Δημοκρατία και Aριστερά

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Ένεκεν, τ. 17

του Σπύρου Μαρκέτου

Για να λειτουργήσει η σύνθετη κοινωνία μας χρειάζεται συναίνεση πολύ βαθύτερη απ’ ό,τι οι παλιότερες, που ήταν γεωγραφικά κατακερματισμένες, υλικά και πολιτισμικά φτωχές, σκλάβες του καθημερινού μόχθου και βιομηχανικά υπανάπτυκτες. Στο τωρινό σύστημα, ένα καθεστώς που έχει κινητοποιημένο εναντίον του έναν πληθυσμό μορφωμένο και απαιτητικό δεν αντέχει πολύ. Σήμερα ο ελληνικός λαός συνέρχεται σιγά σιγά από τη νάρκη του δανεισμού και την ονείρωξη της ‘ισχυρής ευρωπαϊκής Ελλάδας’, ενώ συνάμα η αριστερά αρχίζει να κατανοεί τις ιστορικές διαστάσεις της κρίσης, και ότι επείγει να κάνει κεντρικό της στόχο τη μαζική κινητοποίηση. Η κινητοποίηση όμως πρώτα πρώτα θέλει να εξηγηθεί με απλά λόγια τι συμβαίνει και πώς θ’ αποφύγουμε τη μοίρα που μας προδιαγράφουν. Ώστε όλος ο κόσμος να καταλάβει ότι η κυβέρνηση καταστρέφει τη δημοκρατία και την εθνική οικονομία για να εξυπηρετήσει τους πιστωτές της, που σ’ εμάς απαγορεύεται ακόμη και να μάθουμε τα ονόματά τους, αλλά υπάρχει άλλη λύση, η διαγραφή του απεχθούς και τοκογλυφικού χρέους και η επανεκκίνηση της οικονομίας με βάση τις ανάγκες των ανθρώπων και όχι του κεφαλαίου.

Γι’ αυτό πρέπει ν’ αγωνιστούμε αποφασιστικά, στήνοντας μια παλλαϊκή συμμαχία αντίστασης -ένα νέο ΕΑΜ, όπως χαρακτηρίστηκε- που θ’ αγκαλιάσει διάφορους πολιτικούς χώρους, ενώ πυρήνα της λογικά θα έχει την αριστερά. Αλλά ποιά αριστερά; Ποιά είναι σήμερα η αριστερά; Πολιτικοί και διανοούμενοι που παλιότερα ανήκαν σ’ αυτήν συντάσσονται πλέον με το καθεστώς· από την άλλη μεριά μάζες ανθρώπων με συντηρητικές αντιλήψεις ή πολιτικά αδιάφορων ενστερνίζονται ήδη το κομβικό αριστερό αίτημα, να διαγραφεί το χρέος. Μπαίνουμε σε μια περίοδο βίαιων συγκρούσεων, στην οποία τα αντίπαλα στρατόπεδα διαμορφώνονται απ’ την αρχή.

2

Αναρωτιόμαστε λοιπόν τι σημαίνει σήμερα αριστερά δεν σημαίνει να προσθέσουμε έναν ακόμη οικογενειακό καυγά σ’ όσους μας ταλανίζουν δεκαετίες τώρα, ούτε αναβίωση της εσωστρέφειας που μάστιζε την αριστερά τις τελευταίες δεκαετίες. Σημαίνει, αντίθετα, ν’ αποτρέψουμε τον ευτελισμό των λέξεων που φέρνει διανοητική σύγχυση, παθητικότητα και ήττα, και ν’ ανοίξουμε το δρόμο για τη δημιουργία αυτής της μεγάλης και τόσο απαραίτητης πλέον συμμαχίας. Μέσα στη ραγδαία κοινωνική και πολιτική πόλωση επείγει να δούμε καθαρά ποιός είναι φίλος και ποιός εχθρός. Είναι συνταγή ήττας το να κλείνεις τα μάτια ώσπου να δεις, την ώρα της μάχης, κάποιους που νόμιζες συμμάχους να σ’ εγκαταλείπουν ή και να στρέφονται εναντίον σου. Η στοιχειώδης δημοκρατικότητα άλλωστε απαιτεί να δηλώνουμε ειλικρινά την πολιτική μας ταυτότητα.

