Κατακρίνοντας τις οικονομικές πολιτικές του ΔΝΤ

Πηγή: Bretton Woods Project

Κρύβοντας το πρόβλημα των όρων δανειοδότησης

Αυτό το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στα Αγγλικά στις 15 Φεβρουαρίου του 2010, και μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε στα Ελληνικά τον Αύγουστος 2010.

Ενώ η πολιτική ατζέντα του ΔΝΤ αναπροσανατολίζεται στην μεταρρύθμιση της διακυβέρνησης και της εντολής του, υπάρχει η αυξανόμενη ανάγκη για την θεμελιώδη επανεξέταση του Ταμείο των νομισματικών και δημοσιονομικών πολιτικών που απαιτεί από τους δανειολήπτες του, εάν το Ταμείο πρόκειται να διατηρήσει την νομιμοποίηση του και να ανανεώσει την εντολή του.

Μια έκθεση του Ιανουαρίου από το Action for Global Health UK και το Stop AIDS Campaign εξετάζει τα προγράμματα του ΔΝΤ σε εννέα χώρες, επιλέγοντάς τες με βάση την υψηλή παρουσία του HIV / AIDS σε αυτές τις χώρες, με σκοπό να αξιολογήσει αν οι απαιτήσεις της πολιτικής του ΔΝΤ δημιουργούν αρκετό περιθώριο για τις χώρες να αναπτύξουν τις κατάλληλες παρεμβάσεις στον τομέα της υγείας.  Ενώ εκθειάζει το πρόγραμμα του ΔΝΤ στην Ουγκάντα για την απαγόρευση του υπουργείου Οικονομικών να αυξήσει τις δημοσιονομικές περικοπές, η μελέτη διαπιστώνει ότι «παρά τη ρητορική της αλλαγής, και την αυξημένη ευελιξία που ισχυρίζεται ότι εφαρμόζει η πολιτική του ΔΝΤ στις χώρες με τα προγράμματά του, εξακολουθεί να καταλήγει σε υπερβολικά αυστηρές μακροοικονομικές πρακτικές που έχουν σοβαρή επίπτωση στην ικανότητα των κυβερνήσεων να επενδύσουν στην δημόσια υγεία».  Μια σειρά από πρόσφατες εκθέσεις έχουν επικρίνει την οικονομική πολιτική του ΔΝΤ ως υπερβολικά αυστηρή, κρίνοντας ότι το ΔΝΤ δείχνει λιγότερη ευελιξία από ό, τι απαιτείται στα προγράμματά του για την αντιμετώπιση των κρίσεων (βλ. Update 68, 67).

Δεν είναι μόνο οι ΜΚΟ που είναι επικριτικές, ο βασικός ετήσιος απολογισμός των οικονομικών οργανισμών του ΟΗΕ, Η Παγκόσμια Οικονομική Κατάσταση και οι Προοπτικές του το 2010, (the World Economic Situation and Prospects 2010), έχει επίσης επικρίνει τις πολιτικές του ΔΝΤ Κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο και διαπιστώνει ότι «παρά τις έντονες του προθέσεις, πολλά από τα πρόσφατα προγράμματα του ΔΝΤ περιέχουν προκυκλικές συνθήκες που μπορούν να επιδεινώσουν μια οικονομική  ύφεση σε ορισμένες αναπτυσσόμενες χώρες χωρίς λόγο. Πράγματι, εν μέσω της ραγδαίας πτώσης της παγκόσμιας ζήτησης, το Ταμείο υποστηρίζει μια οικονομική στενότητα για πολλές αναπτυσσόμενες χώρες με τα προγράμματά του. Παράλληλα, επαινεί τις προηγμένες οικονομίες για τις άνευ προηγουμένου προσπάθειές τους να χρησιμοποιήσουν τον δανεισμό και τις δαπάνες ως τρόπο να ξεφύγουν από την ύφεση. Το ΔΝΤ θα έπρεπε να επεκτείνει τη χρήση των πόρων του για να προωθήσει αντικυκλικά μέτρα στις αναπτυσσόμενες χώρες που ενώ μεσοπρόθεσμα έχουν βιώσιμη δημοσιονομική κατάσταση, παρεμποδίζονται στην προσπάθειά τους για αντικυκλικά μέτρα από τις δυσμενείς συνθήκες της αγοράς».

