Πηγή: euro2day
Κάποιος είπε πρόσφατα ότι το μόνο καλό του 2011 είναι ότι πιθανότατα θα είναι καλύτερο απ’ ότι το 2012. Με την ίδια λογική, αν και υπήρξε μεγάλη ανησυχία αναφορικά με το πολιτικό αδιέξοδο στις ΗΠΑ, θα μπορούσε να έχει συμβεί κάτι χειρότερο και για την Αμερική –αλλά και για τον κόσμο: θα μπορούσαν οι Ρεπουμπλικάνοι να υπερισχύσουν σε ότι αφορά το πρόγραμμα λιτότητας και αναδιανομής του πλούτου. Αυτόματες περικοπές δεν αναμένονται πριν το 2013, κάτι που σημαίνει ότι η οικονομία το 2012 θα τη γλιτώσει… έστω και παρά τρίχα, σύμφωνα με τον Joseph Stiglitz.
Δυο άλλα θετικά σημεία για το 2011: Η Αμερική φαίνεται πως επιτέλους κατάλαβε το τεράστιο χάσμα που υπάρχει μεταξύ των πλουσίων και των υπολοίπων –μεταξύ του κορυφαίου 1% και όλων των υπόλοιπων. Και τα κινήματα των διαδηλωτών των οποίων ηγούνται οι νέοι -από την Αραβική Άνοιξη μέχρι τους ισπανούς indignados και το Occupy Wall Street- έχουν καταστήσει σαφές ότι κάτι πάει πολύ στραβά με το καπιταλιστικό σύστημα.
Ωστόσο, σύμφωνα με τον νομπελίστα οικονομολόγο, «πιθανότατα τα οικονομικά και πολιτικά προβλήματα που προβλήθηκαν τόσο πολύ στις ΗΠΑ και την Ευρώπη το 2011 –και τα οποία έχουν μέχρι στιγμής διαχειριστεί με εξαιρετικά λανθασμένο τρόπο- απλά θα γίνουν χειρότερα το 2012. Οποιαδήποτε πρόβλεψη για την ερχόμενη χρονιά εξαρτάται, περισσότερο απ’ όσο συνήθως, από την πολιτική –από το αποτέλεσμα στο αμερικανικό αδιέξοδο και από την ικανότητα των ευρωπαίων ηγετών να αντιμετωπίσουν την κρίση του ευρώ. Οι οικονομικές προβλέψεις είναι δύσκολες από μόνες τους, οι πολιτικές προβλέψεις όμως είναι ακόμα δυσκολότερες».
Για την χρονιά που μας έρχεται, ο Joseph Stiglitz εικάζει τα εξής:
«Οι ευρωπαίοι ηγέτες επανειλημμένως διακηρύττουν την δέσμευσή τους για τη διάσωση του ευρώ, όμως αυτοί που μπορούσαν έχουν επανειλημμένως πει πως δεσμεύονται να μην κάνουν αυτό που χρειάζεται. Έχουν παραδεχθεί ότι η λιτότητα θα σημάνει βραδύτερη ανάπτυξη –πράγματι, μια ύφεση είναι όλο και πιο πιθανή- και πως, χωρίς ανάπτυξη, οι προβληματικές χώρες της ευρωζώνης δεν θα μπορέσουν να διαχειριστούν τα χρέη τους. Όμως δεν έχουν κάνει τίποτα για να προωθήσουν την ανάπτυξη. Βρίσκονται σε ένα «σπιράλ θανάτου».
Το μόνο πράγμα που σώζει το ευρώ βραχυπρόθεσμα είναι οι αγορές κρατικών ομολόγων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, οι οποίες έχουν αποτρέψει την εκτίναξη των επιτοκίων. Είτε αρέσει είτε όχι, η ΕΚΤ ουσιαστικά χρηματοδοτεί τα κράτη. Οι γερμανοί ηγέτες δυσανασχετούν και η ΕΚΤ αισθάνεται άβολα, περιορίζοντας τις αγορές της και λέγοντας πως οι πολιτικοί ηγέτες, και όχι οι κεντρικοί τραπεζίτες, θα πρέπει να σώσουν το ευρώ.
