MAΘΕ, ΕΧΕ ΘΑΡΡΟΣ ΚΑΙ ΨΥΧΗ ΓΕΝΝΑΙΑ

Συνέντευξη  Αλέκου Αλαβάνου στον Μιχάλη Σιάχο.

πηγη ΔΡΟΜΟΣ

«Ποια είναι η πρόβλεψή σας για το 2011;», είναι το ερώτημα που μας απηύθυνε ο «Δρόμος». Μα τι είμαστε; Μάντεις;
«Ξέρουμε για τη μαντική σου δύναμη, /μα διόλου δεν γυρεύουμε προφήτες», λέει, στον «Αγαμέμνονα» του Αισχύλου, ο χορός γερόντων Αργιτών στη μάντισσα Κασσάνδρα όταν εκστομίζει τη συγκλονιστική της αφήγηση για την καταστροφή του οίκου των Ατρειδών, και τη δική της, πριν καν αυτή συμβεί. Και οι δώδεκα γέροντες προχωράνε από την αποδόμηση της μαντείας, στον εντοπισμό της σκοπιμότητάς της. «Και ποιος για τους ανθρώπους λόγος/ καλός απ’ τους χρησμούς εβγήκε; Πάντα/ της μαντικής οι τέχνες οι πολύλογες/ μες απ΄ τις συμφορές μας φέρνουν/ μονάχα φόβο την καρδιά μας». Κι όταν η Τρωαδίτισσα βασιλοπούλα σπαράζει για την επερχόμενη δολοφονία της και ήδη «τις πύλες του Άδη χαιρετίζει», ο χορός την προτρέπει να ανατρέψει την απόφαση της μοίρας και των θεών. «Κι αν στ’ αλήθεια τον δικό σου/ θάνατο ξέρεις, πώς με τέτοια τόλμη / πηγαίνεις στο βωμό σαν το δαμάλι;».



Αυτή είναι η δύναμη του κλασικού. Το αρχαίο δράμα, όπως και το ελισαβετιανό, συνηχεί με κάθε εποχή, ανεξάρτητα από συστήματα, τάξεις και ιδεολογίες. Συνηχεί όμως με ένα τρόπο βροντώδη με τις εποχές των δραματικών, τεκτονικών αλλαγών, όπως αυτή που βιώνουμε σήμερα.
Συνήθως τη χρονιά που πέρασε, όπως το 2010, την εξηγούμε με βάση τις διεργασίες στην κρίση του καπιταλισμού. Έχει υποστηριχθεί μάλιστα και μέσα από την Αριστερά ότι η κρίση αυτομάτως και αντικειμενικά συντηρητικοποιεί τις κοινωνίες. Είναι βολικός ένας τέτοιος ερμηνευτικός πειρασμός για την Αριστερά, γιατί την αθωώνει εξαρχής.
Αν βλέπουμε το χρόνο που πέρασε έτσι, με υποτίμηση δηλαδή της πολιτικής, ας δούμε τον χρόνο που μπήκαμε αλλιώς, με το βάρος που αξίζει στην πολιτική. Αν το 2010 ήταν όντως χρόνος ανατροπής, που την πέτυχε το μεγάλο κεφάλαιο σε βάρος της εργασίας χωρίς καν να χρησιμοποιεί κομπαστικά αυτόν τον όρο όπως κάνουμε συνήθως εμείς, ας δούμε πώς θα γίνει το 2011 χρόνος ανατροπής πάλι, αλλά αντίστροφης.
Το μεγάλο ερώτημα επομένως δεν είναι πώς προβλέπουμε να είναι το 2011, αλλά πώς θα ανατρέψουμε τις προβλέψεις τους για μια διαχείριση της ευρωπαϊκής δημοσιονομικής κρίσης με την πλήρη κατάλυση του κοινωνικού κράτους.
Αν διαβάσει κανείς προσεκτικά την αρθρογραφία του οικονομικού κατεστημένου για την παγκόσμια κρίση και θελήσει να τη συνοψίσει σε μια λέξη, αυτή θα είναι «χάος». 