Τι είναι αριστερά;

Την ευρύτατη δυνατή έννοια στον όρο αριστερά δίνει ο ιταλός πολιτικός φιλόσοφος Νορμπέρτο Μπόμπιο, αριστερός φιλελεύθερος και όχι μαρξιστής (Norberto Bobbio, Δεξιά και αριστερά, Πόλις, Αθήνα 1995). Χονδρικά, κατά τον Μπόμπιο, αριστερά είναι ο πολιτικός χώρος που δίνει προτεραιότητα στην ισότητα και την απελευθέρωση. Μια καλή αφετηρία λοιπόν είναι να δούμε, πώς μπορεί η πολιτική πρόταση καθενός να φέρει μια κοινωνία πιο εξισωτική κι ελεύθερη. Είναι σαφές πως στην Ελλάδα του 2010 η πολιτική του ΔΝΤ κάθε άλλο παρά οδηγεί σ’ αυτή την κατεύθυνση, και πως το να συνεχίσουμε να πληρώνουμε ένα δις την εβδομάδα στους τραπεζίτες δεν γεννά ισότητα και απελευθέρωση, αλλά ακραία ανισότητα και υποδούλωση. Κυριολεκτικά, στη χώρα μας σήμερα δεν μπορεί να είναι αριστερός όποιος δεν αρνείται την αποπληρωμή του τοκογλυφικού και απεχθούς δημόσιου χρέους. Αν κάποτε υποστηριχθεί σοβαρά το αντίθετο, ότι δηλαδή πληρώνοντας το χρέος τελικά εργαζόμαστε για την ελευθερία και την ισότητα, μετά χαράς να το συζητήσουμε, αλλά ως τότε εκείνοι που ζητούν να υποταγούμε στους τραπεζίτες πρέπει να μας εξηγήσουν για ποιούς λόγους και με ποιά έννοια νομίζουν ότι μπορούν να λέγονται ακόμη αριστεροί.

3

Μια νέα αριστερά

Πολλά πράγματα άλλαξαν μέσα στους λίγους μήνες που διαρκεί η συζήτηση για το χρέος. Που φτιάχνουν μια νέα αριστερά, στους δρόμους, πολύ διαφορετική από εκείνη που επαγγέλλονται οι γηραλέοι επαγγελματίες ανανεωτές. Πρώτα πρώτα κατακτήσαμε κάτι πολύ σημαντικό, τη συγκρότηση μιας εναλλακτικής αφήγησης για τα αίτια της κρίσης και τις ενδεχόμενες εκβάσεις της. Μιας αφήγησης που καθημερινά γίνεται πιο πυκνή, πλούσια κι επεξεργασμένη, εκλαϊκεύεται και, έχοντας ήδη διαδοθεί σε μια κρίσιμη μάζα του πληθυσμού, απομακρύνει από την κυρίαρχη αφήγηση κόσμο που προηγουμένως δεν συνδεόταν με την αριστερά ή και με την πολιτική γενικά. Αφήγηση πολύτιμη, επειδή διαλύει το ζόφο της μονόδρομης σκέψης και απομυθοποιεί τις ιδεοληψίες που παρουσιάζουν τον νεοφιλελευθερισμό σαν εξ αποκαλύψεως αλήθεια, το δημόσιό μας χρέος σαν θεμιτό και νόμιμο, την καταβαράθρωση του βιοτικού μας επιπέδου σαν φυσικό νόμο και την ανατίναξη του κοινωνικού κράτους σαν αδήριτη αναγκαιότητα. Μας δίνει έναν οδηγό δράσης και μια απάντηση στο πώς θα βρεθούν πόροι για την άλλη πολιτική που θέλουμε.

Οι πετυχημένες γενικές απεργίες του Μαίου και του Ιουνίου μάλιστα σήμαναν άλλο ένα

αποφασιστικό βήμα. Έκαναν τις ιδέες δύναμη. Ο κινητοποιημένος λαός κυριαρχώντας στους δρόμους γκρέμισε την κυβερνητική αφήγηση –«θυσιαστείτε τώρα για ν’ ανακάμψουμε σε δέκα χρόνια ή τέλος πάντων όποτε ευδοκήσουν οι αγορές». Η 29^η Ιούνη ήταν μια ιστορική στιγμή. Στις μάχες που δόθηκαν στο λιμάνι του Πειραιά κυβέρνηση και αστοί έριξαν όλες τους τις δυνάμεις, από τους τηλεφωστήρες ως τα ΜΑΤ, κι έχασαν κατά κράτος από μια αριστερά οργανωμένη και στη βάση ενωμένη. Το ΠΑΜΕ δέχτηκε τα εύσημα αναρχικών και ο Αλέκος Αλαβάνος διαδήλωσε με το μπλοκ των αντιεξουσιαστών. Διαλύθηκε ο μύθος της παντοδυναμίας των αστών και των πολιτικών τους εκπροσώπων, αποκαλύφθηκε η ισχνή κοινωνική βάση της εξουσίας τους κι επιβεβαιώθηκε η απήχηση, στο νου των απλών ανθρώπων κάθε πολιτικής προέλευσης, της εναλλακτικής αφήγησης που συμπυκνώνεται στο σύνθημα «δεν χρωστάμε, δεν πληρώνουμε!»

