τα κάτω, με τη συμπίεση του εργατικού κόστους των Γερμανών να μετατρέπεται σε πολιορκητικό κριό που ισοπεδώνει τα εμπορικά ισοζύγια, όλων των νοτιοευρωπαϊκών χωρών[2]. Τα στοιχεία που βλέπουν το φως της δημοσιότητας για την εξέλιξη του εργατικού κόστους επιβεβαιώνουν ότι ο κρυφός άσσος της γερμανικής υπεροχής βρίσκεται στην σταδιακή υποβάθμιση των υψηλών παροχών που χαρακτήριζαν την γερμανική αγορά εργασίας. Ενδεικτικά και με βάση δημοσίευμα της εφημερίδας The Wall Street Journal Europe[3] από το 2000 μέχρι το πρώτο τρίμηνο του 2010 το εργατικό κόστος στη Γερμανία αυξήθηκε κατά 18,9% όταν σε όλες τις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ κατέγραψε πολύ μεγαλύτερες αυξήσεις. Συγκεκριμένα στην Πορτογαλία αυξήθηκε κατά 29,7%, στη Γαλλία κατά 33,1%, στην Ολλανδία κατά 37,3%, στην Αγγλία κατά 47,4% και στην Ισπανία κατά 50,5%. Στη δε ευρωζώνη κατά μέσο όρο αυξήθηκε κατά 30,3%.

Ιδιαίτερη σημασία έχει το γεγονός ότι οι ανισότητες που παράγει η ευρωζώνη δεν αναγνωρίζονται μόνο από εναλλακτικές ερμηνείες, αλλά και από τις πλέον ορθόδοξες, όπως για παράδειγμα από τον κορυφαίο αναλυτή των Financial Times, τον Μάρτιν Γουλφ. Ιδού πως παρουσίαζε την ευρωζώνη σε μια εξαιρετικού βάθους ανάλυσή του στις 8 Σεπτέμβρη[4]: «Από το 2000 έως το 2008 στην εξωτερική ζήτηση οφείλονται τα δύο τρίτα της αύξησης της συνολικής ζήτησης της γερμανικής παραγωγής. Η Γερμανία χρειάζεται σίγουρες αγορές και μια ανταγωνιστική συναλλαγματική ισοτιμία. Η ευρωζώνη της τα έφερε και τα δύο σε ασυνήθιστο βαθμό: η κρίση στην περιφέρεια οδήγησε προς τα κάτω την ισοτιμία του ευρώ και πολλοί από τους εταίρους της Γερμανίας στην ευρωζώνη (που απορροφούν τα δύο πέμπτα των εξαγωγών της, εννιά φορές όσα η Κίνα) είναι μη ανταγωνιστικοί, ύστερα από μια δεκαετία ανερχόμενου σχετικού κόστους. Ακόμη πιο σημαντικό είναι να φανταστούμε τι θα είχε συμβεί αν δεν υπήρχε το ευρώ. Η συναλλαγματική ισοτιμία του γερμανικού μάρκου θα είχε εκτιναχθεί καθώς οι νομισματικές κρίσεις θα έπλητταν την ευρωπαϊκή οικονομία, όπως συνέβη τη δεκαετία του ’90. Στην περιφέρεια της Ευρώπης οι υποτιμήσεις των νομισμάτων θα ήταν τόσο μεγάλες όσο της βρετανικής στερλίνας, αν όχι μεγαλύτερες. Η απουσία τέτοιων αναταραχών έχει ενισχύσει σε μεγάλο βαθμό τις προοπτικές της γερμανικής ανάκαμψης. Η δημιουργία της ευρωζώνης δεν ήταν, μόνο γι’ αυτόν το λόγο, χάρη της Γερμανίας στους εταίρους της, αλλά το αντίθετο. Ήταν ένα μεγάλο οικονομικό (για να μην αναφέρουμε και πολιτικό) κέρδος για την Γερμανία. Οι γερμανοί βιομήχανοι είναι ξεκάθαροι επ’ αυτού, όπως και η κυβέρνηση».

