Σκέψεις στο γόνατο για την υποτίμηση του νομίσματος

Πηγή: Πρωτοβουλία για την αντισυστημικη αριστερα

Θεόδωρος Μαριόλης

Αν. Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας, Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης, Πάντειο Πανεπιστήμιο

Στην «Αυγή της Κυριακής», της 9 Οκτωβρίου 2011, σελίδα 18, δημοσιεύτηκε άρθρο του κ. Κώστα Καλλωνιάτη, με τίτλο: «Υποτίμηση του νομίσματος και αριστερή πολιτική». Σε αυτό το άρθρο εκτίθενται διάφορες σκέψεις του κ. Καλλωνιάτη σε συνδυασμό με συγκεχυμένες αναφορές «[σ]ε πρόσφατες ομιλίες δύο έγκριτων καθηγητών της οικονομικής, των κ.κ. Κ. Λαπαβίτσα και Θ. Μαριόλη». Επίσης, ο συντάκτης  του εν λόγω άρθρου γράφει, εισαγωγικά, το εξής: «Στην πολύ συνοπτική αυτή παρουσίαση των βασικότερων θέσεων των δύο οικονομολόγων, ας μου επιτραπεί μία εξίσου πρόχειρη αλλά ενδεχομένως ουσιαστική κριτική».

          Δεν μπορώ να γνωρίζω από πού αντλεί ο κ. Καλλωνιάτης την άνεση, πρώτον, να δημοσιεύει (σε εφημερίδα) «πρόχειρη κριτική» και, δεύτερον, αυτή η «πρόχειρη κριτική» να αναφέρεται σε επιστημονική μελέτη και, ταυτοχρόνως, να υφίσταται πιθανότητα να πρόκειται για «ουσιαστική κριτική». Το κατά σειρά πρώτο αφορά στη Σύνταξη και στους αναγνώστες της «Αυγής». Το δεύτερο αφορά (και) στην επιστήμη και, επομένως, στα ακόλουθα θα ασχοληθώ με αυτό.

1. Όπως είδαμε, ο κ. Καλλωνιάτης έχει κατά νουν μία «πρόσφατη ομιλία» μου.Η/ο αναγνώστης, όμως, ούτε οφείλει ούτε δύναται να έχει κατά νουν ό,τι έχει κατά νουν ο κ. Καλλωνιάτης. Αντιθέτως, ο δεύτερος οφείλει να ενημερώσει τον πρώτο, ώστε να δύναται να κρίνει, για το ποια είναι, ακριβώς, αυτή η «πρόσφατη ομιλία»Εικάζω ότι εννοεί την ομιλία μου, με τίτλο: «Η Οικονομική Πολιτική Εντός και Εκτός του Ευρώ», σε ανοικτή συζήτηση (26/9/2011) του «Μετώπου Αλληλεγγύης και Ανατροπής», το κείμενο της οποίας είναι διαθέσιμο σε διάφορα blogs, ενώ μία συμπληρωμένη εκδοχή του (30/9/2011) δημοσιεύθηκε στην «Μαρξιστική Επιθεώρηση Praxis» (http://wwwpraxisred.blogspot.com/2011/10/blog-post.html).

2. Κατά τον κ. Καλλωνιάτη, το μοντέλο που χρησιμοποίησα για να εκτιμήσω τις επιπτώσεις μίας υποτίμησης της δραχμής είναι «οικονομετρικό». Δεν έχω ποτέ γράψει κάτι τέτοιο. Έχω γράψει ότι είναι μοντέλο «Εισροών-Εκροών». Έπεται ότι ο κ. Καλλωνιάτης είτε δεν έχει διαβάσει αυτά που έχω γράψει είτε δεν είναι σε θέση να διακρίνει ένα οικονομετρικό μοντέλο από ένα μοντέλο Εισροών-Εκροών. Το τι συνεπάγονται το ένα ενδεχόμενο ή το άλλο, το αφήνω στον αναγνώστη.

