Το ελληνικό πείραμα διαψεύδει την καθεστωτική θεωρία

foto: http://www.lukasvasilikos.com/
Πηγή: Η. Ιωακείμογλου

Ο Τόμσεν, ο καθοδηγητής του και τα άλλα παιδιά της τρόικας θα πρέπει να βρίσκονται σε μια κάπως άβολη θέση: τι θα συμβεί εάν οι θεωρίες τους δεν επαληθεύονται ακόμη και όταν επιβάλλονται δια της βίας οι πιο σκληρές "διαρθρωτικές αλλαγές στην αγορά εργασίας"; Πόσο πειστικό θα παραμείνει, τότε, το εγχείρημα της οικοδόμησης της νομισματικής ένωσης της Ευρώπης με τους τρέχοντες όρους; Πόσο γυμνό, από ιδεολογική άποψη, μπορεί να παραμένει, και για πόσο καιρό, το καθεστώς; 

Καθημερινά, πλέον, ο Τόμσεν και τα "άλλα παιδιά" της τρόικας προκαλούν με τις δηλώσεις τους για την περαιτέρω μείωση των μισθών, την απορρύθμιση της αγοράς εργασίας και την εξάλειψη των θεσμών που προστατεύουν τους εργαζόμενους. Τα ταξικά κίνητρα αυτών των παρεμβάσεων είναι πλέον διαφανή.

Πέρα όμως από τα ταξικά επίδικα αντικείμενα, διακυβεύεται στην Ελλάδα και το γόητρο της οικονομικής θεωρίας επί της οποίας οικοδομήθηκε η Οικονομική και Νομισματική Ένωση. 

Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με το καθεστωτικό ρεύμα των οικονομικών, η εμφάνιση ανισορροπιών σε μια οικονομία (έλλειμμα στο εξωτερικό εμπόριο, "υπερβολική" μείωση της ανεργίας, ύφεση κ.ά.) οδηγεί σε αλλαγές στους μισθούς και στις τιμές (επομένως και στην ανταγωνιστικότητα) που επαναφέρουν, και μάλιστα σε μικρό χρονικό διάστημα, την οικονομία σε κατάσταση ισορροπίας. Έτσι, εάν μια χώρα βρισκόταν σε κατάσταση υπερθέρμανσης (όπως ήταν η Ελλάδα κατά τα έτη 2004 έως 2008) θα επανερχόταν, και μάλιστα γρήγορα, σε κατάσταση ισορροπίας καθώς οι αυξημένες τιμές των εγχώριων προϊόντων θα μείωναν τις εξαγωγές, θα αύξαναν τις εισαγωγές και έτσι θα μείωναν την ζήτηση που απευθύνεται στους εγχώριους παραγωγούς. Θα είχαμε, ως αποτέλεσμα, επιβράδυνση της οικονομίας που θα διόρθωνε τις ανισορροπίες.

Η διάψευση αυτών των προσδοκιών ήρθε, όμως, από την Ελλάδα (και την Ισπανία) όπου η υπερθέρμανση της οικονομίας, σε πείσμα της καθεστωτικής θεωρίας, συνέχιζε ανενόχλητη τον δρόμο της. Από τη μια μεριά, λειτουργούσε ο "δίαυλος της ανταγωνιστικότητας": το ετήσιο εξωτερικό έλλειμμα αγαθών και υπηρεσιών υπερέβαινε το 10% του ΑΕΠ ως αποτέλεσμα των υψηλών εγχώριων τιμών, της ανατίμησης του ευρώ και της αυξημένης εσωτερικής ζήτησης, και μείωνε έτσι την ζήτηση που απευθυνόταν στις εγχώριες επιχειρήσεις. Από την άλλη μεριά, λειτουργούσε ο "δίαυλος των επιτοκίων": η αξιοπιστία του ευρώ επέτρεπε στα επιτόκια να διατηρούνται χαμηλά, στον εξωτερικό δανεισμό να αυξάνεται κατακόρυφα, και στην ζήτηση που απευθυνόταν στις εγχώριες επιχειρήσεις να μεγεθύνεται με υψηλούς ρυθμούς. Σε αντίθεση με τις προβλέψεις της καθεστωτικής θεωρίας, ο δίαυλος των επιτοκίων αποδείχθηκε ισχυρότερος του διαύλου της ανταγωνιστικότητας: η υπερθέρμανση της ελληνικής οικονομίας συνεχίστηκε διαψεύδοντας την καθεστωτική θεωρία της νομισματικής ένωσης.