Κατά συνέπεια η δεύτερη αιτία πίσω από την εκτίναξη των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και την κρίση χρέους που ξέσπασε στην Ελλάδα και τις άλλες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου βρίσκεται στην συμμετοχή της Ελλάδας στην ευρωζώνη. Το κοινό νόμισμα για την Ελλάδα αποδείχθηκε η χαριστική βολή σε μια ούτως ή άλλως δομικά προβληματική παραγωγική υποδομή. Για πολλά χρόνια μάλιστα, όσο δηλαδή διαρκούσαν οι γενναιόδωρες κοινοτικές χρηματοδοτήσεις στη γεωργία, την εκπαίδευση και τις υποδομές, η ΕΕ μπορούσε να κρύβει το εχθρικό της περιεχόμενο και τις μη αντιστρεπτού χαρακτήρα ζημιές που προκαλούσε στην παραγωγική υποδομή. Οι επιδοτήσεις, με την παροιμιώδη μάλιστα διαφθορά που συνοδεύονταν, αποτέλεσαν το αναισθητικό που επέτρεψε και έκανε ανεκτό τον παραγωγικό ακρωτηριασμό της Ελλάδας. Ελλείψει όμως και των επιδοτήσεων ο αποκρουστικός της χαρακτήρας δεν κρύβεται. Σε αυτό το πλαίσιο, και ενώ είναι θέμα χρόνου η υιοθέτηση από τις κυβερνήσεις της ευρωζώνης μιας σειράς ποινών για όποιες χώρες παραβιάζουν τους κανόνες δημοσιονομικής πειθαρχίας, δεν είναι καθόλου τυχαία η αποδοκιμασία των ευρωπαίων πολιτών απέναντι στην ΕΕ όπως καταγράφηκε από το εαρινό ευρωβαρόμετρο τα ευρήματα του οποίου είδαν το φως της δημοσιότητας στο τέλος του Αυγούστου. Βάση των μετρήσεών του για πρώτη φορά αυτοί που δεν εμπιστεύονται την ΕΕ είναι περισσότεροι απ’ όσους την εμπιστεύονται. Συγκεκριμένα το 47% των Ευρωπαίων και το 56% των Ελλήνων δηλώνουν πως δεν την εμπιστεύονται και μόνο το 42% των Ευρωπαίων και των Ελλήνων δηλώνουν πως την εμπιστεύονται. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως καθοριστικό ρόλο σε αυτή την μεταστροφή της γνώμης τους έπαιξε η στάση που τήρησε η ΕΕ απέναντι στην κρίση.

Φαύλος κύκλος

Πέρα από την ανεπαρκή φορολογία και τη συμμετοχή στην ευρωζώνη μια τρίτη σημαντικότατη αιτία που ερμηνεύει το δημοσιονομικό πρόβλημα της Ελλάδας σχετίζεται με το ίδιο το χρέος. Δηλαδή τα τεράστια ποσά που δίνονται κάθε χρόνο επί σειρά ετών για την εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους αποτελούν την μεγαλύτερη αιμορραγία για τα δημόσια οικονομικά, επαρκή λόγο για να γονατίσει και ο πιο ρωμαλέος προϋπολογισμός, όχι αυτός της Ελλάδας. Αρκούν ορισμένες συγκρίσεις που δείχνουν ότι η Ελλάδα απλώς… αδυνατεί να συνεχίσει να εξυπηρετεί το δημόσιο χρέος.

