ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Υπ’ αριθμόν ένα υπαρξιακή απειλή για το ευρώ

 ΠΗΓΗ: ΕΠΟΧΗ

Το «Spiegel», την προηγούμενη μόλις βδομάδα, αναγόρευε την οξεία κρίση ρευστότητας των ευρωπαϊκών τραπεζών ως την πρώτη, από τις τέσσερις, υπαρξιακή απειλή για το ευρώ, η οποία ωστόσο, σημείωνε, παραμερίζεται. (Οι άλλες τρεις, κατά το «Spiegel», είναι το ελληνικό χρέος, το χρέος της Ισπανίας και οι ανισορροπίες το διευρωπαϊκό ισοζύγιο πληρωμών). Ο Κώστας Μελάς, γνώστης αυτού του ζητήματος, το παρουσιάζει με στοιχεία καθώς και την ελληνική πτυχή του που, ιδιαίτερα μετά το PSI,  δεν υπολείπεται σε σοβαρότητα, απορροφώντας τεράστια κεφάλαια που θα πληρωθούν βεβαίως, από εμάς.

Του

Κώστα Μελά*

Τρεισήμισι χρόνια μετά τη χρεοκοπία της Lehman Brothers, το παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα κινδυνεύει να βρεθεί αντιμέτωπο με μια ιστορία που επαναλαμβάνεται. Η κρίση εμπιστοσύνης (πιστοληπτική, ρευστότητας και φερεγγυότητας) στον ευρωπαϊκό τραπεζικό κλάδο εκδηλώθηκε πρώτα στις καταχρεωμένες χώρες της περιφέρειας, όπως Ιρλανδία και Ελλάδα. Σήμερα, όμως, έχει φτάσει ως την καρδιά της ευρωζώνης, ταρακουνώντας τα θεμέλια των τραπεζικών κολοσσών της Γαλλίας (η μετοχή της Societe Generale υποχώρησε κατά 57% το 2011, της Credit Agricole 54% και της Paribas 36%), της Ιταλίας (η Unicredito, με έκθεση 49 δισ. στο χρέος της Ιταλίας, έχασε πάνω από το μισό της κεφαλαιοποίησής της μέσα στο 2011), του Βελγίου (η Dexia διασώθηκε με κυβερνητική παρέμβαση), της Γερμανίας (η Commezbank, της οποίας η μετοχή της έχασε 70,7% το 2011, βρίσκεται στην κορυφή της λίστας των γερμανικών τραπεζών που θεωρείται ότι θα ζητήσουν σύντομα κρατική βοήθεια).

Παγκόσμιες οι διασυνδέσεις

Να σημειωθεί ότι το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα έχει παγκόσμιες διασυνδέσεις και οι όποιες δυσμενείς εξελίξεις θα επηρεάσουν δραματικά το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Έχει διασυνοριακές συναλλαγές (από γραμμές πίστωσης μέχρι διακράτηση χρέους με κάθε μορφή) με το αντίστοιχο αμερικάνικο που υπερβαίνουν 1,5 τρισ. δολάρια. Αυτή τη στιγμή, το καμάρι του γερμανικού τραπεζικού συστήματος, η Deutsche Bank, είναι η μεγαλύτερη κρυφή απειλή, όχι μόνο για το αμερικανικό χρηματοοικονομικό σύστημα αλλά και για την παγκόσμια οικονομία.

Η βραδυφλεγής βόμβα που έχει «κρύψει» η Deutsche Bank στο αμερικανικό χρηματοοικονομικό σύστημα ονομάζεται Taunus. Με ενεργητικό 380 δισ. δολαρίων, η Taunus είναι η όγδοη μεγαλύτερη εταιρεία τραπεζικών συμμετοχών στις ΗΠΑ. Παρά το τεράστιο μέγεθος του ενεργητικού της, η Taunus έχει πολύ χαμηλή κεφαλαιακή επάρκεια. Διαθέτει κεφάλαια μόλις 4,876 δισ. δολαρίων. Κατά 78 φορές μεγαλύτερο των κεφαλαίων της! Κατά το Bloomberg, η Taunus χρειάζεται 20 δισ.  νέα κεφάλαια, προκειμένου να συμμορφωθεί με τους κανόνες κεφαλαιακής επάρκειας των ΗΠΑ. Η Fed (Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ) πίστευε ότι η Deutsche Bank θα έσπευδε να στηρίξει κεφαλαιακά τη θυγατρική της. Όμως, είναι κάθε άλλο παρά πρόθυμη την ώρα που πασχίζει να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους. Αντίθετα, προσπαθεί να απαλλαγεί από την τραπεζική άδεια της Taunus, αφού με τον τρόπο αυτό, η θυγατρική δεν θα εμπίπτει πια στους κανόνες περί κεφαλαιακής επάρκειας.

Επίσης, περίπου το 20% των στοιχείων ενεργητικού των τραπεζών της Χιλής, της Ουρουγουάης και του Μεξικού ελέγχεται από τις τράπεζες της Ευρωζώνης, άρα κι εκεί ο αντίκτυπος θα είναι σημαντικός.