Περαιτέρω, η Παγκόσμια Έκθεση Παρακολούθησης του 2010 της UNESCO «Εκπαίδευση για Όλους» (Education For All Global Monitoring Report 2010), παρακολουθεί τις παγκόσμιες δεσμεύσεις για την ενίσχυση της παιδείας και προειδοποιεί ότι τα προγράμματα του ΔΝΤ ενδέχεται να δημιουργήσουν αποπληθωριστικές πιέσεις, μειώνοντας το δημοσιονομικό περιθώριο που απαιτείται για την αύξηση των δαπανών στην εκπαίδευση. Θέτει υπό αμφισβήτηση το κατά πόσον η δέσμευση του Ταμείου για μεγαλύτερη ευελιξία θα διατηρηθεί το 2010 και συστήνει ότι «καθώς διαμορφώνονται οι όροι ενός δανείου, οι υπάλληλοι του ΔΝΤ θα πρέπει να υποχρεώνονται να υποβάλλουν ρητή αναφορά για την συνέπεια τους με τις χρηματοδοτικές απαιτήσεις που χρειάζονται για να πετύχουν τους στόχους του προγράμματος «Εκπαίδευση για Όλους» έως το 2015.

Για τους περισσότερους, το σφίξιμο συνεχίζεται

Ίσως αυτές οι συζητήσεις να φαίνονται αφηρημένες, αλλά ορισμένοι φορείς υποχρεώνονται να περικόψουν τις δημόσιες υπηρεσίες προκειμένου να ανταποκριθούν στις προϋποθέσεις του Ταμείο. Αμφισβητείται η προσπάθεια του ΔΝΤ να φανεί ότι λειτουργεί ευέλικτα, ιδιαίτερα καθώς και τα περισσότερα προγράμματα στις αναπτυσσόμενες χώρες και στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης απαιτούν οι δημόσιες δαπάνες του 2010  να πέσουν σε επίπεδα χαμηλότερα από πριν την κρίση, ενώ ταυτόχρονα το Ταμείο προειδοποιεί πλούσιες χώρες να μην διακόψουν πρόωρα το δημοσιονομικό πακέτο στήριξης επειδή μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο την ανάκαμψη.

Τον Ιανουάριο, 150.000 δημόσιοι υπάλληλοι της Σερβίας ενέτειναν τις πιέσεις στην κυβέρνηση, ζητώντας υψηλότερους μισθούς κατά την διάρκεια του χρόνου που οι μισθοί πρέπει να μείνουν παγωμένοι, εάν η χώρα πρόκειται να λάβει το δάνειο του ΔΝΤ αξίας €3 δις ($4.1 δις.). Ο εκπρόσωπος του ΔΝΤ στη Σερβία, Bogdan Lissovolik τους απάντησε ότι η συμφωνία του ΔΝΤ με τη Σερβία προβλέπει τις συντάξεις και τους μισθούς στο δημόσιο τομέα να παραμένουν παγωμένοι το 2010. Επιπλέον, προειδοποίησε ενάντια στην αύξηση του δημοσίου ελλείμματος που συνδέεται με τις αυξήσεις των μισθών, και πρότεινε να γίνει μεγαλύτερη προσπάθεια να περικοπούν οι θέσεις εργασίας στον δημόσιο τομέα και να προχωρήσουν οι  ιδιωτικοποιήσεις.