Δαπάνες εξυπηρέτησης χρέους κεντρικής κυβέρνησης, σε εκ. ευρώ
Έτος	Χρεολύσια	Τόκοι	Παράλληλες δαπάνες	Σύνολο
1991	2.703	4.203	46	6.952
1992	6.406	4.123	71	10.600
1993	4.707	6.228	135	11.070
1994	7.162	8.990	190	16.342
1995	7.907	9.098	307	17.312
1996	10.263	9.641	339	20.243
1997	10.145	8.809	308	19.262
1998	9.682	9.018	170	18.870
1999	9.251	9.290	101	18.642
2000	13.131	9.499	58	22.688
2001	11.618	9.289	39	20.946
2002	20.280	8.535	59	28.874
2003	20.763	9.208	70	30.041
2004	18.444	9.283	72	27.799
2005	20.379	9.616	71	30.066
2006	16.589	9.441	56	26.086
2007	22.195	9.657	71	31.923
2008	26.246	11.134	72	37.452
2009	29.000	12.195	145	41.340
2010	19.510	12.950	0	32.460
ΣΥΝΟΛΟ	286.381	180.207	2380	468.968
Πηγή: Υπουργείο Οικονομικών, Κρατικός προϋπολογισμός 2010, Εισηγητική έκθεση

Από τον πίνακα που παραθέτουμε φαίνεται ότι τα χρήματα που έχουμε πληρώσει στους δανειστές τα τελευταία 20 χρόνια (469 δισ. ευρώ) αντιστοιχούν σχεδόν στο 150% του δημόσιου χρέους όπως διαμορφώθηκε στο δεύτερο τρίμηνο του 2010 (317 δισ. ευρώ)! Με βάση την ίδια πηγή, τον κρατικό προϋπολογισμό, οι δαπάνες για τόκους που ανέρχονται σε 12,95 δισ. ευρώ απορροφούν σχεδόν το 50% των άμεσων φόρων (23,8 δισ.), είναι διπλάσιες των χρημάτων που θα δίνονταν για συντάξεις (6,4 δισ.) και αγγίζουν το 5,3% του ΑΕΠ. Το μερίδιό τους μάλιστα στο ΑΕΠ χρόνο με το χρόνο  αυξάνει. Από 4,3% που ήταν το 2007, έφθασαν 4,7% το 2008 και το 5,1% το 2009.

Φαίνεται επομένως πως η ελληνική οικονομία βρίσκεται σε ένα φαύλο κύκλο όπου η εξυπηρέτηση των δανειακών της υποχρεώσεων όχι απλώς απαγορεύει την άσκηση αναδιανεμητικής πολιτικής, την αύξηση δηλαδή των συντάξεων, αλλά ακόμη χειρότερα δυναμιτίζει τα ίδια τα θεμέλια της οικονομίας. Το μνημόνιο που υπογράφτηκε οξύνει αυτή την αντίθεση καθώς ως άμεσο στόχο του έχει την διάσωση των ξένων τραπεζών που έχουν επενδύσει σε ελληνικά ομόλογα. Το ζητούμενο από την εφαρμογή του είναι να δοθεί χρόνος και ρευστό έτσι ώστε οι μεγάλες τράπεζες της δυτικής Ευρώπης που αγόραζαν μανιωδώς ελληνικά ομόλογα λόγω των πολύ υψηλών αποδόσεών τους ακόμη και την άνοιξη του 2010, αφού δηλαδή ο υπουργός Οικονομικών είχε κατά ανεπίτρεπτο τρόπο παρομοιάσει την Ελλάδα με Τιτανικό, να μπορέσουν να τα ξεφορτωθούν. Και από κει και πέρα γαία πυρί μειχθήτω…