Όμως η πολιτική ανταπόκριση, επιεικώς, ήταν «πολύ λίγη, πολύ αργά». Το πιθανότερο σενάριο είναι "περισσότερο από τα ίδια": λιτότητα, πιο αδύναμες οικονομίες, περισσότερη ανεργία και συνεχιζόμενα ελλείμματα, με τους ευρωπαίους ηγέτες να κάνουν ελάχιστα για να αντιμετωπίσουν την κρίση: εν ολίγοις, περισσότερες αναταράξεις».
«Η ημέρα της κρίσης –όταν διαλυθεί η ευρωζώνη ή όταν η Ευρώπη κάνει τις αποφασιστικές ενέργειες που θα καθιστούσαν αποτελεσματικό το ενιαίο νόμισμα- μπορεί να έρθει το 2012, όμως, το πιθανότερο είναι ότι οι ευρωπαίοι ηγέτες θα κάνουν ότι μπορούν για να καθυστερήσουν αυτήν την ημέρα της κρίσης. Η Ευρώπη θα υποφέρει, και το ίδιο θα συμβεί και στον υπόλοιπο κόσμο», τονίζει.
Σύμφωνα με τον κ. Stiglitz, «οι ΗΠΑ ήλπιζαν σε μια ανάκαμψη ωθούμενη από τις εξαγωγές, όμως, με την επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης στην Ευρώπη, τον μεγαλύτερο πελάτη των ΗΠΑ (και με την μετ’ εμποδίων οικονομική ανάπτυξη στο μεγαλύτερο μέρος του υπόλοιπου κόσμου), αυτό δεν είναι πιθανό. Και, με τις χειρότερες επιπτώσεις της περικοπής δαπανών να μην έχουν ακόμα εκδηλωθεί, το αδιέξοδο –και το πείσμα των Ρεπουμπλικάνων- μπορεί να σημαίνουν ότι οι περικοπές στον φόρο των μισθωτών υπηρεσιών που προωθεί η κυβέρνηση Ομπάμα δεν θα επεκταθούν, αποδυναμώνοντας έτσι την κατανάλωση των νοικοκυριών.
Αυτό, σε συνδυασμό με τις περικοπές σε τοπικό και πολιτειακό επίπεδο, σημαίνει ότι η πρώτη πραγματική εκδήλωση των συνεπειών της λιτότητας θα εμφανιστεί το 2012 (Ωστόσο, ήδη οι εργαζόμενοι στο Δημόσιο είναι περίπου 700.000 λιγότεροι σε σχέση με το προ-κρίσης επίπεδο. Η κυβέρνηση, αντί να λειτουργεί αντι-κυκλικά, αντισταθμίζοντας την ισχνή ιδιωτική ζήτηση, λειτουργεί κυκλικά, υπερτονίζοντας τα προβλήματα της οικονομίας). Εν τω μεταξύ, οι συνέπειες μιας αποτυχίας αντιμετώπισης της κρίσης στην αγορά κατοικιών –η οποία πυροδότησε την παρ’ ολίγον κατάρρευση των αγορών το 2008- συνεχίζουν να γίνονται αισθητές: περαιτέρω πτώση στις τιμές real-estate, περισσότερες πτωχεύσεις και ως εκ τούτου ακόμα μεγαλύτερη πίεση στα αμερικανικά νοικοκυριά».
Όπως τονίζει, «κανένας από οποιοδήποτε πολιτικό κόμμα των ΗΠΑ δεν φαίνεται πρόθυμος να αντιμετωπίσει το γεγονός ότι η διάσωση του τραπεζικού συστήματος, αν και απαραίτητη, δεν ήταν αρκετή για να αποκατασταθεί η οικονομική ευρωστία (ή ότι το χρηματοοικονομικό σύστημα στην ουσία ποτέ δεν διορθώθηκε). Η αμερικανική οικονομία πριν την κρίση συντηρούνταν στη ζωή με την «τεχνητή υποστήριξη» μιας «φούσκας» στην αγορά κατοικιών που οδήγησε σε μη διατηρήσιμα επίπεδα κατανάλωσης. Δεν υπάρχει τρόπος να γυρίσουμε στο 2007.