3. Κατά τον κ. Καλλωνιάτη, υποστήριξα ότι, πρώτον, η επιστροφή στη δραχμή και υποτίμησή της κατά 50% είναι ικανή, από μόνη της, να βγάλει τη χώρα από την κρίση (τρίτη παράγραφος του άρθρου του) και, δεύτερον, το πρόβλημα ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας λύνεται με την υποτίμηση της δραχμής (αρχή του σημείου 3 του άρθρου του). Στην ομιλία, στο αντίστοιχο γραπτό, καθώς επίσης και σε άλλο γραπτό μου (: Μαριόλης, Θ. και Κάτσινος, Α. (2011) Επιστροφή σε Υποτιμημένη Δραχμή, Πληθωρισμός Κόστους και Διεθνής Ανταγωνιστικότητα: Μία Μελέτη Εισροών-Εκροών – και αυτό διαθέσιμο σε διάφορα blogs), όπου κατά πρώτον δημοσιοποιήσαμε (Ιούλιος 2011) εκτιμήσεις μας για τις επιπτώσεις μίας ενδεχομένης υποτίμησης της δραχμής στον πληθωρισμό κόστους και στη διεθνή ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας, δεν βρίσκονται αυτές οι – υποτιθέμενες – θέσεις μου. Όποιος διάβασε τα προαναφερθέντα κείμενα (ή άλλα δικά μου), το γνωρίζει. Για παράδειγμα στην «Εισαγωγή» του τελευταίου κειμένου γράφαμε: «Σπεύδουμε, ωστόσο, να τονίσουμε apriori ότι, καίτοι τα αποτελέσματα αυτού του πειράματος «αδρανούς ατμόσφαιρας» είναι σημαντικά και χρήσιμα, δεν επαρκούν, αυτά καθαυτά, για να δικαιώσουν ούτε αυτές/ούς που είναι υπέρ της επιστροφής στη δραχμή ούτε εκείνους που είναι κατά.». Διαπιστώνω, λοιπόν, ότι, στην καλύτερη για τον ίδιο περίπτωση, ο κ. Καλλωνιάτης δεν ανήκει σε αυτούς που τα διάβασαν.

4. Κατά τον κ. Καλλωνιάτη, «[τ]η φράση «το πρόβλημα της οικονομίας είναι πρόβλημα ανταγωνιστικότητας» (Μαριόλης) την ακούμε από τη δεκαετία του  ’70 […]» (αρχή του σημείου 2 του άρθρου του). Δεν έχω γράψει αυτήν τη φράση. Αντιθέτως, έχω γράψει, αρκετές φορές, την ακόλουθη φράση σχετικά με την τρέχουσα συγκυρία: «Το βασικό πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας είναι αυτό της διεθνούς ανταγωνιστικότητας και όχι του δημοσίου χρέους ή της αναδιανομής του εισοδήματος, τα οποία συνιστούν επιφαινόμενα.», και έχω αφιερώσει αρκετές σελίδες για να την υποστηρίξω και αναλύσω (π.χ. πρόσφατα συγκεντρώθηκαν στο: Μαριόλης, Θ. (2011) Ελλάδα, Ευρωπαϊκή Ένωση και Οικονομική Κρίση, Αθήνα, Matura). Άρα, απληροφόρητος ή άστοχος ο κ. Καλλωνιάτης. Τέλος, και το Πυθαγόρειο Θεώρημα το «ακούμε εδώ και πάνω από 2200 χρόνια». Τι δηλώνει αυτό;