4

Η τρίτη σημαντική κατάκτηση ήταν ότι, χάρη στην πίεση της βάσης και μιας μικρής ομάδας διανοούμενων, οι ηγεσίες του ΚΚΕ και του Συνασπισμού, αλλά και πολλών συνδικάτων, εγκατέλειψαν την ως πρόσφατα απαξιωτική τους στάση απέναντι στο αίτημα της διαγραφής του χρέους. Πόσος δρόμος διανύθηκε τους τελευταίους δυο μήνες φαίνεται αν συγκρίνουμε το πως παρασιώπησαν στη βουλή το ζήτημα η Αλέκα Παπαρήγα και ο Αλέξης Τσίπρας την επαύριο της πρώτης γενικής απεργίας, και πώς το έθιξαν, έστω και χωρίς την απαραίτητη σαφήνεια, παραμονές της δεύτερης («Ο ελληνικός λαός δεν πρέπει να αναγνωρίσει και να σεβαστεί ούτε τα χρέη ούτε το μνημόνιο», η πρώτη· «μέτωπο με τις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου και διαδικασία ρύθμισης του χρέους σε ευρωπαϊκό επίπεδο», ο δεύτερος). Είναι σημαντικό ότι υιοθέτησαν, έστω και απρόθυμα, τούτο το αίτημα, γιατί έτσι ανοίγει το πρώτο ρήγμα στην κεντρική πολιτική σκηνή και μπορεί πλέον η λαϊκή οργή να γίνει πολιτική πίεση εστιασμένη σ’ έναν στρατηγικό στόχο, που αν τον πετύχει αλλάζει το κλίμα ριζικά.

Είναι τόσο επιτακτική η λογική τούτου του αιτήματος ώστε, αν προβληθεί συστηματικά

από την αριστερά, είναι απλώς ζήτημα χρόνου να το ενστερνιστεί η κοινή γνώμη και ν’ ανατραπεί η σημερινή πολιτική. Αυτό είναι το αρχιμήδειο σημείο που πατώντας πάνω του η αριστερά μπορεί ν’ ανατρέψει τις ισορροπίες και να στήσει τη μεγάλη συμμαχία που είναι σήμερα απαραίτητη για να σωθεί η δημοκρατία και να επιβιώσει ο λαός. Είναι η αλήθεια που κανείς άλλος δεν τολμά να πει, αλλά ο λαός διψά ν’ ακούσει. Και δεν πρόκειται να δεχτεί ο λαός τη μεγαλύτερη στην ιστορία καταβαράθρωση του βιοτικού του επιπέδου και τη διάλυση του κοινωνικού κράτους αν μάθει με ποιούς τρόπους τον εκμεταλλεύεται το χρηματοπιστωτικό σύστημα και τι γίνονται τα χρήματά του.

Για ποιόν δουλεύει ο χρόνος;

Συνολικά, η κοινωνική αντίσταση των τελευταίων μηνών έδειξε πως η κυβέρνηση αδυνατεί να ορίσει την ατζέντα. Αυτή την επιβάλλουν από την μια μεριά η τρόικα, που προωθεί μια προδιαγεγραμμένη πολιτική με αποκλειστικό γνώμονα το βραχυπρόθεσμο συμφέρον των δανειστών, και από την άλλη η αριστερή κινητοποίηση. Προβάλλοντας το ζήτημα που με κανέναν τρόπο δεν ήθελαν να συζητηθεί, της διαγραφής του χρέους,