Το τραπεζικό σύστημα της Ανατολικής Ευρώπης ουσιαστικά ελέγχεται απόλυτα από το αντίστοιχο της Δυτικής Ευρώπης και βρίσκεται, λόγω της δραστικής απομόχλευσης που εφαρμόζουν οι μητρικές εταιρείες, σε δραματική κατάσταση. Η Αυστρία, στην προσπάθειά της να περισώσει το ΑΑΑ της πιστοληπτικής της αξιολόγησης, απαγόρευσε στις τράπεζές της να διοχετεύσουν μεγάλα ποσά στις θυγατρικές τους στην Αν. Ευρώπη. Η οδηγία αφορά τις Erste Group, Raiffeisen Bank και Bank Austria, των οποίων η έκθεση στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη είναι πλέον μεγαλύτερη και από το αυστριακό ΑΕΠ...

H ρευστότητα στο ευρωπαϊκό χρηματοοικονομικό σύστημα γίνεται προβληματική. Έτσι η ΕΚΤ, με μια πρωτοφανή κίνηση, αποφάσισε να διαθέσει απεριόριστα δάνεια προς τις εμπορικές ευρωπαϊκές τράπεζες, διάρκειας 3 ετών. Ωστόσο, όπως αποδεικνύεται μέρα με τη μέρα, οι τράπεζες, αντί να χρησιμοποιήσουν τη ρευστότητα αυτή για να χρηματοδοτήσουν την πραγματική οικονομία, προτιμούν να την παρκάρουν στο overnight της ΕΚΤ, όπου κερδίζουν ένα μικρό επιτόκιο. Η ακραία αποστροφή του ρίσκου και η δυσπιστία που έχει ριζώσει στο ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα οδηγούν το φιλόδοξο πρόγραμμα της ΕΚΤ στην αποτυχία.

Τα ενεργά προβλήματα

Υπάρχουν στοιχεία που σηματοδοτούν την πολύ κακή έως χείριστη κατάσταση στην οποία βρίσκεται το ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό σύστημα. Αναφέρονται μερικά:

- Διαφαίνεται ραγδαία εξάπλωση μιας ασθένειας που έχει «χτυπήσει» τα ενέχυρα τα οποία χρησιμοποιεί το χρηματοπιστωτικό σύστημα για την εξασφάλιση διατραπεζικού δανεισμού: τα ασφαλή στοιχεία του ενεργητικού, που μέχρι πρόσφατα χρησιμοποιούνταν ως ενέχυρα, έχουν υποκατασταθεί από μη ασφαλή τα οποία βασίζονται σε αναμενόμενα μη ασφαλείς ταμειακές ροές.

- Ο γενικός δανεισμός (wholesale lending), ακρογωνιαίο λίθο του ευρωπαϊκού συστήματος, εξακολουθεί να είναι παγωμένος σχεδόν από την περίοδο της πτώχευσης της Dexia. Ακόμα και τα αμερικάνικα Ταμεία Διαχείρισης Διαθεσίμων (USA Money Market Funds) δεν αναλαμβάνουν κανέναν κίνδυνο με τη μορφή βραχυπρόθεσμων κινήσεων κεφαλαίων. Στην Ε.Ε., το χρηματοπιστωτικό σύστημα κατέχει ενεργητικό 55 τρισ. δολάρια, περίπου τέσσερις φορές μεγαλύτερο από το αντίστοιχο του αμερικανικού συστήματος (13 τρισ. δολάρια). Στις ΗΠΑ το χρέος (μέσω δανειακών μορφών) που διακρατείται από το χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι πολύ μικρότερο από αυτό που διακρατείται από τις ευρωπαϊκές τράπεζες. Ο γενικός δανεισμός στην Ε.Ε. φτάνει τα 30 τρισ. δολάρια, ενώ στις ΗΠΑ περίπου τα 3 δισ. Με βάση αυτά τα στοιχεία απαιτούνται περίπου 800 δισ. δολάρια το μήνα (τα επόμενα τρία χρόνια) για την αναχρηματοδότηση των τραπεζικών δανείων. Το ευρωπαϊκό «σκιώδες τραπεζικό σύστημα» τον προηγούμενο Μάρτιο είχε υποχρεώσεις ύψους 16 τρισ. δολαρίων (αντίστοιχα τον Μάρτιο του 2008 το ύψος ήταν 21 τρισ. δολάρια). Το αντίστοιχο αμερικανικό κατέρρευσε με υποχρεώσεις 5 τρισ. δολαρίων.

- Ο διατραπεζικός δανεισμός ουσιαστικά βρίσκεται σε μηδενικά επίπεδα. Αυτό φαίνεται και από το ύψος των αντίστοιχων επιτοκίων.

- Η καθαρή ροή επενδύσεων χαρτοφυλακίου ήταν αρνητική στην Ε.Ε.

- Η χρήση των US dollar swaps που έγινε πρόσφατα.

- Η υποβάθμιση σειράς μεγάλων ευρωπαϊκών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων.