Το ΔΝΤ ενέκρινε ένα δάνειο τύπου Stand - By, αξίας $1,25 δις για την Τζαμάικα, αφού η κυβέρνηση ικανοποίησε τις απαιτήσεις του ΔΝΤ για την ιδιωτικοποίηση της Air Jamaica, η οποία, το Ταμείο λέει, ότι επιβάρυνε υπερβολικά τα οικονομικά της κυβέρνησης. Ο πρωθυπουργός της Τζαμάικα ανέφερε το Νοέμβριο ότι δεν υπάρχει εναλλακτική λύση στο πακέτο διάσωσης του ΔΝΤ και ζήτησε από τους Τζαμαϊκανούς να είναι προετοιμασμένοι για μια δύσκολη ανάκαμψη. Το πρόγραμμα απαιτεί περικοπές των δημοσίων δαπανών και μεταρρυθμίσεις στο χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Στις αρχές Δεκεμβρίου το κοινοβούλιο της Λετονίας ψήφισε τη συρρίκνωση του προϋπολογισμού του 2010 κατά 500 εκατομμύρια Lats (700 εκατ. ευρώ) μέσου της μείωσης των δαπανών, συμπεριλαμβάνοντας μία κατά σαράντα τοις εκατό περικοπή των μισθών των δημοσίων υπαλλήλων, καθώς και την αύξηση της φορολογίας, προκειμένου να εξασφαλίσει την επόμενη δόση του δανείου αξίας €7.5 δις ενός προγράμματος διάσωσης που χρηματοδοτείται κυρίως από το ΔΝΤ, την Ε.Ε., και τη Παγκόσμια Τράπεζα (βλέπε Update 68, 67, 66). Το σχέδιο αργότερα εκτροχιάστηκε από μια απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου που έκρινε ότι η απόφαση για τις περικοπές των δημοσίων συντάξεων ήταν αντισυνταγματική, προσθέτοντας 180 εκατομμύρια Lat επιπλέον στον προϋπολογισμό. Το ΔΝΤ, συμφώνησε να επιτρέψει την καταβολή των συντάξεων χωρίς συμψηφισμό με τις περικοπές των δημοσίων δαπανών για το 2010.

Το ΔΝΤ και η ΕΕ δήλωσαν ότι είναι πιθανόν ότι θα αποδεσμεύσουν το δάνειο αξίας €20 δισ. για την Ρουμανία μετά την υπόσχεση του κοινοβουλίου να περιορίσει το δημοσιονομικό της έλλειμμα. Το κοινό πακέτο διάσωσης του ΔΝΤ, της Ε.Ε. και τις Παγκόσμιας Τράπεζας είχε ανασταλεί τον Οκτώβριο αφού το Ρουμανικό κοινοβούλιο καταψήφισε την κυβέρνηση, εν μέρει λόγω των σκληρών μέτρων για τις δαπάνες που απαιτούνται από τους πιστωτές (βλ. Update 68). Εκτός από την περικοπή 100.000 θέσεων εργασίας στο δημόσιο τομέα, στις αρχές Φεβρουαρίου η νέα κυβέρνηση ανέλαβε τη δέσμευση να μεταρρυθμίσει το συνταξιοδοτικό σύστημά, συμπεριλαμβανομένης της αύξησης του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης και τη κατάργηση ορισμένων κατηγοριών συντάξεων.

Μερικοί εξερευνούν εναλλακτικές λύσεις

Η Σιέρα Λεόνε ήταν μία από τις λίγες Αφρικανικές χώρες που αψήφησε ακόμη και την πιο χαλαρή πολιτική συμβουλή του ΔΝΤ για τα ελλείμματα και τον πληθωρισμό, ξεκινώντας την παροχή ενός δημοσιονομικού πακέτου που επικεντρώνεται στις υποδομές βασισμένες στο εργατικό δυναμικό. Ο καθηγητής John Weeks, οικονομικός σύμβουλος του υπουργού Οικονομίας της Σιέρα Λεόνε, Samura Καμάρα, βοήθησε στο σχεδιασμό ενός πακέτου που συνδυάζει την πολιτική των αυξήσεων του ελλείμματος με την χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής (με την κυκλοφορία νέου χρήματος), και κάλεσε τους «χορηγούς και το ΔΝΤ να αφήσει «« περιθώριο για εξασκήσει της πολιτικής του»».