5

η κοινωνική αριστερά όρισε την ατζέντα και θα διατηρήσει την πρωτοβουλία των κινήσεων όσο διατηρεί ζωντανές τις κινητοποιήσεις και δεν κάνει τραγικά λάθη. Η αριστερά αυτή, στην οποία συμπεριλαμβάνεται βέβαια και ο αντιεξουσιαστικός χώρος, μπορεί σήμερα να κερδίσει μια ιστορική μάχη, που θα βγάλει τη χώρα από την τροχιά της κοινωνικής πόλωσης και θα την βάλει σε μια κατεύθυνση ισότητας κι ελευθερίας. Χρειάζεται όμως να εστιάσει την ενέργειά της στον άμεσο στρατηγικό στόχο, δηλαδή τη διαγραφή του χρέους και την κοινωνικοποίηση του κορμού του χρηματοπιστωτικού συστήματος, να ενώσει τις δυνάμεις που αντιστρατεύονται την πολιτική του μπλοκ εξουσίας Πασόκ-Λάος-ΝΔ, και να μην αναλωθεί σε δευτερεύοντα σήμερα ζητήματα και πρόωρα ή αδιέξοδα ξεσπάσματα. Η πολιτική που ακολουθεί και θα συνεχίσει ν’ ακολουθεί η κυβέρνηση συσπειρώνει τον κόσμο εναντίον της και τον ριζοσπαστικοποιεί, άρα αναμφισβήτητα ο χρόνος δουλεύει για εμάς. Αν μάλιστα κηρυχθεί σύντομα το κράτος σε πτώχευση, όπως δείχνουν τα πράγματα, θ’ ακολουθήσουν ραγδαίες αλλαγές στις αντιλήψεις του κόσμου.

Η άλλη μεγάλη κατάκτηση των τελευταίων μηνών είναι ότι, καθώς διαμορφώνονται τα δυο αντίπαλα στρατόπεδα, η βάση της αριστεράς αντιλαμβάνεται ολοένα καθαρότερα ότι ο αγώνας για την ανατροπή της κυβέρνησης και του Μνημόνιου είναι αγώνας δημοκρατίας, που απαιτεί μια συστράτευση η οποία ξεπερνά τα όρια της αριστεράς. Η δημοκρατία γίνεται κεντρικό αίτημα του λαϊκού στρατοπέδου ακριβώς επειδή η κυβέρνηση, που αισθάνεται ότι λογοδοτεί όχι στους πολίτες αλλά στις τράπεζες και στους ξένους πολιτικούς τους υπηρέτες, δείχνει αποφασισμένη να συνεχίσει, ώσπου να πέσει, στο δρόμο της αντιδημοκρατικής εκτροπής. Έκλεψε την εξουσία δίνοντας υποσχέσεις που δεν σκόπευε να τηρήσει και κατόπιν προχώρησε σ’ ένα πρωτοφανές πραξικόπημα, σβήνοντας ουσιώδεις κοινοβουλευτικές λειτουργίες και κοινωνικές κατακτήσεις δεκαετιών. Ποντάρει στην τρομοκράτηση του λαού, σκόπιμα καλλιεργεί σύγχυση σχετικά με τα σχέδιά της, και αντιμέτωπη με το φάσμα της λαϊκής εξέγερσης ενισχύει τους μηχανισμούς ιδεολογικής και υλικής καταστολής. Όλα αυτά άλλωστε αποτυπώνουν την βαθύτατα αντιδημοκρατική ουσία της πολιτικής της, δηλαδή την

6

καταστροφή του στοιχειώδους κοινωνικού κράτους που είχαμε ως τώρα και μια πρωτοφανή μεταβίβαση πόρων από τα λαϊκά και τα μεσαία στρώματα στους πλούσιους.

Πώς φτιάχτηκε η δημοκρατία;

Είναι απολύτως απαραίτητο λοιπόν να δώσουμε έμφαση στο δημοκρατικό στοιχείο των διεκδικήσεών μας, και να ξαναπάρουμε πίσω την έννοια της δημοκρατίας που επιχειρούν να κλέψουν η κυβέρνηση και οι δήθεν αριστεροί της σύμμαχοι. Κάνουν μεγάλο λάθος οι αναρχικοί όταν παίρνουν τοις μετρητοίς την αυτοπεριγραφή του καθεστώτος ως δημοκρατικού, χάφτουν την πονηρή διαφήμισή του, και ξεσπαθώνουν ρητορικά κατά της δημοκρατίας. Στην πραγματικότητα, δημοκρατία σημαίνει το κράτος του δήμου, δηλαδή το κράτος των ακτημόνων, και ήταν κακή λέξη για το καθεστώς ως και τον εικοστό αιώνα. Μόνον πρόσφατα έκαναν αυτό τον χειρισμό οι αστοί, να την οικειοποιηθούν. Τέλη του δέκατου ένατου αιώνα ο Όσκαρ Ουάιλντ, αναρχικός στις ιδέες του όπως ξέρουμε, έγραφε