- Η επιβολή υψηλότερου επιπέδου κεφαλαιακής επάρκειας.

- Η δραματική μείωση του «εμπορίου μεταφοράς γιεν» (yen carry trade).

Τα παραπάνω προβλήματα υπολογίζεται ότι δημιουργούν ανάγκη 4-8 τρισ. ευρώ για τη διάσωση του ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού συστήματος. Αν ληφθεί υπόψη ότι, σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις, η FED «εξόδευσε» για τη διάσωση της αμερικανικής οικονομίας μετά την κρίση του 2008, περίπου 29 τρισ. δολάρια, με σαφώς μικρότερο ύψος ενεργητικού, νομίζω ότι οι ανάγκες είναι πολλαπλάσιες από αυτές που υπολογίζονται.

* Ο Κώστας Μελάς

είναι οικονομολόγος.

Ελληνικές τράπεζες υπό το άγχος της αναχρηματοδότησης

Η κατάσταση στο ελληνικό χρηματοπιστωτικό σύστημα δεν είναι καλύτερη. Ουσιαστικά επιζεί με εγγυήσεις και ρευστό του Δημοσίου και τη βοήθεια της ΕΚΤ. Όλη του η προσπάθεια συνίσταται στην επιβίωση μέσω της αναχρηματοδότησης των υποχρεώσεών του. Το 2012 θα είναι ένα ακόμη έτος σημαντικών πιέσεων για τον κλάδο. Εκτιμάται ότι θα χρειαστεί περίπου 18 δισ. ευρώ νέων κεφαλαίων από απώλειες λόγω εφαρμογής του PSI (κουρέματος) και επιπλέον 7 δισ. ευρώ από την αύξηση των μη εξυπηρετούμενων δανείων (NPLs).

Ένα ενδεικτικό χρονοδιάγραμμα των ενεργειών κεφαλαιακής ενίσχυσης των τραπεζών έχει ως εξής:

-Τέλη Φεβρουαρίου: Η Τράπεζα της Ελλάδος ανακοινώνει τις κεφαλαιακές τους ανάγκες, μετά την εφαρμογή του PSI και την ανακοίνωση της έκθεσης της BlackRock.

-Τέλη Απριλίου: Ζητείται από τις τράπεζες να υποβάλουν σχέδια κεφαλαιακής ενίσχυσης με σκοπό να φτάσει ο δείκτης Core Tier 1 στο 10%.

-Τέλη Αυγούστου: λήγει η προθεσμία για την ολοκλήρωση των σχεδίων ενίσχυσης.

Βασικός μηχανισμός στην ανακεφαλαιοποίηση αποτελεί το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Πώς θα γίνει αυτό;

Το σχέδιο μετά το PSI

Το σχέδιο προβλέπει ότι το Δημόσιο θα στηρίξει τις τράπεζες με κοινές μεν μετοχές αλλά με αναστολή του δικαιώματος για τρία χρόνια, με εξαίρεση ορισμένες προβληματικές για τις οποίες το δικαίωμα ψήφου θα ισχύει από την αρχή. Με αυτή την απόφαση δίδεται στους ιδιώτες μετόχους των τραπεζών περιθώριο τριών ετών για να αποπληρώσουν τη συμμετοχή του Δημοσίου και να μπορέσουν να διατηρήσουν τις τράπεζες υπό τον έλεγχό τους. Αυτό, βεβαίως, προϋποθέτει την αλλαγή του υπάρχοντος νομοθετικού πλαισίου σύμφωνα με το οποίο η στήριξη θα έπρεπε να γίνει με κοινές μετοχές με δικαίωμα ψήφου και μετά από δύο έτη το Δημόσιο θα έπρεπε να προβεί σε πώλησή τους.

Μετά την ανακεφαλαιοποίηση που υποχρεωτικά θα πραγματοποιηθεί, εντός λίγων μηνών θα αξιολογηθεί ποιες τράπεζες μπορούν να είναι βιώσιμες και ποιες όχι.

Η τρόικα διαπίστωσε ότι υπάρχουν ορισμένες που ενώ ακολούθησαν προγράμματα εξυγίανσης δεν έπεισαν για την αποδοτικότητα τους. Αποφάσισε, λοιπόν, να εκπονήσει μια ενδελεχή μελέτη βιωσιμότητας του ελληνικού τραπεζικού συστήματος και να διαπιστωθεί ποιες από αυτές μπορούν να συνεχίσουν αυτόνομα, ποιες πρέπει να συγχωνευθούν με άλλες και ποιες να οδηγηθούν σε θεραπεία-σοκ (όπως η Proton) αν η συγχώνευση είναι αδύνατη.

Η έκθεση θα έχει ολοκληρωθεί προς τα τέλη του 2012. Επίσης, προς το τέλος του 2012 ή μέσα στο 2013, είναι πιθανό να υπάρξει εκδήλωση ενδιαφέροντος ξένων για τις τράπεζες οι οποίες θα είναι φθηνές και εξυγιασμένες. Αν και μέχρι τότε κανείς δεν γνωρίζει πώς θα είναι η Ελλάδα.

•