Με αφορμή τη διεθνή διάσκεψη του Αριστερού Βήματος: Ποια είναι η αριστερή απάντηση για το χρέος;

Πηγή: ΔΕΑ

27.10.10

Οι δύο εκδηλώσεις που οργάνωσε σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη το Αριστερό Βήμα Διαλόγου και Κοινής Δράσης είχαν ως κύριο θέμα τους το χρέος και την αριστερή απάντηση σε αυτό. Ο τίτλος του διημέρου που διεξήχθη στο Πάντειο ήταν σαφής: «Ανατροπή του Μνημονίου! Αριστερή Εναλλακτική Λύση και Σοσιαλιστική Προοπτική». Με αφορμή τις θέσεις που διατυπώθηκαν σε αυτό το διήμερο, είναι αναγκαίο να σχολιάσουμε κάποιες από τις απόψεις που έχουν διατυπώσει οι διανοούμενοι της Αριστεράς γύρω από το φλέγον θέμα. Του Πέτρου Τσάγκαρη Α φετηριακό σημείο για πολλούς από τους αριστερούς Έλληνες οικονομολόγους είναι τα διαρθρωτικά προβλήματα, οι εγγενείς αδυναμίες του ελληνικού καπιταλισμού. Οι λεγόμενες «στρεβλώσεις» ήταν πάντα η κλασική συνταγή κριτικής προς τις ελληνικές κυβερνήσεις από όλα σχεδόν τα τμήματα της Αριστεράς, από τη σοσιαλδημοκρατία, μέχρι το ΚΚΕ και κομμάτια της άκρας Αριστεράς.  Στις ελληνικές «ιδιαιτερότητες» εστιάστηκε εξάλλου και η κριτική των κυβερνήσεων και των μεγάλων ΜΜΕ της Δυτικής Ευρώπης («τεμπέληδες», «κλέφτες» κ.λπ.). «Ιδιαιτερότητες»  Είναι αλήθεια ότι υπάρχουν ελληνικές «ιδιαιτερότητες». Όπως υπάρχουν και τουρκικές, ιρλανδικές, ουγγρικές, ρουμανικές, ισλανδικές ιδιαιτερότητες κ.λπ. Για την ελληνική περίπτωση γίνεται λόγος για το μεγάλο χρέος σε συνδυασμό με το μεγάλο έλλειμμα σε συνδυασμό με την ισχνή παραγωγική βάση, σε συνδυασμό με τη χαμηλή παραγωγικότητα και τη χαμηλή ανταγωνιστικότητα. Ωστόσο από το 1996 μέχρι το 2008, ακόμη και τα μαγειρεμένα ελληνικά στοιχεία έδειχναν χρέος που ξεπερνούσε το 100% του ΑΕΠ, χωρίς οι διεθνείς και ντόπιοι δανειστές του ελληνικού κράτους να «ανησυχούν» για την υποτιθέμενα μικρή παραγωγική βάση και άλλους αρνητικούς ελληνικούς δείκτες. Εκείνο που άλλαξε από το 2007 είναι η έναρξη μιας διαδικασίας επιτάχυνσης της αύξησης του χρέους, που ακόμη και με βάση τους συντάκτες του μνημονίου θα εκτιναχθεί στο 150% το 2014 αν όλα πάνε καλά! Η πρώτη αιτία γι’ αυτό είναι η δραματική μείωση των εσόδων που προέκυψε από τη συνδυασμένη επίπτωση της διεθνούς οικονομικής ύφεσης και των διαρκών φοροαπαλλαγών προς το μεγάλο κεφάλαιο. Η δεύτερη αιτία αφορά το σκέλος των δαπανών: το πρόβλημα δεν είναι βέβαια οι κοινωνικές δαπάνες, οι μισθοί και οι συντάξεις που βαίνουν διαρκώς μειούμενα, αλλά τα 78 δισ. που έχουν συνολικά καταβάλει -ή δεσμευθεί να καταβάλουν- προς τις τράπεζες οι κυβερνήσεις της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ. Συνεπώς δεν είναι το παρελθόν που βαραίνει αλλά το παρόν και το μέλλον. Γι’ αυτό και το φαινόμενο είναι πανευρωπαϊκό και παγκόσμιο. Είτε εντός της ζώνης του ευρώ είτε εκτός ζώνης, χώρες με διαφορετικά διαρθρωτικά προβλήματα και χωρίς τις ελληνικές «στρεβλώσεις», πήραν παρόμοια μέτρα με αυτά που επέβαλε το ΔΝΤ, το ΠΑΣΟΚ και η συμμαχία των προθύμων τους στην Ελλάδα. Αν η Ιρλανδία, η Ρουμανία, και οι Βαλτικές Χώρες είναι μικρά παραδείγματα, η Βρετανία ήρθε να επιβεβαιώσει με τρανταχτό τρόπο ότι το πρόβλημα δεν είναι οι ελληνικές «στρεβλώσεις»: ο Κάμερον θέλει να επιβάλει περικοπές άνω των 100 δισ. ευρώ και 500.000 απολύσεις δημόσιων υπαλλήλων στην πιο κλασική καπιταλιστική χώρα. Και πάλι μια βασική αιτία είναι η στήριξη των τραπεζών: μέχρι το 2007, π.