E. P. Thompson, Κ. Κούνεβα, νεόπτωχοι: οι δρόμοι της ριζοσπαστικοποίησης της κοινωνίας

Πηγή: k2

via ciaoant1

Ένα από τα βασικά στοιχεία που μου φαίνονται τουλάχιστον ανεπαρκή, απλοϊκά και τελικά επικίνδυνα στον λόγο ενός μέρους της Αριστεράς που διεκδικεί την κομμουνιστική "ορθοδοξία" είναι η ιδέα ότι σε όσο πιο δεινή - οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά - θέση βρίσκονται οι εργαζόμενες μάζες, τόσο πιο πιθανό είναι να επαναστατήσουν. Πρόκειται για μια θέση που προκύπτει από τον οικονομισμό, σοβαρή στρέβλωση του κομμουνισμού. Η ιδέα είναι απλή: ένας εργαζόμενος που κουτσά-στραβά τα βγάζει πέρα, που έχει κάποιες - έστω λίγες - κοινωνικές παροχές, δεν θα επαναστατήσει ∙ κάποιος που δεν έχει καλά-καλά να φάει, δεν έχει άλλη επιλογή από την επανάσταση. Μηχανιστική αντίληψη, που επιπλέον δεν φαίνεται να έχει και σε μεγάλη υπόληψη τον άνθρωπο ως πολιτικό υποκείμενο: θεωρείται ότιεπαναστατεί μόνο και μόνο επειδή δεν έχει άλλη επιλογή, όχι γιατί έχει συνειδητά επιλέξει την επανάσταση κι έναν συγκεκριμένο πολιτικό δρόμο. Αν τέτοιου είδους επαναστάτες κάνουν την επανάσταση, μαύρα μας και καμένα μας: και να πάρουν την εξουσία δεν θα ξέρουν τι να την κάνουν και απλώς θα επιτρέψουν τον σφετερισμό της από μια ομάδα...

Ο E.P. Thompson ήταν Βρετανός ιστορικός, του ιστοριογραφικού ρεύματος των Βρετανών Μαρξιστών Ιστορικών (British Marxist Historians). Στην ίδια σχολή ανήκει και ο Eric Hobsbawm, γνωστότερος στο ευρύ κοινό από τον Thompson και εξαιρετικός ιδίως για τα έργα με τα οποία εκλαΐκευσε (χωρίς να υπεραπλουστεύσει) την Ιστορία και την έκανε έτσι προσιτή στο ευρύ κοινό. Ο Thompson λοιπόν, με το περίφημο έργο του The Making of the English Working Class καταρρίπτει ακριβώς αυτή την ιδέα. Μετά από εξαντλητική έρευνα (το βιβλίο είναι περίπου 900 σελίδες σε γραμματοσειρά 8 ή 10!) αποδεικνύει ότι η συνείδηση των Άγγλων εργατών, αυτή που τους οδήγησε σιγά-σιγά να οργανωθούν και να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους, βασίστηκε σε μια προϋπάρχουσα συνείδηση. Με πολύ απλά λόγια, αυτοί που πιο πολύ είχαν την τάση να πιστεύουν ότι άξιζαν κάτι καλύτερο, αυτοί που είχαν την απαιτούμενη αυτοπεποίθηση και διάθεση να κάνουν κάτι γι’αυτό, δεν ήταν οι εξαθλιωμένοι εργάτες που δεν είχαν γνωρίσει τίποτα άλλο από τις άθλιες συνθήκες ζωής και την καταπίεση της βαριάς εκμετάλλευσης. Ήταν αυτοί που είτε οι ίδιοι είτε οι οικογένειές τους λίγα χρόνια νωρίτερα είχαν γνωρίσει και κάτι άλλο, λιγότερο άθλιο: τεχνίτες που είχαν την αξιοπρέπεια της τέχνης τους, άνθρωποι που είχαν μια υποτυπώδη παιδεία, που είχαν έστω την ανάμνηση μιας λίγο καλύτερης ζωής. Έτσι λοιπόν, τέτοιου είδους άνθρωποι έφτιαξαν μια νέα αξιοπρέπεια, αυτή της εργατικής τάξης, και στο όνομα αυτής της αξιοπρέπειας διεξήγαγαν τους αγώνες τους.