5. Κατά τον κ. Καλλωνιάτη, υποτίθεται (από ποιούς;) ότι το μοντέλο μου προέβλεψε επιτυχώς την υποτίμηση της δραχμής του 1998 (δεύτερη πρόταση στο σημείο 3 του άρθρου του). Καταρχάς, ας διευκρινιστεί ότι δεν είναι μοντέλο «μου», αλλά μοντέλο που συγκροτήθηκε, στα 1995-6, από εμένα, τον Χαράλαμπο Οικονομίδη και τον Γιώργο Σταμάτη, και υλοποιήθηκε υπολογιστικά με την ανεκτίμητη συμβολή του Νίκου Φουστέρη: Βλέπε Μαριόλης, Θ., Οικονομίδης, Χ., Σταμάτης, Γ. και Φουστέρης, Ν. (1997) Ποσοτική Εκτίμηση των Επιπτώσεων της Υποτίμησης στο «Κόστος» Παραγωγής, Αθήνα, Κριτική. Περαιτέρω, ένα μοντέλο Εισροών-Εκροών για τις επιπτώσεις της υποτίμησης δεν δύναται, εξορισμού, να είναι μοντέλο πρόβλεψης της μεταβολής ισοτιμίας οποιουδήποτε νομίσματος. Έπεται ότι ο κ. Καλλωνιάτης είτε δεν έχει μελετήσει το μοντέλο είτε δεν έχει κατανοήσει περί τίνος πρόκειται.

6. Ο κ. Καλλωνιάτης διερωτάται «αν η πολιτική της υποτίμησης του νομίσματος μπορεί να θεωρείται αριστερή όταν το μόνιμο θύμα της είναι το βιοτικό επίπεδο των εργαζομένων.» (τέταρτη παράγραφος από το τέλος του άρθρου του). Πρώτον, δεν έχω ποτέ υποστηρίξει ότι το μέσο της υποτίμησης είναι «αριστερό» (ή «δεξιό» – ό,τι και εάν εννοεί με αυτούς τους όρους ο κ. Καλλωνιάτης), πρόταση που είναι α-νόητη. Δεύτερον, δεν δηλώνω «αριστερός», αλλά ούτε καν «μαρξιστής», σε συμφωνία, εδώ, με τον K. Marx. Τρίτον, δεν υπάρχει, μέχρι σήμερα, θεώρημα της οικονομικής επιστήμης, το οποίο να δηλώνει: Προκειμένου να έχει μία υποτίμηση θετικές επιπτώσεις στη διεθνή ανταγωνιστικότητα, και, συνεπώς, στο εξωτερικό ισοζύγιο και στο προϊόν, προαπαιτείται χειροτέρευση του βιοτικού επιπέδου των εργαζομένων. Ας το αποδείξει ο κ. Καλλωνιάτης. Τέταρτον, το λιγότερο ευνοϊκό σενάριο του μοντέλου μας (δηλ. αυτό που δίνει, για το πρώτο έτος, πληθωρισμό της τάξης του 9.29% και αύξηση της ανταγωνιστικότητας της τάξης του 37.2%) δεν προϋποθέτει μείωση του βιοτικού επιπέδου των εργαζομένων. Τέλος, ας πληροφορηθεί ο κ. Καλλωνιάτης ότι τα δύο τελευταία ζητήματα τα είχα αναλύσει εκτενώς κατά την παρέμβασή μου σε συζήτηση ανάμεσα στον κ. Θεόδωρο Παρασκευόπουλο και στους συναδέλφους Αντιγόνη Λυμπεράκη και Ευκλείδη Τσακαλώτο, η οποία είχε λάβει χώρα, πριν από 13 χρόνια, στην «Αυγή»: η πρώτη εκδοχή του εν λόγω άρθρου μου, με τίτλο: «Υποτίμηση, ανταγωνιστικότητα και πραγματικοί μισθοί», δημοσιεύτηκε στην «Αυγή» της 10/5/1998, ενώ μία διευρυμένη εκδοχή του, και με ένα αλγεβρικό παράρτημα, δημοσιεύτηκε στο: Μαριόλης, Θ. και Σταμάτης, Γ. (1999) Ο.Ν.Ε. και Νεοφιλελεύθερη Πολιτική, σσ. 213-223, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα).