Το μουγκρητό των Δημοκρατιών σου

Οι βασιλείες της Τρομοκρατίας σου, οι μεγάλες Αναρχίες σου

Καθρεφτίζουν τα πιο άγριά μου πάθη σαν τη θάλασσα

Και δίνουν στην οργή μου αδερφή τη Λευτεριά

(από το Oscar Wilde, Eleutheria [1881]: the roar of thy Democracies, / Thy reigns of Terror, thy great Anarchies, / Mirror my wildest passions like the sea / And give my rage a brother -! Liberty!). Ως τότε λοιπόν η Δημοκρατία έκανε ρίμα με την Τρομοκρατία, την Αναρχία, το Πάθος, την Οργή και φυσικά την Ελευθερία, την άλλη μεγάλη λέξη που μας έκλεψαν οι ψευτοφιλελεύθεροι και πρέπει κι αυτήν επειγόντως να την ξαναπάρουμε πίσω. «Η δημοκρατία στην Ευρώπη», μας θυμίζει ο ριζοσπάστης ιστορικός Τζεφ Έλυ, ανασκοπώντας σ’ ένα μνημειώδες έργο (Σφυρηλατώντας τη δημοκρατία. Η ιστορία της αριστεράς στην Ευρώπη, 1850-2000, Σαββάλας, Αθήνα 2010) την ιστορία του τελευταίου ενάμιση αιώνα,

7

είναι ένα πολιτικό μόρφωμα εύθραυστο, διαμφισβητούμενο, ανολοκλήρωτο και σχετικά

πρόσφατο. Χρονολογείται από την επαναστατική κρίση που ακολούθησε τη λήξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Εντούτοις η παρουσία της τότε ήταν μόνο φευγαλέα, ώσπου σαρώθηκε βίαια από τη λαίλαπα του φασισμού. Μόνο μετά το 1945, χάρη στη νίκη επί του φασισμού, η Ευρώπη απόλαυσε πραγματικά τη δημοκρατία. Ωστόσο στις σοσιαλιστικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης προέκυψε αμέσως η σταλινική αντεπανάσταση, ενώ στη νότια περιφέρεια της ηπείρου –Ισπανία, Πορτογαλία, Ελλάδα– επικράτησαν δικτατορίες της δεξιάς. Για να γίνει η δημοκρατία πανευρωπαϊκή πραγματικότητα, έπρεπε πρώτα ν’ ανατραπούν οι δικτατορίες αυτών των χωρών.

Τι σημαίνει όμως δημοκρατία;

Από νομική άποψη, αυτή προϋποθέτει τουλάχιστον τα εξής στοιχεία: ελεύθερες εκλογές με καθολική, ισότιμη και μυστική ψηφοφορία, στην οποία να συμμετέχουν όλοι οι ενήλικοι άντρες και γυναίκες· επίσης, τις κλασικές πολιτικές ελευθερίες του λόγου, της συνείδησης, του συνέρχεσθαι, του συνεταιρίζεσθαι και της έκφρασης διαμέσου του τύπου, καθώς και την απαγόρευση της φυλάκισης οποιουδήποτε πολίτη χωρίς δίκη. Με βάση αυτά τα κριτήρια, δημοκρατία δεν υπήρχε σε κανένα μέρος της γης τον δέκατο ένατο αιώνα, ενώ επιβλήθηκε σε τέσσερεις μόνο χώρες σ’ ολόκληρο τον κόσμο πριν από το 1914: στη Νέα Ζηλανδία (1893), την Αυστραλία (1903), τη Φινλανδία (1906) και τη Νορβηγία (1913). Αν, πάλι, δώσουμε μια πιο χαλαρή ερμηνεία στον όρο και αγνοήσουμε το δικαίωμα ψήφου των γυναικών, τότε στις παραπάνω χώρες μπορούμε να προσθέσουμε τις ανδρικές δημοκρατίες της Γαλλίας και της Ελβετίας.

Παρότι οι επαναστατικές συνθήκες του 1918 διεύρυναν τις νομικά αναγνωρισμένες ελευθερίες, οι τελευταίες αποδείχτηκαν τότε βραχύβιες κι επικράτησαν εκ νέου, μόνιμα πλέον, μόνο μετά το 1945. Φαίνεται ότι μόνον οι τεράστιες κοινωνικοοικονομικές αλλαγές που έφερε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος δημιούργησαν το κοινωνιακό πλαίσιο για την προώθηση της δημοκρατικής πολιτικής. Εξού και η ιδιαίτερα μεγάλη απήχηση των γεγονότων του 1918 και του 1945.