Οι αλλαγές ωστόσο που θα έχουν συντελεστεί θα στρέψουν το ρολόι του χρόνου πολλές δεκαετίες πίσω. Για παράδειγμα, η σχεδιαζόμενη πώληση της Αγροτικής Τράπεζας θα προκαλέσει τεράστιο κοινωνικό ζήτημα στην ελληνική επαρχία. Η παρακμή της γεωργίας τις δύο τελευταίες δεκαετίες, λόγω της ΚΑΠ, έχει οδηγήσει να καταπέσουν πολλές εγγυήσεις από δάνεια που έχει χορηγήσει σε αγρότες η ΑΤΕ με αποτέλεσμα οποιαδήποτε στιγμή να μπορεί να θέσει υπό την κυριότητά της χιλιάδες στρέμματα γης. Σήμερα παρότι έχει τυπικά αυτό το δικαίωμα δεν το ασκεί για προφανείς, κοινωνικούς στο περιεχόμενό της λόγους. Αν όμως η Αγροτική Τράπεζα εξαγορασθεί από μια γερμανική είτε άμεσα είτε σταδιακά (αφού πρώτα δηλαδή εξαγορασθεί από μια ελληνική η οποία στη συνέχεια θα περάσει στον έλεγχο της γερμανικής) τα δικαιώματα αυτά θα εφαρμοστούν στο ακέραιο. Τότε η ελληνική γη θα περάσει με μαζικό τρόπο στα χέρια μιας τράπεζας, η οποία αν συνδέεται με μια εταιρεία παραγωγικής γενετικά τροποποιημένων τροφίμων όπως είναι για παράδειγμα η BΑSF θα μετατρέψει την ελληνική ύπαιθρο σε ένα απέραντο γενετικό και χημικό εργαστήρι. Ο κίνδυνος δεν είναι τόσο μακρινός όσο φαίνεται, από πρώτη ματιά.

Η εκτίμηση ότι οι τράπεζες είναι οι μεγάλοι ωφελημένοι των 110 δισ. ευρώ που διατέθηκαν στην Ελλάδα διατυπώθηκε με τον πιο ωμό τρόπο στις 12 Αυγούστου από τους γερμανικούς Financial Times που χαρακτήριζαν τον έλληνα πρωθυπουργό ως «τον άνθρωπό τους στην Αθήνα»! Η ίδια εφημερίδα μάλιστα υποστήριζε ότι «σε σύγκριση με την τωρινή θεραπεία λιτότητας, η κρατική αθέτηση πληρωμών θα ήταν ο πιο άνετος δρόμος για τους Έλληνες. Σχεδόν το 80% των δανείων έρχονται από το εξωτερικό. Έτσι, σε περίπτωση αναδιάρθρωσης του χρέους, οι ίδιοι Έλληνες θα τη γλίτωναν συγκριτικά ανενόχλητοι»!

Λύση η επαναδιαπραγμάτευση;

Οι γερμανικοί Financial Times δεν ήταν οι πρώτοι που έθεσαν το θέμα της επαναδιαπραγμάτευσης του χρέους. Μια σειρά οικονομολόγοι που φημίζονται για τον πραγματισμό τους όπως ο Πολ Κρούγκμαν ή ο Νουριέλ Ρουμπινί[5] έθεσαν έγκαιρα το θέμα, ξεκινώντας από τη δυσμενέστατη πορεία της ελληνικής οικονομίας. Οι αριθμοί είναι αμείλικτοι. Αν με ένα χρέος της τάξης του 115%, όπως ήταν στο τέλος του 2009, οι αγορές – πάντα κατά την ορολογία της κυβέρνησης – μας οδήγησαν στο ΔΝΤ, όταν το δημόσιο χρέος φθάσει το 149% του ΑΕΠ, όπως προβλέπεται στο μνημόνιο για το 2014, πού θα μας οδηγήσουν; Στον Καιάδα, φυσικά! Όποιος δεν το βλέπει εθελοτυφλεί! Επιχειρήματα δε όπως ότι τότε θα είμαστε αξιόπιστοι γιατί θα έχουμε υποστεί την «χημειοθεραπεία» κατά τους Financial Times του ΔΝΤ δεν στέκουν στην κριτική. Δανείζει κανείς έναν υπερχρεωμένο με το σκεπτικό ότι είναι συνεπής; Αρκεί επίσης να σκεφτούμε ότι η Αργεντινή (με πλούσια κοιτάσματα πετρελαίου και ένα ζωικό κεφάλαιο που ταΐζει πολλές χώρες του κόσμου) κήρυξε παύση πληρωμών στις 24 Δεκέμβρη 2001 αδυνατώντας να εξυπηρετήσει ένα χρέος της τάξης των 144 δις. δολ.! Σχεδόν το ένα τρίτο του ελληνικού ήταν το χρέος της και παρόλα αυτά η Αργεντινή γονάτισε! Η Ελλάδα πώς θα αντέξει;