Μια σειρά ερευνών που πραγματοποιήθηκαν εν συνεχεία, διαπίστωσαν, ύστερα από ανάλυση των αποκλίσεων μεταξύ των χωρών που συμμετέχουν στην ΟΝΕ, ότι οι ταχύτητες προσαρμογής των χωρών μελών διαφέρουν σημαντικά και ότι, ελλείψει δημοσιονομικής πολιτικής στην ΕΕ, η εξάλειψη των ανισορροπιών θα μπορούσε στο μέλλον να απαιτήσει μακρό χρονικό διάστημα ή ακόμη και να μην πραγματοποιηθεί καθόλου. Ήταν γνωστό ακόμη και στους καθεστωτικούς οικονομολόγους, ήδη το 2008, ότι οι κανόνες λειτουργίας της νομισματικής ένωσης δεν διασφαλίζουν την σύγκλιση των εθνικών οικονομιών ούτε εξαλείφουν, σε συνεργασία με τις δυνάμεις της αγοράς, τις ανισορροπίες (αντιθέτως, τις ενισχύουν).

Την αποτυχία της καθεστωτικής οικονομικής θεωρίας για την νομισματική ένωση έρχεται τώρα να υπογραμμίσει το ελληνικό πείραμα. Η εσωτερική υποτίμηση που επιχείρησαν να πυροδοτήσουν με το πρώτο μνημόνιο, η ελληνική κυβέρνηση και η τρόικα, ήταν το συμμετρικό λάθος ως προς την υπερθέρμανση των ετών 2004-2008: η ίδια αδυναμία των δυνάμεων της αγοράς και των κανόνων λειτουργίας της ΟΝΕ να επαναφέρουν, τότε, την ελληνική οικονομία σε κατάσταση ισορροπίας εμφανίζεται τώρα ως αδυναμία να πραγματοποιηθεί η εσωτερική υποτίμηση. Για μια ακόμη φορά, επαφίεται στον δίαυλο της ανταγωνιστικότητας να εξαλείψει τις ανισοροπίες της ελληνικής οικονομίας. Για μια ακόμη φορά, αποδεικνύεται ότι η εσωτερική ζήτηση είναι η ισχυρή πλευρά σε αυτό το παιχνίδι: με τα υψηλά επιτόκια και την κατακόρυφη πτώση της αγοραστικής δύναμης των μισθών και των συντάξεων πυροδοτήθηκε μια σπείρα ύφεσης που αποδεικνύεται πολύ ισχυρότερη του διαύλου της ανταγωνιστικότητας (δηλαδή της σπείρας μισθών-τιμών). Η αποτυχία είναι, μάλιστα, μεγαλειώδης καθώς οι τιμές δεν μειώνονται (ακόμη και αν αφαιρέσουμε την επίπτωση του ΦΠΑ).

Το ελληνικό πείραμα, λοιπόν, εκτός από τις άλλες σημαντικές πλευρές του, έχει και αυτήν, την θεωρητική πλευρά (δευτερεύουσα μεν αλλά σημαντική).

Το δεύτερο μνημόνιο και τα επαπειλούμενα πρόσθετα μέτρα, εκτός από την κύρια πλευρά τους που είναι ο ριζικός μετασχηματισμός των όρων πώλησης, κατανάλωσης και κοινωνικής αναπαραγωγής της εργασιακής δύναμης στην Ελλάδα, αποσκοπούν και στη διάσωση του γοήτρου της καθεστωτικής οικονομικής θεωρίας. Ό,τι δεν μπορεί να επιτευχθεί μέσω των μηχανισμών της αγοράς θα πρέπει να επιβληθεί διοικητικά για να μπορεί μετά να καταλογιστεί ως επιτυχία της εσωτερικής υποτίμησης.