Δημοκρατία λοιπόν δεν σημαίνει ψηφίζω κάθε τέσσερα χρόνια και αφήνω την πραγματική εξουσία στις ‘αγορές’· σημαίνει ακριβώς το αντίθετο, ακριβώς αυτά που χτυπά σήμερα η πολιτική του Μνημόνιου. Εχθροί της δεν είναι οι διαδηλωτές και οι

8

απεργοί, αλλά οι τραπεζίτες, οι ολιγαρχικοί πολιτικοί, τα παπαγαλάκια των μέσων ενημέρωσης και οι εφοπλιστές, οι μεγαλοεργολάβοι και οι μεγαλοβιομήχανοι που κατέχουν τα τελευταία. Η δημοκρατία δεν πλήττεται από τους λαϊκούς αγώνες και την αριστερά, όπως επιμένει ο γελοίος αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, αλλά αντίθετα, από αυτούς τους αγώνες γεννήθηκε, και αυτοί την κρατούν ζωντανή. Και δεν γεννήθηκε στα σαλόνια, αλλά στους δρόμους· δεν είναι παραχώρηση, είναι κατάκτηση. Καιρός να θυμηθούμε επιτέλους ότι μητέρα της ήταν η Γαλλική Επανάσταση. “Η ιστορία της αριστεράς”, προσθέτει ο Έλυ, “ήταν ανέκαθεν η ιστορία αγώνων για τη δημοκρατία ενάντια σε συστήματα ανισότητας και αδικίας, τα οποία περιορίζουν και διαστρέφουν τον άνθρωπο, τού επιτίθενται και τόν καταπιέζουν, και μερικές φορές επιζητούν ακόμη και την καταστροφή του”. Και ήταν αγώνες σκληροί:

Ας μη γελιόμαστε όμως: η δημοκρατία δεν «δίνεται» ούτε «χαρίζεται». Προϋποθέτει τη σύγκρουση, δηλαδή τη θαρραλέα αμφισβήτηση της εξουσίας, την ανάληψη κινδύνων και

παράτολμες πράξεις, την ηθική μαρτυρία και τη βίαιη σύγκρουση, καθώς και τις γενικευμένες κρίσεις, μέσα από τις οποίες μια δεδομένη κοινωνικοπολιτική τάξη πραγμάτων καταρρέει. Στην Ευρώπη η δημοκρατία δεν προέκυψε μέσα από διαδικασίες φυσικής επιλογής ούτε ήταν γέννημα της οικονομικής ευμάρειας. Και βέβαια, δεν αποτέλεσε κανένα αναπόφευκτο υποπροϊόν του ατομικισμού ή της αγοράς. Αντίθετα, αναπτύχθηκε επειδή οι λαϊκές μάζες οργανώθηκαν συλλογικά και την απαίτησαν.

Τι σημαίνει σήμερα δημοκρατία;

Τούτο ακριβώς ήταν το πραγματικό έργο της παλιάς αριστεράς. Και αν αυτή απομακρύνθηκε από τα κοινωνικά κινήματα μετά το 1968, θα είναι στρατηγικό σφάλμα των τελευταίων αν εγκαταλείψουν τούτο τον κλασικό, αλλά διόλου παρωχημένο στόχο της. Φαίνεται ολοένα καθαρότερα ότι ο καπιταλισμός βρίσκεται σε πορεία σύγκρουσης με τη δημοκρατία, και σύντομα θα έχουμε να διαλέξουμε ανάμεσα στον έναν ή την άλλη. Κι εδώ έγκειται πρώτα πρώτα ο ρόλος της αριστεράς σήμερα στην Ελλάδα, να προβάλει ξανά τα δημοκρατικά αιτήματα, με κεντρικό ανάμεσά τους το αίτημα της απαλλαγής μας από το απεχθές και τοκογλυφικό χρέος. Ανάλογοι αγώνες έχουν δοθεί