Όμως, κανένα κόμμα δεν είναι πρόθυμο να παραδεχθεί αυτό που πραγματικά πάει στραβά, ή να προωθήσει μια ατζέντα που θα αντιμετώπιζε τα βασικά προβλήματα. Οι κοινότοπες παρατηρήσεις και τα placebos –κοινώς οι ανούσιες φωνές για δημιουργία περισσότερων θέσεων εργασίας, δημοσιονομική αυτοσυγκράτηση, χαλιναγώγηση των προγραμμάτων κοινωνικών παροχών, κ.ο.κ. – θα χαρακτηρίζουν την εκλογική χρονιά στις ΗΠΑ. Καμία πλευρά δεν θα προωθήσει πρόγραμμα αναδιάρθρωσης της οικονομίας και μείωσης της ανισότητας που μαστίζει τη χώρα».
«Υπήρξα μεγάλος επικριτής των αγορών, όμως ακόμα και οι μετέχοντες στην αμερικανική αγορά αισθάνονται πλέον πως οι πολιτικοί ηγέτες δεν μπορούν να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων», λέει ο Joseph Stiglitz. «Αν οι επενδυτές επλήγησαν από την παράλογη αισιοδοξία της δεκαετίας του 1990, την επόμενη χρονιά είναι πιθανό να πληγούν από την λογική απαισιοδοξία. Άλλωστε, οι αμερικάνοι θα πρέπει να επιλέξουν μεταξύ ενός ηγέτη που έχει αποδείξει ότι δεν μπορεί να βγάλει τις ΗΠΑ από το οικονομικό τέλμα, και ενός ηγέτη που δεν έχει ακόμα αποδείξει την ικανότητά του να το πράξει. Ο τελευταίος, όμως, θα μπορούσε να κάνει την κατάσταση ακόμα χειρότερη μέσω πολιτικών που αυξάνουν την ανισότητα και επιβραδύνουν την ανάπτυξη.
Ελπίζω πως τα γεγονότα θα με διαψεύσουν, και πως η απαισιοδοξία μου θα αποδειχθεί υπερβολική. Όμως φοβάμαι ότι οι πιθανότητες δείχνουν προς το χειρότερο. Πράγματι, το 2012 θα μπορούσε να αποδειχθεί η χρονιά κατά την οποία το πείραμα του ευρώ, το αποκορύφωμα μιας πεντηκονταετούς διαδικασίας οικονομικής και πολιτικής ενοποίησης στην Ευρώπη, θα έρθει στο τέλος της.
Σε αυτή την περίπτωση, αντί για το τέλος της Μεγάλης Υφεσης του 2008, το 2012 μπορεί να σηματοδοτήσει την αρχή μιας νέας και πιο τρομακτικής φάσης της χειρότερης οικονομικής καταστροφής που έχει δει ο κόσμος τα τελευταία 75 χρόνια», καταλήγει.
Δυο άλλα θετικά σημεία για το 2011: Η Αμερική φαίνεται πως επιτέλους κατάλαβε το τεράστιο χάσμα που υπάρχει μεταξύ των πλουσίων και των υπολοίπων –μεταξύ του κορυφαίου 1% και όλων των υπόλοιπων. Και τα κινήματα των διαδηλωτών των οποίων ηγούνται οι νέοι -από την Αραβική Άνοιξη μέχρι τους ισπανούς indignados και το Occupy Wall Street- έχουν καταστήσει σαφές ότι κάτι πάει πολύ στραβά με το καπιταλιστικό σύστημα.
Ωστόσο, σύμφωνα με τον νομπελίστα οικονομολόγο, «πιθανότατα τα οικονομικά και πολιτικά προβλήματα που προβλήθηκαν τόσο πολύ στις ΗΠΑ και την Ευρώπη το 2011 –και τα οποία έχουν μέχρι στιγμής διαχειριστεί με εξαιρετικά λανθασμένο τρόπο- απλά θα γίνουν χειρότερα το 2012. Οποιαδήποτε πρόβλεψη για την ερχόμενη χρονιά εξαρτάται, περισσότερο απ’ όσο συνήθως, από την πολιτική –από το αποτέλεσμα στο αμερικανικό αδιέξοδο και από την ικανότητα των ευρωπαίων ηγετών να αντιμετωπίσουν την κρίση του ευρώ. Οι οικονομικές προβλέψεις είναι δύσκολες από μόνες τους, οι πολιτικές προβλέψεις όμως είναι ακόμα δυσκολότερες».