Η κυβέρνηση παρόλα αυτά με κάθε αφορμή απορρίπτει κάθε σχετικό ενδεχόμενο. Η στάση πληρωμών «θα ήταν καταστροφική για την οικονομία μας, για την αξιοπιστία μας, για το μέλλον μας», δήλωσε από τη Θεσσαλονίκη ο πρωθυπουργός όταν ρωτήθηκε σχετικά.

Πέραν του γεγονότος ότι εκ των πραγμάτων οδεύουμε σε αυτή την κατεύθυνση, η πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική. Με βάση την διεθνή εμπειρία υπάρχουν δύο είδη αναδιαπραγμάτευσης του χρέους και αθέτησης πληρωμών[6]. Το πρώτο επιβάλλεται από τους πιστωτές με τους όρους να διαμορφώνονται στη βάση των συμφερόντων των ίδιων των τραπεζών. Τότε πράγματι οι όροι είναι απεχθείς και ισοδυναμούν με μια νέα περίοδο λιτότητας. Από μια σκοπιά ήδη είναι σε εξέλιξη μια σιωπηρή αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους και μάλιστα με πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Η απόφασή της στις 28 Ιούλη να διευρύνει το «κούρεμα» των ομολόγων που παρακρατά για να δανείσει τις εμπορικές τράπεζες από 17% σε 39% σε ότι αφορά το επίπεδο αξιολόγησης των ελληνικών ομολόγων[7] προετοιμάζει την αγορά για αυτό που όλοι κατά τ’ άλλα απεύχονται… Το δεύτερο είδος αθέτησης πληρωμών είναι αυτό που επιβάλλεται με πρωτοβουλία των ίδιων των κρατών που έχουν πιαστεί στα δόκανα του χρέους. Το παράδειγμα της Αργεντινής και της Ρωσίας που κήρυξαν αθέτηση πληρωμών δείχνει ότι όχι μόνο πολύ γρήγορα ξεπέρασαν το εμπάργκο των αγορών αποκτώντας ξανά πρόσβαση σε δανειακά κεφάλαια, αλλά επίσης και η ορμή που απέκτησαν στη συνέχεια οι ρυθμοί μεγέθυνσής τους δεν είχαν προηγούμενο. Θετικότατα ήταν δηλαδή και όχι καταστρεπτικά τα αποτελέσματα από αυτή την πρωτοβουλία.

Σε ό,τι αφορά επίσης τη νομική θεμελίωση της δυνατότητας παραγραφής μέρους ή όλου του χρέους στο διεθνές δίκαιο έχει κατοχυρωθεί η έννοια του «απεχθούς χρέους» που επιτρέπει την αμφισβήτησή του. Απεχθές χρέος χαρακτηρίζεται το χρέος που συνάφθηκε από ένα καθεστώς το οποίο στερούταν δημοκρατικής νομιμοποίησης, όταν τα χρήματα χρησιμοποιήθηκαν σε δραστηριότητες αντίθετες με τα συμφέροντα του πληθυσμού και ο δανειστής γνώριζε ότι τα χρήματα θα δαπανούνταν με αυτό τον τρόπο. Παράλληλα υπάρχει διεθνής προσπάθεια ώστε να θεμελιωθεί η δυνατότητα παραγραφής όταν ο πληθυσμός μιας χώρας στερείται των θεμελιωδών του δικαιωμάτων για να εξυπηρετηθεί το χρέος. Ό,τι ακριβώς συμβαίνει και στην Ελλάδα που η πρόσβαση στην υγεία και την παιδεία θυσιάζονται στο βωμό του μνημονίου.