9

και παλιότερα, σε πολύ πιο δύσκολες συνθήκες, κι έχουν κερδηθεί. «Η ιστορική αριστερά δεν αποδείχτηκε απλώς καλή», συνεχίζει ο Έλυ. Με επιμονή και θάρρος έστησε τα θεμέλια της ευρωπαϊκής δημοκρατίας. Με μεγάλη συνέπεια διεύρυνε τα όρια της πολιτειότητας, τεντώνοντάς τα προς τα έξω και προς τα μπρος, διεκδικώντας τα δημοκρατικά εκείνα δικαιώματα που τα παλιά καθεστώτα αρνούνταν στους ανθρώπους, προασπίζοντας τα κέρδη της δημοκρατίας απέναντι σε αδιάκοπες επιθέσεις και ασκώντας συνεχείς πιέσεις για την εξάλειψη των κάθε λογής αποκλεισμών. Τα σοσιαλιστικά και κομμουνιστικά κόμματα –τα κόμματα της αριστεράς δηλαδή– κατάφεραν μερικές φορές να κερδίσουν τις εκλογές και να σχηματίσουν κυβέρνηση, αλλά πιο σημαντικό ήταν ότι οργάνωσαν την κοινωνία των πολιτών πάνω σε τέτοιες βάσεις, που επέτρεπαν να διαφυλάσσονται τα δημοκρατικά επιτεύγματα και να δημιουργούνται προϋποθέσεις για τη διεύρυνσή τους. Με τον τρόπο αυτό κατάφερναν να προσελκύουν και άλλες προοδευτικές υποθέσεις ή μεταρρυθμιστικά συμφέροντα. Χωρίς τούτα τα κόμματα, η δημοκρατία θα ήταν αδιανόητη. Από τη δεκαετία του 1860 μέχρι εκείνη του 1960 αυτά αποτέλεσαν τον ενεργό πυρήνα κάθε ευρύτερης δημοκρατικής ώθησης. Τούτη είναι η ιστορία του σοσιαλισμού που πρέπει να διασωθεί και ν’ αναγνωριστεί.

Η δημοκρατία δεν ήταν λοιπόν αίτημα κάποιων νερόβραστων σοσιαλδημοκρατών μοντέρνας κοπής, αλλά των πιο ριζοσπαστικών κοματιών της αριστεράς, συμπεριλαμβανόμενου και του λενινισμού. Φτιάχνοντας τους μπολσεβίκους, με την υποδειγματική εσωκομματική τους δημοκρατία, ο ίδιος ο Λένιν –μια πολιτική ιδιοφυία, που συνδύαζε με σπάνιο τρόπο τη θεωρητική και την τακτική οξυδέρκεια- απλώς προσάρμοσε τον δημοκρατισμό της αριστεράς στην απολυταρχική πολιτική κουλτούρα της τσαρικής αυτοκρατορίας, τόσο πετυχημένα ώστε κατόρθωσε να κερδίσει μια τιτάνια μάχη. Οι σημερινές πολιτικές συνθήκες όμως ευνοούν ανοιχτούς και πολυκεντρικούς πολιτικούς σχηματισμούς, διαφορετικούς από το λενινιστικό κόμμα νέου τύπου, πιο κοντά στο πρότυπο του Κοινωνικού Φόρουμ. Η δημοκρατία είναι ο σημερινός λενινισμός.

10

Το νόημα της δημοκρατίας, προσθέτει ο Έλυ, διευρύνθηκε και βάθυνε μετά το 1968, και οι υπέρμαχοί της πλήθυναν, έστω και αν οι ίδιοι δεν αντιλαμβάνονταν πάντοτε τις ιστορικές διαδικασίες στις οποίες μετείχαν:

η ενέργεια που έδινε η βάση στους αγώνες της αριστεράς πέρασε βαθμιαία από την κοινοβουλευτική αρένα, την οποία προτιμούσαν οι σοσιαλιστές, σ’ ένα νέο εξωκοινοβουλευτικό πλαίσιο -τοπικό, κατακερματισμένο, άμορφο και μεταλλασσόμενο. […] Τα κινήματα που αναπτύχθηκαν μετά το 1968 επίσης άνοιξαν δραστικά τους ορίζοντες του σοσιαλισμού, χαρτογραφώντας νέες περιοχές δημοκρατικής πρακτικής, ανεξάρτητα από το αν οι ίδιοι οι σοσιαλιστές επέλεγαν να τις επισκεφθούν ή όχι. Τα σύνορα της πολιτικής –της ίδιας της κατηγορίας του πολιτικού– διευρύνθηκαν από τις φεμινίστριες, τους οπαδούς της απελευθέρωσης των γκαίη, τους περιβαλλοντιστές, τους αυτόνομους και άλλους. Στο μεταξύ τα νοήματα της λέξης δημοκρατία άλλαξαν. Οι καινοτομίες αυτές, με ελάχιστες εξαιρέσεις, πραγματοποιήθηκαν σε μεγάλο βαθμό έξω από τον κύκλο της ιδεολογικής επιρροής των παλιότερων αριστερών κομμάτων. Η σχέση ανάμεσα στην ποικιλόμορφη εξωκοινοβουλευτική σφαίρα της τοπικιστικής και συχνά επιμεριστικής «κινηματικής» πολιτικής και στο κοινοβούλιο, που δεν έχασε στο μεταξύ τη σημασία του, αποτέλεσε πλέον το κλειδί για την αναγέννηση της δημοκρατίας.