Ομοίως, το Ουζμπεκιστάν επαινείται τώρα από τους αναλυτές για την αντίστασή του στης δεσπόζουσες συνταγές οικονομικής πολιτικής. Η οικονομική έκθεση του ΔΝΤ για την χώρα πριν την κρίση, επέκρινε τους Ουζμπέκους για την βαθιά παρέμβαση στο χρηματοδοτικό τομέα, τους εμπορικούς περιορισμούς και την διαχείριση του συναλλάγματος. Αλλά, τώρα η χώρα έχει ανακηρυχθεί ως ετερόδοξη επιτυχία σε μια έκθεση του Κέντρου για την Αναπτυξιακή  Πολιτική και Έρευνα (Centre for Development Policy and Research) του Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Ακόμη και τα μέλη του εκτελεστικού συμβουλίου του ΔΝΤ χρειάστηκε να αναθεωρήσουν την άποψή τους, όταν επισκέφθηκαν τη χώρα τον Οκτώβριο του 2009. Οι εκτελεστικοί σύμβουλοι του ΔΝΤ ανακοίνωσαν ότι «το Ουζμπεκιστάν παρέμεινε επί το πλείστον, ανθεκτική οικονομία κατά την διάρκεια της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης ως αποτέλεσμα της συνετής πολιτικής της κυβέρνησης που της επέτρεψε να συσσωρεύσει σημαντικούς πόρους για τη στήριξη της ανάπτυξης κατά την περίοδο αυτή και να αντέξει τις επιπτώσεις της κρίσης και λόγω της προσεκτικής προσέγγισης στην συμμετοχή τους στις παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές αγορές.»

Συζητώντας της βασικές αρχές τις οικονομικής πολιτικής

Ένα νέο βιβλίο που κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο, «Η θανάσιμες ιδέες του νεοφιλελευθερισμού: Πώς το ΔΝΤ έχει υπονομεύσει τη δημόσια υγεία και τον αγώνα για την καταπολέμηση του AIDS», αμφισβήτησε την προσέγγιση του Ταμείου σχετικά με την οικονομική πολιτική. Υποστηρίζει ότι «οι φορολογικές και νομισματικές πολιτικές του ΔΝΤ ισοδυναμούν με «καταστολή της υγείας» και υπονομεύουν τους στόχους για την παγκόσμια υγεία». Επίσης υποστηρίζει ότι η δημόσια χρηματοδότηση για τη στήριξη των συστημάτων υγείας θα πρέπει να «απελευθερωθεί» από τέτοιου είδους περιορισμών, μέσω της ελευθερίας για τις αναπτυσσόμενες χώρες να χρησιμοποιούν περισσότερες επιλογές για επεκτατικές δημοσιονομικές και νομισματικές πολιτικές.»

Σε μια ανταλλαγή απόψεων στην ιστοσελίδα του ΔΝΤ, ο συγγραφέας του βιβλίου Rick Rowden επικρίνει το ΔΝΤ για τη συνεχή παράλειψη να λάβει υπόψη του τη βασική κριτική των ακτιβιστών για την υγεία: «η ιδεολογική βάση του ΔΝΤ προδιαθέτει και ιεραρχεί τις βραχυπρόθεσμες χρηματοπιστωτικές μεταβλητές της μακροοικονομικής πολιτικής, με αποτέλεσμα να αμελεί τις μεταβλητές της πραγματικής οικονομίας, όπως είναι η μακροχρόνια αναπτυξιακή πορεία, η εκβιομηχάνιση, η αύξηση της απασχόλησης και η αύξηση των δημοσίων επενδύσεων».

Η απάντηση των υπαλλήλων του ΔΝΤ τονίζει ότι το Ταμείο έχει δείξει ευελιξία σχετικά με τους δημοσιονομικούς και νομισματικούς στόχους κατά τη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης και ότι ο «στόχος των προγραμμάτων του ΔΝΤ είναι η προώθηση υψηλής και διατηρήσιμης ανάπτυξης, η οποία θα βελτιώσει την ευημερία των φτωχών και θα δημιουργήσει δημοσιονομικό περιθώριο για την αύξηση των δαπανών, μεταξύ άλλων, και στην υγεία».

Μεγάλο μέρος της κριτικής πηγάζει από την έλλειψη συμφωνίας για το νόημα της «μακροοικονομικής σταθερότητας». Οι κριτικοί όπως ο Rowden πιστεύουν ότι η προτίμηση του ΔΝΤ για μονοψήφιο πληθωρισμό και χαμηλά δημοσιονομικά ελλείμματα, δεν υποστηρίζεται από την έγκυρη οικονομική βιβλιογραφία. Μια επιτροπή του Κογκρέσου των ΗΠΑ ήθελε μια απάντηση σχετικά με το ζήτημα και ανέθεσε στο ανεξάρτητο Γραφείο της Νομιμότητας της Αμερικανικής Κυβέρνησης (Government Accountability Office, GAO), να το εξετάσει. Η επιτροπή δημοσίευσε την έκθεσή της τον Νοέμβριο του 2009, αλλά προκάλεσε άμεσα επικριτικά σχόλια.