7. Κατά τον κ. Καλλωνιάτη, «το βασικό ελάττωμα του μοντέλου [των Μαριόλη etal. (1997) – Θ.Μ.] σχετικά με τις επιπτώσεις της υποτίμησης είναι ότι αγνοεί την παγκόσμια και [sic! – Θ.Μ.] ευρωπαϊκή οικονομία. Έξοδος από [το – Θ.Μ.] ευρώ και υποτίμηση ισοδυναμεί με πιθανή διάλυση της Ευρωζώνης και ανάλογες ανταγωνιστικές υποτιμήσεις άλλων χωρών.» (δεύτερη παράγραφος από το τέλος του άρθρου του). Είναι προφανές ότι κάτι διαφεύγει του κ. Καλλωνιάτη: Πώς είναι δυνατόν το μοντέλο να προσφέρει – την όποια, έστω – εκτίμηση των επιπτώσεων της υποτίμησης και, ταυτοχρόνως, να «αγνοεί την παγκόσμια οικονομία»; Τώρα, το εάν θα συμβεί «διάλυση της Ευρωζώνης» κ.λπ. ή άλλα γεγονότα (π.χ. γεωπολιτικά), είναι ζητήματα τα οποία δεν πραγματεύτηκα, αλλά ούτε υποστήριξα ότι πραγματεύτηκα: Στα προαναφερθέντα γραπτά μου εκτίθενται με σαφήνεια και πληρότητα όλες οι υποθέσεις της έρευνας. Για κακή τύχη, όμως, του κ. Καλλωνιάτη, θα πρέπει να υπογραμμισθεί ότι στο μοντέλο μπορεί, εξαιρετικά εύκολα, να συμπεριληφθεί η περίπτωση της εξόδου πάνω από μίας χώρας από τη Ζώνη του Ευρώ και της επακόλουθης υποτίμησης των νομισμάτων τους (καθώς και πληθώρα άλλων σεναρίων). Όποιος είναι σε θέση να μελετήσει τη δομή και τη λειτουργία του μοντέλου, το διαπιστώνει. Συνεπώς, όχι μόνον δεν είναι «βασικό» αλλά δεν υφίσταται καν το «ελάττωμα του μοντέλου», που φαντάζεται ότι εντόπισε ο κ. Καλλωνιάτης.

          Ο κ. Καλλωνιάτης παραθέτει, με αμείωτη άνεση, και άλλες σκέψεις του. Ο καθένας, φυσικά, μπορεί να νομίζει ότι είναι σε θέση να κάνει διάφορες σκέψεις για διάφορα επιστημονικά αντικείμενα. Αυτό δεν συνεπάγεται, όμως, ότι θα βρει κάποιον για να τις συζητήσει. Θα κλείσω, επομένως, με το εξής: Δυστυχώς, δεν έχω λόγους, μέχρι στιγμής, να αλλάξω ένα, έστω, κόμμα, στα όσα έχω γράψει, από το 1996 έως σήμερα, σχετικά με την υποτίμηση του νομίσματος και την ελληνική οικονομία. Όσον αφορά στο ζήτημα της υποτίμησης, αναγκαία συνθήκη για το αντίθετο είναι (πράγμα που εύχομαι) η δημοσιοποίηση (από άλλους ή εμάς) εκτιμήσεων βασιζόμενων είτε σε μοντέλα που περικλείουν το δικό μας ως ειδική περίπτωση (προσδιορίζουμε ρητά τους άξονες συγκρότησης τέτοιων μοντέλων στο Μαριόλης etal. (1997, σσ. 110-111) και στο Μαριόλης και Κάτσινος (2011, σημειώσεις 4 και 7)) είτε σε ετερογενές μοντέλο, για το οποίο θα έχει αποδειχθεί, ωστόσο, ότι συνιστά συγκριτικά πιο αξιόπιστη περιγραφή της ελληνικής οικονομίας. Είμαι βέβαιος ότι, εάν καταβάλει την αναγκαία προσπάθεια κατά τη μελέτη αυτής της βιβλιογραφίας, ο κ. Καλλωνιάτης όχι μόνον θα προσδώσει νόημα στις σκέψεις του, αλλά και θα επιλύσει όλες τις απορίες του.