Αυτό το κλειδί πρέπει να ξαναβρούμε στην Ελλάδα σήμερα, που ο λαός απειλείται με δουλεία οικονομική και πολιτική. Μια κυνική και βουτηγμένη στη διαφθορά ελίτ, σε συμπαιγνία με μυστηριώδεις τραπεζίτες και κρυμένους ομολογιούχους, μας φόρτωσε με υπέρογκα χρέη τα οποία ούτε γνωρίζαμε ούτε μας ωφέλησαν –οι πραγματικοί μισθοί έμειναν στάσιμοι την τελευταία δεκαετία, ενώ ο κρατικός δανεισμός τινάχτηκε στα ύψη.

Η νεοφιλελεύθερη πολιτική που άσκησαν τα δυο κόμματα εξουσίας αντί να φέρει σύγκλιση με την ανεπτυγμένη Ευρώπη, όπως διατυμπάνιζαν σ’ όλους τους τόνους, μας οδήγησε στη χρεωκοπία. Το κράτος εγκατέλειψε την υποχρέωσή του να ελέγχει την κεντρική τράπεζα και ν’ ασκεί νομισματική και αναπτυξιακή πολιτική, με αποτέλεσμα να διαλυθεί η εθνική οικονομία. Εντέλει τα πραξικοπήματα της κυβέρνησης ακύρωσαν και τυπικά τη δημοκρατική λειτουργία της βουλής και μας παρέδωσαν στα χέρια της

11

τρόικας. Και όλα δείχνουν πως ήδη ετοιμάζονται η επίσημη κήρυξη της χώρας σε χρεωκοπία και η εκποίηση των ύστατων υπολειμμάτων του δημόσιου πλούτου. Λογική κατάληξη τούτης της αντιδημοκρατικής πολιτικής θα είναι ο λαός να διεκδικήσει άμεσα την κυριαρχία του και ν’ ασκήσει τα συνταγματικά δικαιώματά του.

Η κυβέρνηση δεν θ’ αργήσει να διωχτεί, η βουτηγμένη στη διαφθορά πολιτική ελίτ να παραμεριστεί, και το χρέος για το οποίο δεν ευθυνόμαστε να διαγραφεί. Με κόπους και θυσίες όλα αυτά, αλλά θα γίνουν. Οι μαζικές κινητοποιήσεις και οι κοινοβουλευτικοί αγώνες θα συνεχιστούν ώσπου η δημοκρατία ν’ αποκατασταθεί και να έρθει μια κυβέρνηση που να βάζει πρώτα τα συμφέροντα του λαού και όχι των χρηματιστών. Αυτοί πρέπει να είναι και οι βασικοί στόχοι της αριστεράς σήμερα –μετρημένοι και όχι αμετροεπείς, δημοκρατικοί και όχι αυταρχικοί, ενωτικοί και όχι διχαστικοί, τέτοιοι που να προσελκύουν το λαό και να τον συσπειρώνουν αντί να τον διώχνουν και να τον αποξενώνουν.

Δημοκρατία στην Ελλάδα σήμερα σημαίνει κυβέρνηση υπόλογη στο λαό και όχι στις ‘αγορές’, αποκατάσταση των θεμελιωδών ελευθεριών, κοινωνικό κράτος κι εξασφάλιση αξιοπρεπούς βιοτικού επιπέδου. Όλα αυτά μπορούμε να τα έχουμε αν αποφασίσουμε ότι οι δανειστές δεν έχουν δικαίωμα να καταστρέψουν τη χώρα σε αντάλλαγμα του πλασματικού χρήματος που μας δάνεισαν και το έχουν στο μεταξύ εισπράξει στο πολλαπλάσιο. Τίποτε από αυτά δεν μπορούμε να έχουμε αν συνεχίσουμε να τους δίνουμε ένα δις την εβδομάδα. Οι πολιτικές δυνάμεις πρέπει να δεχτούν αυτή την αλήθεια και να τοποθετηθούν απερίφραστα στο ζήτημα. Από την απάντηση που θα δώσουν θα κριθεί ποιές είναι δημοκρατικές και ποιές όχι.