Για την χρονιά που μας έρχεται, ο Joseph Stiglitz εικάζει τα εξής:
«Οι ευρωπαίοι ηγέτες επανειλημμένως διακηρύττουν την δέσμευσή τους για τη διάσωση του ευρώ, όμως αυτοί που μπορούσαν έχουν επανειλημμένως πει πως δεσμεύονται να μην κάνουν αυτό που χρειάζεται. Έχουν παραδεχθεί ότι η λιτότητα θα σημάνει βραδύτερη ανάπτυξη –πράγματι, μια ύφεση είναι όλο και πιο πιθανή- και πως, χωρίς ανάπτυξη, οι προβληματικές χώρες της ευρωζώνης δεν θα μπορέσουν να διαχειριστούν τα χρέη τους. Όμως δεν έχουν κάνει τίποτα για να προωθήσουν την ανάπτυξη. Βρίσκονται σε ένα «σπιράλ θανάτου».
Το μόνο πράγμα που σώζει το ευρώ βραχυπρόθεσμα είναι οι αγορές κρατικών ομολόγων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, οι οποίες έχουν αποτρέψει την εκτίναξη των επιτοκίων. Είτε αρέσει είτε όχι, η ΕΚΤ ουσιαστικά χρηματοδοτεί τα κράτη. Οι γερμανοί ηγέτες δυσανασχετούν και η ΕΚΤ αισθάνεται άβολα, περιορίζοντας τις αγορές της και λέγοντας πως οι πολιτικοί ηγέτες, και όχι οι κεντρικοί τραπεζίτες, θα πρέπει να σώσουν το ευρώ.
Όμως η πολιτική ανταπόκριση, επιεικώς, ήταν «πολύ λίγη, πολύ αργά». Το πιθανότερο σενάριο είναι "περισσότερο από τα ίδια": λιτότητα, πιο αδύναμες οικονομίες, περισσότερη ανεργία και συνεχιζόμενα ελλείμματα, με τους ευρωπαίους ηγέτες να κάνουν ελάχιστα για να αντιμετωπίσουν την κρίση: εν ολίγοις, περισσότερες αναταράξεις».
«Η ημέρα της κρίσης –όταν διαλυθεί η ευρωζώνη ή όταν η Ευρώπη κάνει τις αποφασιστικές ενέργειες που θα καθιστούσαν αποτελεσματικό το ενιαίο νόμισμα- μπορεί να έρθει το 2012, όμως, το πιθανότερο είναι ότι οι ευρωπαίοι ηγέτες θα κάνουν ότι μπορούν για να καθυστερήσουν αυτήν την ημέρα της κρίσης. Η Ευρώπη θα υποφέρει, και το ίδιο θα συμβεί και στον υπόλοιπο κόσμο», τονίζει.
Σύμφωνα με τον κ. Stiglitz, «οι ΗΠΑ ήλπιζαν σε μια ανάκαμψη ωθούμενη από τις εξαγωγές, όμως, με την επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης στην Ευρώπη, τον μεγαλύτερο πελάτη των ΗΠΑ (και με την μετ’ εμποδίων οικονομική ανάπτυξη στο μεγαλύτερο μέρος του υπόλοιπου κόσμου), αυτό δεν είναι πιθανό. Και, με τις χειρότερες επιπτώσεις της περικοπής δαπανών να μην έχουν ακόμα εκδηλωθεί, το αδιέξοδο –και το πείσμα των Ρεπουμπλικάνων- μπορεί να σημαίνουν ότι οι περικοπές στον φόρο των μισθωτών υπηρεσιών που προωθεί η κυβέρνηση Ομπάμα δεν θα επεκταθούν, αποδυναμώνοντας έτσι την κατανάλωση των νοικοκυριών.
Αυτό, σε συνδυασμό με τις περικοπές σε τοπικό και πολιτειακό επίπεδο, σημαίνει ότι η πρώτη πραγματική εκδήλωση των συνεπειών της λιτότητας θα εμφανιστεί το 2012 (Ωστόσο, ήδη οι εργαζόμενοι στο Δημόσιο είναι περίπου 700.000 λιγότεροι σε σχέση με το προ-κρίσης επίπεδο. Η κυβέρνηση, αντί να λειτουργεί αντι-κυκλικά, αντισταθμίζοντας την ισχνή ιδιωτική ζήτηση, λειτουργεί κυκλικά, υπερτονίζοντας τα προβλήματα της οικονομίας). Εν τω μεταξύ, οι συνέπειες μιας αποτυχίας αντιμετώπισης της κρίσης στην αγορά κατοικιών –η οποία πυροδότησε την παρ’ ολίγον κατάρρευση των αγορών το 2008- συνεχίζουν να γίνονται αισθητές: περαιτέρω πτώση στις τιμές real-estate, περισσότερες πτωχεύσεις και ως εκ τούτου ακόμα μεγαλύτερη πίεση στα αμερικανικά νοικοκυριά».