Η έκθεση κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «τα εμπειρικά στοιχεία δείχνουν ότι, γενικά, ο πληθωρισμός πλήττει την οικονομική ανάπτυξη αφού υπερβεί ένα κρίσιμο όριο, το οποίο είναι γενικά συνεπείς με τους στόχους του πληθωρισμού που περιλαμβάνονται στα προγράμματα που στηρίζει το ΔΝΤ.» Ωστόσο αυτή η απόφαση βασίζεται σε σύγκριση των στόχων του ΔΝΤ με έξι μόνο μελέτες. Παρά την απαρίθμηση 16 εγγράφων στη βιβλιογραφία, η GAO ανέλυσε στο κείμενο της έκθεσης μόνον εννέα μελέτες που δημοσιεύθηκαν μετά το 1999. Για να κρίνουν τους στόχους του ΔΝΤ ως συνεπείς, απλώς απέκλισαν τρεις από τις εννέα μελέτες λέγοντας ότι «οι δύο από τις τρεις εκτιμήσεις που έχουν απόκλιση από τον στόχο 5 έως 12 τοις εκατό πιθανόν να οφείλονται σε μεθοδολογικά ζητήματα και η άλλη εκτίμηση (17 τοις εκατό) είναι από μια μελέτη του Ιουνίου 2009 που αφορά μια σειρά μεθοδολογικών ζητημάτων στην υπάρχουσα βιβλιογραφία, αλλά δεν εξετάστηκε από ομότιμους ειδικούς». Θαμμένη στην υποσημείωση είναι η παραδοχή ότι «αυτό το εγχείρημα δεν σκοπεύει να ισχυρισθεί ότι η βιβλιογραφία καταλήγει σε σαφή συμπεράσματα.»

Ο ΟΗΕ επίσης ασκεί κριτική για τα θεωρητικά θεμέλια μεγάλου μέρους των συμβουλών του ΔΝΤ, όπως ότι ο πληθωρισμός είναι κάτι κακό για τους φτωχούς. Στην έκθεσηΠαγκόσμια Κοινωνική Κατάσταση 2010 (World Social Situation 2010), η οποία κυκλοφόρησε τον Ιανουάριο, το Τμήμα Οικονομικών και Κοινωνικών Υποθέσεων του ΟΗΕ υποστηρίζει ότι ο μονόπλευρος αγώνας κατά του πληθωρισμού αγνοεί την επίδραση της δημιουργίας θέσεων εργασίας, την καθαρή χρεωστική θέση της πλειονότητας των φτωχών, τις αρνητικές συνέπειες της αυστηρής νομισματικής πολιτικής και τη μείωση των κοινωνικών δαπανών κατά τη διάρκεια της ύφεσης. «Η εστίαση στον πληθωρισμό και τα δημοσιονομικά ελλείμματα και μόνο, αντανακλά πολύ στενή αντίληψη της οικονομικής σταθερότητας. Ως εκ τούτου, η σταθεροποίηση πρέπει να καθοριστεί ευρύτερα, ώστε να περιλαμβάνει και τη σταθερότητα της πραγματικής οικονομίας, με πιο σταθερούς οικονομικούς κύκλους και με μειωμένες διακυμάνσεις στην παραγωγή, στις επενδύσεις, στην απασχόληση και στα εισοδήματα. Επίτευξη της εν λόγω σταθερότητας της πραγματικής οικονομίας μπορεί να απαιτήσει μεγαλύτερα δημοσιονομικά ελλείμματα και υψηλότερα ποσοστά πληθωρισμού από ότι προβλέπεται από το συμβατικό μείγμα της μακροοικονομικής πολιτικής, ιδίως ενόψει των οικονομικών κρίσεων και φυσικών καταστροφών».