Από την άποψη αυτή, ο Τόμσεν, ο καθοδηγητής του και τα άλλα παιδιά της τρόικας θα πρέπει να βρίσκονται σε μια κάπως άβολη θέση: τι θα συμβεί εάν οι θεωρίες τους δεν επαληθεύονται ακόμη και όταν επιβάλλονται δια της βίας οι πιο σκληρές "διαρθρωτικές αλλαγές στην αγορά εργασίας;".Πόσο πειστικό θα παραμείνει το εγχείρημα της οικοδόμησης της νομισματικής ένωσης της Ευρώπης με τους τρέχοντες όρους; Πόσο γυμνό, από ιδεολογική άποψη, μπορεί να παραμένει, και για πόσο καιρό, το καθεστώς; Με τι θα αντικαταστήσει την ιδεολογική του γύμνια;

Βεβαίως, οι καθεστωτικοί οικονομολόγοι είναι συντεταγμένοι με βάση τις αρχές μοναστικού δογματικού τάγματος, και όταν η πραγματικότητα απειλεί τις θεωρίες τους, τόσο το χειρότερο για την πραγματικότητα. Εξαρτάται, λοιπόν, από τους ετερόδοξους οικονομολόγους σε ποιο βαθμό θα αναδείξουν τις αποτυχίες της καθεστωτικής θεωρίας για την νομισματική ένωση.

Εν τω μεταξύ, το καθεστώς ετοιμάζει την θεωρητική του διάσωση (αλλά και την ενίσχυση του υπάρχοντος οικοδομήματος της νομισματικής ένωσης) εγκαθιστώντας, χωρίς θόρυβο, νέους πρόσθετους κανόνες λειτουργίας της ευρωζώνης. Οι διοικητικές λειτουργίες αντικαθιστούν τις λειτουργίες της αγοράς, της οποίας το αόρατο χέρι αποδείχθηκε εξαιρετικά ασθενικό. Η πρώτη εκδοχή των νέων πρόσθετων κανόνων λειτουργίας της ευρωζώνης βρίσκεται στο έγγραφο Alert Mechanism Report (http://ec.europa.eu/economy_finance/economic_governance/documents/alert_mechanism_report_2012_en.pdf). Η έκδοση αυτού του εγγράφου, που αναφέρεται σε ένα νέο ξεκίνημα διεύρυνσης και εμβάθυνσης της οικονομικής διακυβέρνησης στην ΟΝΕ (A new departure that widens and deepens economic governance in EMU) αποτελεί την έμμεση ομολογία ότι οι αρχικοί κανόνες λειτουργίες της ευρωζώνης δεν ήταν επαρκείς. Αυτή, βεβαίως, η έμμεση ομολογία δεν διαχέεται προς τις μάζες, για τις οποίες οι καθεστωτικοί οικονομολόγοι τρέφουν βαθιά περιφρόνηση.

Καταδεικνύει δε, η έκδοση αυτού του εγγράφου, ότι η οικοδόμηση της ΟΝΕ συνεχίζεται με υποκατάσταση λειτουργιών της αγοράς από διοικητικούς μηχανισμούς παρακολούθησης των μακροοικονομικών εξελίξεων στις χώρες μέλη έτσι ώστε να ενισχύεται ο νεοφιλελεύθερος χαρακτήρας της νομισματικής ένωσης. Αυτό όμως δεν διαψεύδει τους καθεστωτικούς οικονομολόγους, αλλά μερίδα των ετερόδοξων οικονομολόγων που ονειρεύονται και προαναγγέλουν την μεταστροφή της ευρωζώνης σε μια κατεύθυνση πολιτικής ένωσης με προοδευτικό πρόσημο, στα πλαίσια της οποίας θα είναι δυνατόν τα ελλείμματα μιας χώρας όπως η Ελλάδα να καλύπτονται από τα πλεονάσματα της Γερμανίας και άλλων χωρών, ακριβώς όπως τα ελλείμματα ενός νομού της Ελλάδας καλύπτονται με μεταφορά πόρων από άλλες περιοχές της χώρας.