Όπως τονίζει, «κανένας από οποιοδήποτε πολιτικό κόμμα των ΗΠΑ δεν φαίνεται πρόθυμος να αντιμετωπίσει το γεγονός ότι η διάσωση του τραπεζικού συστήματος, αν και απαραίτητη, δεν ήταν αρκετή για να αποκατασταθεί η οικονομική ευρωστία (ή ότι το χρηματοοικονομικό σύστημα στην ουσία ποτέ δεν διορθώθηκε). Η αμερικανική οικονομία πριν την κρίση συντηρούνταν στη ζωή με την «τεχνητή υποστήριξη» μιας «φούσκας» στην αγορά κατοικιών που οδήγησε σε μη διατηρήσιμα επίπεδα κατανάλωσης. Δεν υπάρχει τρόπος να γυρίσουμε στο 2007.
Όμως, κανένα κόμμα δεν είναι πρόθυμο να παραδεχθεί αυτό που πραγματικά πάει στραβά, ή να προωθήσει μια ατζέντα που θα αντιμετώπιζε τα βασικά προβλήματα. Οι κοινότοπες παρατηρήσεις και τα placebos –κοινώς οι ανούσιες φωνές για δημιουργία περισσότερων θέσεων εργασίας, δημοσιονομική αυτοσυγκράτηση, χαλιναγώγηση των προγραμμάτων κοινωνικών παροχών, κ.ο.κ. – θα χαρακτηρίζουν την εκλογική χρονιά στις ΗΠΑ. Καμία πλευρά δεν θα προωθήσει πρόγραμμα αναδιάρθρωσης της οικονομίας και μείωσης της ανισότητας που μαστίζει τη χώρα».
«Υπήρξα μεγάλος επικριτής των αγορών, όμως ακόμα και οι μετέχοντες στην αμερικανική αγορά αισθάνονται πλέον πως οι πολιτικοί ηγέτες δεν μπορούν να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων», λέει ο Joseph Stiglitz. «Αν οι επενδυτές επλήγησαν από την παράλογη αισιοδοξία της δεκαετίας του 1990, την επόμενη χρονιά είναι πιθανό να πληγούν από την λογική απαισιοδοξία. Άλλωστε, οι αμερικάνοι θα πρέπει να επιλέξουν μεταξύ ενός ηγέτη που έχει αποδείξει ότι δεν μπορεί να βγάλει τις ΗΠΑ από το οικονομικό τέλμα, και ενός ηγέτη που δεν έχει ακόμα αποδείξει την ικανότητά του να το πράξει. Ο τελευταίος, όμως, θα μπορούσε να κάνει την κατάσταση ακόμα χειρότερη μέσω πολιτικών που αυξάνουν την ανισότητα και επιβραδύνουν την ανάπτυξη.
Ελπίζω πως τα γεγονότα θα με διαψεύσουν, και πως η απαισιοδοξία μου θα αποδειχθεί υπερβολική. Όμως φοβάμαι ότι οι πιθανότητες δείχνουν προς το χειρότερο. Πράγματι, το 2012 θα μπορούσε να αποδειχθεί η χρονιά κατά την οποία το πείραμα του ευρώ, το αποκορύφωμα μιας πεντηκονταετούς διαδικασίας οικονομικής και πολιτικής ενοποίησης στην Ευρώπη, θα έρθει στο τέλος της.
Σε αυτή την περίπτωση, αντί για το τέλος της Μεγάλης Υφεσης του 2008, το 2012 μπορεί να σηματοδοτήσει την αρχή μιας νέας και πιο τρομακτικής φάσης της χειρότερης οικονομικής καταστροφής που έχει δει ο κόσμος τα τελευταία 75 χρόνια», καταλήγει.