Ο Ian Morris, καθηγητής του Stanford, στο νέο βιβλίο του Why the West Rules, μετά από αναδρομή στις χιλιετίες της οικονομικής ιστορίας, κάνει λόγο για την εμφάνιση των πέντε ιπποτών της Αποκάλυψης – κλιματικής αλλαγής, πείνας, κρατικής αποσύνθεσης, μετανάστευσης, ασθενειών. Σε άρθρο του πριν λίγες μέρες στη Financial Times ο Kenneth Rogoff, καθηγητής στο Harvard, αναφέρεται στη διαλυτική δράση των νομισματικών πολέμων. Την περασμένη Τετάρτη το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ έδωσε την εκτίμησή του για την επικίνδυνη ανικανότητα των οικονομιών και των διεθνών πολιτικών θεσμών να αντιμετωπίσουν τις παγκόσμιες προκλήσεις.
Αυτό το χάος, που το βιώνουμε στις πόλεις των σκουπιδιών και της κυκλοφοριακής συμφόρησης που το αισθανόμαστε στις βραδινές ειδήσεις με τη σχιζοφρενική πολιτική Μέρκελ για την Ευρωζώνη, δεν είναι μόνο σήμα κινδύνου. Είναι και πεδίο δράσης που πρέπει να το πάρουμε εξαιρετικά σοβαρά υπόψη, δίπλα σε όλα τα άλλα θεωρητικά εργαλεία, σκουριασμένα ή καλοακονισμένα, που διαθέτουμε.
Οι θεωρίες του Ilya Prigogine για το χάος, για συστήματα μακράν της ισορροπίας χρησιμοποιούνται ήδη σε χώρους κοινωνικής παρέμβασης. Έννοιες όπως οι Δομές που Διασπούνται, οι Διακλαδώσεις δηλαδή η απότομη εμφάνιση νέων λύσεων στις παραμέτρους του συστήματος, η Εξελικτική Ανατροφοδότηση που διαμορφώνει τη δυνατότητα σε συστήματα σε αστάθεια να περάσουν από μια κατάσταση σε άλλη μη προβλεπόμενη, το Τυχαίο, δηλαδή ο άγνωστος με τους καθιερωμένους νόμους παράγοντας έχουν αποδειχθεί πολύτιμες στην ψυχοθεραπεία οικογένειας. Το απροσδόκητο, το δευτερεύον, το επιμέρους, το άγνωστο, το παράδοξο με την παρέμβαση του θεραπευτή μπορεί να ανατρέψει την παθολογική ειμαρμένη που ακολουθούσε και προβλεπόταν αιωνίως για την οικογένεια.
Τι μπορεί να σημαίνουν αυτά για την πολιτική; Σε συνθήκες χάους, μεγάλης αστάθειας, μια παγκόσμιας, μιας ευρωπαϊκής, μιας εθνικής οικονομίας εκτός ισορροπίας διαμορφώνονται, πολλαπλά ενδεχόμενα εξελίξεων Από ένα κορμό δένδρου πολλές διακλαδώσεις.
Το τοπικό μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγή ολόκληρο το σύστημα και με αυτή την έννοια μια αλλαγή στην Ελλάδα ή στην Πορτογαλία έχει σημασία όχι γιατί μπορεί να εξασφαλίσει μια βιώσιμη προοδευτική νησίδα αυτάρκειας, αλλά γιατί περιέχει ένα ασύλληπτο μετασχηματιστικό δυναμικό προς όλο το διεθνές σύστημα.
Το τυχαίο - στην πολιτική μπορούμε να το πούμε το μικρό ή περιθωριακό ή ακόμα ασήμαντο σε δύναμη, όπως σήμερα είναι η Αριστερά στις διάφορες χώρες της Ευρώπης - μπορεί να έχει θετικά δυσανάλογη επίδραση στην εξέλιξη.
Άρα, όχι μόνο να ανατρέψουμε τις προβλέψεις του κατεστημένου για το 2011 αλλά και να έχουμε συνείδηση, μέσα σε συνθήκες χάους, των απρόβλεπτων δυνατοτήτων ακόμα και μιας μικρής Αριστεράς.
Πολλές απαντήσεις και σε πολλές διαστάσεις απαιτούνται σε αυτή την πρόκληση. Να τονίσω μια. Η αντισυστημικότητα της Αριστεράς μέσα και ταυτοχρόνως απέναντι σε ένα σύστημα σε αστάθεια. Αυτή η αντισυστημικότητα περνάει μέσα από τον ριζοσπαστισμό των στόχων της, την αντιπαλότητα κι όχι τη συμπληρωματικότητα του πολιτικού προγράμματος, την πολιτικοποίηση των εργατικών αγώνων, την κινηματική ικανότητα. Δεν αρκούν όμως αυτά. Μια σειρά άλλης τάξης πτυχές, εξίσου σημαντικές, εγείρονται. Όπως:
Η αυτοδέσμευση της Αριστεράς να μη λειτουργεί η ίδια με τους κώδικες του συστήματος. Αυτό δεν είναι κεκτημένο.
Όσο λειτουργεί η ίδια με πυρήνα «πώς θα επιβιώσω, πώς θα αυξήσω τα ποσοστά μου, τι θα κάνω στις εκλογές» κι όχι το «πώς θα συμβάλλω σε άλλη προοπτική για την κοινωνία της εργασίας και τη χώρα» το σύστημα με την ευκαιριακότητα, τα αξιώματα, την παραχώρηση θέσης στον μηχανισμό ενημέρωσης, τις χρηματοδοτήσεις σε μεγάλο βαθμό την αφομοιώνει.
Η επικοινωνία της με την λαϊκή πλειοψηφία, που παρά τη βαθιά σύγχυσή της, οδηγείται στην άλλη όχθη από όλες τις πολιτικές δυνάμεις συλλήβδην, στην άλλη όχθη και από την κομματική Αριστερά. Για να μπορέσει η Αριστερά κάποια στιγμή να λειτουργήσει πρωτοποριακά πρέπει να έχει βρεθεί ήδη στη δική τους όχθη.
Να βγάλει την κυριακάτικη φορεσιά και την τήβεννο του δικαστή. Να βιώνει το συναίσθημά τους, την αίσθηση πνιγμού, το φόβο, την παρακμή, το αδιέξοδο, τη φτώχεια. Αυτό το κλίμα των «Δαιμονισμένων» του Ντοστογιέφσκι – ήττα, μηδενισμός, ηθική, κεραυνός, ελπίδα - που οι παρέες πολλών νέων ζουν στις χαμηλόφωνες ή εκρηκτικές συζητήσεις τους είναι μήτρα που θα ξεπηδήσει το καινούργιο.
Η ικανότητα της Αριστεράς να κρατήσει ζωντανή τη φαντασία. «Μην έχεις το θράσος να φαντασθείς καν ότι υπάρχει άλλος δρόμος: αυτός είναι ο μονόδρομος». Ακόμη και σε ατομικό επίπεδο, σε πολύ μεγαλύτερα προβλήματα από χθες, η ευρηματικότητα και η επινοητικότητα στερεύουν. Όταν μάλιστα η Αριστερά αρχίσει να μιλάει για τους δικούς της μονόδρομους, για ανταγωνιστικά σχέδια δεν γίνεται τίποτε άλλο παρά θυγατρική του συστήματος.
Η φαντασία, που δεν σημαίνει παραλήρημα, αλλά δυνατότητα να πολλαπλασιάζεις τα ενδεχόμενα από αυτά που σου επιβάλλουν, είναι σήμερα αντίσταση.
Η αναβάπτιση της Αριστεράς στον επαναστατικό λόγο. Όχι η παραπομπή της επίλυσης του κάθε προβλήματος των εργαζομένων στην επουράνια σοσιαλιστική βασιλεία. Αλλά η σε βάθος, εφ’ όλης της ύλης, ποιος – ποιον αντιπαράθεση σε προσδιορισμένα πεδία, όπως η υπεράσπιση της αριστερής πατρίδας, δηλαδή του συλλογικού, του δημόσιου, του κοινωνικού κράτους απέναντι στις ιδιωτικοποιήσεις και τις χρηματαγορές. Κυρίως η επανάσταση στην κουλτούρα και τις αξίες, η αλληλεγγύη απέναντι στον ατομισμό, η συλλογικότητα απέναντι στον ατομισμό. Η Ελλάδα έχει ξεπέσει σε τέτοιο σημείο, που μπορεί να βγει μόνο μέσα από ένα πυρετώδες συλλογικό εγχείρημα, από ένα λαϊκό πανηγύρι (πρόδρομός του είναι η συλλογική χαρά στα ανοίγματα των διοδίων), από μια μεγάλη κολεκτίβα, από ένα πνεύμα Δεκέμβρη.
Πώς λοιπόν η Αριστερά θα μπορέσει να επηρεάσει το 2011; Ιδού η απορία. Μπορεί να αρχίσει ανάμεσά μας ένα παιχνίδι πολύχρωμων απαντήσεων, αν πραγματικά μας εμπνέει η φαντασία. Για να μην μπορέσει έτσι καμία ζοφερή τους μαντεία για το 2011 να πραγματοποιηθεί.
Όταν η Κασσάνδρα, αδύναμη ως μάντισσα να ξεφύγει από την προδιαγεγραμμένη μοίρα, ακούει τον χορό να την παροτρύνει μη πάει ως πρόβατον επί σφαγή, αυτή μένει ακίνητη, παθητική, σαν μπροστά στο βλέμμα του φιδιού. «Έφτασε η μέρα μου. Ποιο το όφελος να φύγω;». Και παίρνει την απάντηση των γερόντων που η ηχώ της φτάνει μέχρι τα αυτιά μας: «Μάθε. Έχεις θάρρος και ψυχή γενναία».