Στη βάση όλων των παραπάνω η Πρωτοβουλία Οικονομολόγων και Πανεπιστημιακών (www.nomoneynodebt.gr) που συγκροτήθηκε τον Μάιο του 2010 ενάντια στο ΔΝΤ έθεσε στην προμετωπίδα της το στόχο «παύσης πληρωμής του δημόσιου χρέους και εξόδου από το ευρώ». Παράλληλα ανέδειξε μια σειρά ακόμη από στόχους που συμπληρώνουν και υποστηρίζουν την παύση πληρωμών και την έξοδο από το ευρώ, ενώ ταυτόχρονα αντιμετωπίζουν τις… ανεπιθύμητες παρενέργειες. Κατ’ αρχήν κρατικοποίηση των τραπεζών με μοχλό τα μυθικά ποσά που έχει ήδη δώσει το ελληνικό δημόσιο, δηλαδή οι έλληνες φορολογούμενοι, για να τις σώσουν και φθάνουν τα 78 δισ. Κανένας μάλιστα, από την κυβέρνηση ή τον τραπεζικό χώρο, δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι αυτά τα χρήματα είναι αρκετά για να συντηρηθούν στη ζωή οι τράπεζες. Κανείς δεν εγγυάται δηλαδή ότι σε δύο ή τρεις μήνες το δημόσιο δεν θα ξαναβάλει το χέρι στην τσέπη για να τις ενισχύσει και να αποτρέψει τη χρεοκοπία τους. Το αίτημα επομένως της κρατικοποίησης των τραπεζών δεν είναι αυθαίρετο, ούτε προϊόν ιδεολογικής κατασκευής. Πηγάζει από τον βαθιά προβληματικό χαρακτήρα τους. Είναι δε νόμιμο στον βαθμό που με βάση αξιόπιστους υπολογισμούς όταν η κυβέρνηση Κ. Καραμανλή απελευθέρωνε το πρώτο πακέτο ενίσχυσης, των 28 δισ. ευρώ, εκείνη τη συγκυρία το ποσό αυτό αρκούσε, με βάση την πολύ χαμηλή κεφαλαιοποίησή τους λόγω πτώσης των τιμών των μετοχών, να τις εξαγοράσει. Ας γίνει επομένως τώρα. Value for money, ας αναφωνήσουμε και εμείς ζητώντας να γίνουν σεβαστά τα χρήματα και οι θυσίες των φορολογουμένων!!!

Δεδομένου ότι η κρατικοποίηση των τραπεζών θα δημιουργήσει ένα κύμα φυγής κεφαλαίων από τις τράπεζες ενώ ταυτόχρονα η υιοθέτηση νέου νομίσματος θα ανοίξει τις ορέξεις κερδοσκοπικών κεφαλαίων να ποντάρουν στην θνησιγένεια του φιλόδοξου αυτού νομισματικού πειράματος κρίνεται επιβεβλημένη η θέσπιση φραγμών στις βραχυπρόθεσμες κερδοσκοπικές κινήσεις κεφαλαίων. Πρόκειται για μέτρο (που συχνά περιγράφεται και ως φόρος Τόμπιν από το όνομα του βραβευμένου με Νόμπελ αμερικάνου οικονομολόγου που πρώτος τον πρότεινε) το οποίο θωρακίζει την πραγματική οικονομία και επιτρέπει στην Πολιτική να λειτουργήσει σχεδιασμένα και μακροχρόνια χωρίς την πίεση των λεγόμενων αγορών.

Ένα επιπλέον μέτρο είναι η εκπόνηση και εφαρμογή μιας σύγχρονης βιομηχανικής πολιτικής που θα επιδιώκει τις διεθνείς συνέργειες (θα είναι εξ ορισμού αντίθετη δηλάδή με κάθε έννοια εθνικής αυτάρκειας) και ως γνώμονα θα έχει την ικανοποίηση των σύγχρονων ανθρώπινων και κοινωνικών αναγκών και την στήριξη της απασχόλησης.