χ., ο μέσος όρος των κρατικών ελλειμμάτων των χωρών της ζώνης του ευρώ ήταν 0,6% του ΑΕΠ και το ποσοστό αυτό εκτινάχθηκε στο 7% το 2010! Το μόνο που μεσολάβησε ήταν η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση και οι γενναιόδωρες παροχές των κρατών προς τον τραπεζικό τομέα. Γιατί όμως, τόσο στην Ελλάδα όσο και αλλού, οι κυβερνήσεις παίρνουν μέτρα που μαθηματικά οδηγούν σε ύφεση και σε μεγαλύτερο χρέος; Ο Αργεντίνος οικονομολόγος Κλαούντιο Κατζ, που συμμετείχε στο διεθνές συνέδριο στο Πάντειο, απαντά ως εξής:  «Γιατί αυτό που τους ενδιαφέρει είναι να κερδίσουν χρόνο. Αυτή τη στιγμή ξέρουμε όλοι πολύ καλά πως οι τράπεζες αντιμετωπίζουν ένα σοβαρό κίνδυνο από μια πιθανή στάση πληρωμών του ελληνικού δημοσίου. Χρειάζονται λοιπόν χρόνο. Οι τράπεζες δεν μπορούν να ξεφορτωθούν τα ελληνικά ομόλογα από τη μια μέρα στην άλλη. Πρόκειται λοιπόν για μια στρατηγική που επιτρέπει στις τράπεζες να διασωθούν. Δεν είναι στις προθέσεις τους να διορθωθούν τα διαρθρωτικά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας». Πακέτο μέτρων  Ο Στάθης Κουβελάκης, που συμμετέχει στην πρωτοβουλία οικονομολόγων-πανεπιστημιακών για «παύση πληρωμών-έξοδο από το ευρώ», έχει κωδικοποιήσει καλύτερα την πρόταση αυτής της ομάδας σε σχέση με το χρέος. Αναγνωρίζει κατ’ αρχάς ότι το όλο θέμα είναι κυρίως πολιτικό κι όχι οικονομικό. Ωστόσο θεωρεί ότι η Αριστερά πρέπει να έχει πρόταση πρακτικών μέτρων σήμερα και δεν πρέπει να παραπέμπει το θέμα στις καλένδες. Η πρόταση συμπυκνώνεται στα εξής: Μονομερής άρνηση αποπληρωμής του χρέους («στάση πληρωμών»), ανοιχτή δημόσια εξέταση της σύνθεσης και δομής του με στόχο την παραγραφή του μεγαλύτερου μέρους του, έξοδος από την ευρωζώνη (που θα οδηγήσει σε υποτίμηση του νέου νομίσματος), εθνικοποίηση των τραπεζών, έλεγχος των συναλλαγματικών ροών, φορολογία του κεφαλαίου και προστασία του λαϊκού εισοδήματος. Ο διάσημος Αιγύπτιος οικονομολόγος Σαμίρ Αμίν, που επίσης συμμετείχε στο διεθνές συνέδριο στο Πάντειο, πρότεινε αντίστοιχες κινήσεις από κοινού για Ελλάδα και Ισπανία για τις οποίες προτείνει «προσωρινή» έξοδο από το ευρώ, υποτίμηση του νομίσματος και υιοθέτηση ελέγχου των συναλλαγματικών ροών. Η απόρριψη της ευρωλαγνείας και το υπόλοιπο πακέτο μέτρων που προτείνεται αποτελούν σοβαρές τομές που αντιτίθενται στις πάγιες ρεφορμιστικές θέσεις των μεγάλων κομμάτων της Αριστεράς. Ο Κατζ επιβεβαίωσε ότι αυτό ήταν το μάθημα που πήραν στην Αργεντινή: «Η στάση πληρωμών ήταν το κατάλληλο μέσο για τη χώρα. Μας έλεγαν ότι η απομόνωση θα ήταν τραγική, αλλά συνέβη το αντίθετο. Η διακοπή των διεθνών χρηματοπιστωτικών σχέσεων ήταν μια μεγάλη ανακούφιση. Η διαρκής αναστολή των πληρωμών του χρέους επέτρεψε την εσωτερική αναθέρμανση της οικονομίας. Η καλύτερη διαπραγμάτευση με τους πιστωτές επιβεβαιώνει πως, όταν το χρέος είναι μεγάλο, το πρόβλημα το έχουν οι τραπεζίτες. Η απεμπλοκή από το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα μας παρέσχε προστασία από την παγκόσμια κρίση του 2008, καθώς κανείς δεν μπορούσε να κερδοσκοπήσει με τα χρεόγραφα και το νόμισμα της Αργεντινής». Ο Κατζ επίσης επισήμανε και ένα δεύτερο μάθημα από τη χώρα του: ότι δεν αξιοποίησε τη στάση πληρωμών για να ερευνηθεί και να αποκηρυχθεί το επαχθές χρέος. Οι προτάσεις της Πρωτοβουλίας έχουν νόημα αν εφαρμοστούν όλες μαζί, αλλιώς δεν θα έχουν κανένα αποτέλεσμα. Η Ρουμανία και η Αγγλία βρίσκονται εκτός ευρώ αλλά αυτό από μόνο του δεν οδηγεί σε φιλολαϊκές λύσεις. Η πολύ δεξιά ουγγρική κυβέρνηση αναγκάστηκε κάτω από τη λαϊκή πίεση να πάρει πιο προοδευτικά μέτρα, καθώς έφτασε στο σημείο να φορολογήσει τις τράπεζες, τις ασφαλιστικές και το μεγάλο κεφάλαιο, όμως όλα γίνονται στο πλαίσιο του συστήματος και της αναγνώρισης του συνόλου του χρέους. Όπως ισχυρίζεται ο Κουβελάκης, όπως και πολλοί άλλοι αριστεροί συνάδελφοί του, το ζήτημα είναι να κινητοποιηθούν οι εργαζόμενοι. Χωρίς αυτούς δεν μπορούν να επιβληθεί το πλήρες πακέτο μέτρων που προτείνεται για φιλολαϊκή έξοδο από την κρίση. Όμως, τελικά, η λύση παραπέμπεται και πάλι στις καλένδες: Προϋπόθεση επιβολής τέτοιων μέτρων είναι η κατάρρευση των αστικών κυβερνήσεων της μίας μετά την άλλη από εκατομμύρια ανθρώπους που θα βρίσκονται στους δρόμους. Στο τέλος θα χρειαστεί μια επαναστατική κυβέρνηση για να πάρει τέτοια μέτρα. Γιατί ποιου άλλου είδους κυβέρνηση θα μπορέσει να εθνικοποιήσει τις τράπεζες, δηλ. να απαλλοτριώσει τον Κωστόπουλο, τον Βγενόπουλο, τον Σάλλα, τον Βαρδινογιάννη, τον Λάτση, χωρίς αποζημίωση και –κυρίως– χωρίς να φορτωθεί το κράτος τις τοξικές επιβαρύνσεις που έχουν στα χαρτοφυλάκιά τους; Κι αν καταφέρει να κάνει κάτι τέτοιο μια κυβέρνηση, θα παραμείνει μόνο στη φορολόγηση του υπόλοιπου μεγάλου κεφαλαίου; Θα έχει καταπιεί τους τραπεζίτες και θα «μασήσει» μπρος στους υπόλοιπους; Μεταβατικά αιτήματα Το ζήτημα είναι να φτάσεις στο σημείο ώστε να έχεις μια τέτοια κυβέρνηση. Με ποια συνθήματα φτάνεις ως εκεί. Πώς πείθεις τον κόσμο να κινητοποιηθεί. Η στάση πληρωμών και η (συνολική ή μερική) διαγραφή του χρέους μπορεί να αποδειχθούν καλά μεταβατικά αιτήματα. Όμως η έξοδος από το ευρώ σε αυτή τη φάση δεν φαίνεται να κινητοποιεί κόσμο. Ούτε βέβαια οι κρατικοποιήσεις. Ο ίδιος ο Κατζ μας μετέφερε το τρίτο μάθημα της Αργεντινής. Είπε: «Οι μαζικοί αγώνες περιόρισαν τις επιπτώσεις της προσαρμογής. Με τις απεργίες ο λαός επέβαλε να ανακάμψουν οι μισθοί και οι συνθήκες ζωής τα τελευταία δέκα χρόνια. Η κυβέρνηση έκανε υποχωρήσεις. Η απασχόληση βελτιώθηκε, η φτώχεια μειώθηκε και τα δημοκρατικά δικαιώματα επεκτάθηκαν». Όλα αυτά, μαζί με το ζήτημα της αντιμετώπισης του ρατσισμού (πρόβλημα που δεν υπήρξε στην Αργεντινή), είναι προς κατάκτηση αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα. Οι αγώνες που είναι μπροστά είναι προϋπόθεση για τη διαμόρφωση εκείνων των μεταβατικών αιτημάτων που θα αμφισβητήσουν συνολικά το σύστημα.