Αναγκαία επίσης είναι η επιβολή διατίμησης στα είδη πρώτης ανάγκης (τρόφιμα, ενοίκια, δίδακτρα, τροφεία, καύσιμα, καθημερινός ρουχισμός, κ.α.) ώστε να αποτραπεί μια πληθωριστική έκρηξη, καθώς η μετάβαση στο νέο νόμισμα θα δώσει την ευκαιρία για ανατιμήσεις. Κάτι ανάλογο με το κύμα αυξήσεων που γνωρίσαμε κατά την μετάβαση από τη δραχμή στο ευρώ (το οποίο όμως ουδέποτε αποπτυπώθηκε στις επίσημες στατιστικές) και μόλις πρόσφατα με αφορμή τις αυξήσεις στους έμμεσους φόρους. Αποτέλεσμα και των δύο αυτών κυμάτων ανατίμησης ήταν να συρρικνωθεί δραματικά το πραγματικό λαϊκό εισόδημα, προς όφελος των εμπορικών και βιομηχανικών κερδών.

Τέλος, είναι αναγκαία η χορήγηση γενναίων αυξήσεων σε μισθούς, συντάξεις και επιδόματα ανεργίας και επίσης κρατικών χρηματοδοτήσεων σε παιδεία και υγεία. Αυτές οι αυξήσεις και οι χρηματοδοτήσεις, που θα εγγυηθούν την κοινωνική συνοχή και θα καταστήσουν παρελθόν – όσο ακόμη προλαβαίνουμε – φαινόμενα κοινωνικής περιθωριοποίησης και γκετοποίησης στην Αθήνα, θα λειτουργήσουν σαν ατμομηχανές της οικονομικής ανάπτυξης.

Εν κατακλείδι είναι ένα στοιχειώδες πρόγραμμα που εγγυάται την ακύρωση της παράδοσης της Ελλάδας στους δανειστές της, όπως προωθεί το μνημόνιο της ντροπής και μπορεί να σημάνει την έξοδο από το χρόνιο οικονομικό μαρασμό. Η υλοποίησή του δε στερείται εμποδίων και δυσκολιών. Είναι όμως λιγότερο οδυνηρά από αυτά που επιχειρούν να μας επιβάλουν οι γερμανοί τραπεζίτες!

---

[1] Τα μεγέθη αναφέρονται σε πίνακα που συνοδεύει άρθρο του Βασίλη Ράπανου με τίτλο «Παγκοσμιοποίηση και φορολογικός ανταγωνισμός», Βήμα Ιδεών, τεύχος 31, Νοέμβριος 2009.

[2] Ο διχασμός που επέρχεται στην ευρωζώνη λόγω του ανταγωνισμού που πυροδοτεί η Γερμανία περιγράφεται με κάθε θεωρητική επάρκεια στην εργασία «2010 κρίση ευρωζώνης, φτώχεια του δυνατού πτώχευση του αδυνάτου», την οποία συνέταξε ομάδα βρετανών οικονομολόγων με επικεφαλής τον Κώστα Λαπαβίτσα (εκδ. Νόβολι, 2010).

[3] «German workers push for higher pay», Wall Street Journal Europe, 9 Σεπτέμβρη 2010.

[4] «Germans are wrong: the eurozone is good for them», Financial Times, 8 Σεπτέμβρη 2010.

[5] Roubini, N. «Greece’s best option is an orderly default», Financial Times, 28 Ιούνη 2010.

[6] Research on Money and Finance, «The eurozone between austerity and default», Σεπτέμβρης 2010.

[7] «ECB sets “haircuts” on bonds from banks», The Wall Street Journal Europe, 29 Ιούλη 2010.