Αυτό το έργο του Thompson μού ήρθε στο μυαλό πάει πάνω από ένας χρόνος, όταν άκουσα για την επίθεση εναντίον της Κωνσταντίνας Κούνεβα και έμαθα για τους αγώνες αυτής της γυναίκας και από πού προερχόταν. Εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενοι είναι θύματα της πιο στυγνής εκμετάλλευσης, που δεν σέβεται την εργατική νομοθεσία ούτε και τους εξασφαλίζει τις στοιχειώδεις κοινωνικές παροχές. Για τους μετανάστες τα πράγματα είναι ακόμα πιο δύσκολα. Γιατί απ’όλους αυτούς τους ανθρώπους ξεχώρισε μία γυναίκα, η Κωνσταντίνα Κούνεβα; Γιατί αυτή, κι όχι κάποιος άλλος, διεκδίκησε τόσο δυναμικά τα δικαιώματα των εργαζομένων του κλάδου της; Η απάντηση βρίσκεται, κατά τη γνώμη μου, στις κοινωνικές καταβολές αυτής της σπουδαίας γυναίκας. Πολύ μορφωμένος άνθρωπος, πρώτον έχει τα θεωρητικά εργαλεία για να κατανοήσει την κατάσταση εκμετάλλευσης στην οποία εργάζεται και δεύτερον ξέρει πώς είναι μια καλύτερη ζωή, ξέρει ότι την αξίζει.

Το ίδιο σκέφτηκα κι όταν έπεσα πάνω σ’αυτό το μπλογκ: είναι το μπλογκ μιας Αμερικανίδας, μητέρας τεσσάρων παιδιών, που πριν από μερικούς μήνες έχασε τη δουλειά της και, στη συνέχεια, και το σπίτι της. Έκτοτε ζει με τα παιδιά της πρώτα σε σκηνή και τώρα σ’ένα τροχόσπιτο. Είναι εμφανέστατο απ'αυτά που γράφει, απ'τον τρόπο που τα γράφει, ότι πρόκειται για πολύ μορφωμένο άνθρωπο, κάτι που της δίνει τη δυνατότητα να σκέφτεται και να γράφει πολύ ενδιαφέροντα πράγματα για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται και στην οποία βρίσκονται και τόσοι άλλοι νεόπτωχοι. Ακόμα ένα παράδειγμα ότι, ακόμα και σε συνθήκες «ίσης εξαθλίωσης», αυτός/αυτή που έχει τις περισσότερες πιθανότητες να γίνει η φωνή των εξαθλιωμένων είναι όποιος/όποια έχει το κοινωνικό/πολιτισμικό υπόβαθρο για να το κάνει.

Δεν θέλω μ’αυτό τον τρόπο να πω ότι μόνο οι μορφωμένοι άνθρωποι (ή οι άνθρωποι με παιδεία με την πιο ευρεία έννοια του όρου) μπορούν να αναπτύξουν κοινωνική/πολιτική συνείδηση, μπορούν να γίνουν πολιτικό υποκείμενο κι όλοι οι άλλοι είναι ανίκανοι ή άξιοι περιφρόνησης. Σε καμία περίπτωση. Όλοι μα όλοι οι άνθρωποι έχουν την ικανότητα να σκέφτονται, να αναπτύσσουν συνείδηση, να πράττουν. Άλλωστε, όπως λέει και ξαναλέει ένας σπουδαίος Τούρκος αριστερός, αυτό είναι που επιδιώκει η Αριστερά: να αναπτύξει τις ιδιότητες αυτές του άνθρωπου που «κάνουν τον άνθρωπο ανθρώπινο».

Αυτό που θέλω να πω ότι είναι εντελώς παράλογη η άποψη ότι πρέπει να έχουμε μόνομαξιμαλιστικές διεκδικήσεις κι ότι πρέπει να απορρίπτουμε οποιοδήποτε μερικό, μικρό μέτρο βελτίωσης της ζωής των εργαζομένων ως «ρεφορμιστικό». Ο εργαζόμενος που έχει εξασφαλίσει το αυριανό ψωμί των παιδιών του, που έχει δει επίσης ότι οι κινητοποιήσεις του έχουν κάποιο - έστω μικρό - αποτέλεσμα, αυτός ο εργαζόμενος μπορεί και να διεκδικήσει μια πιο συνολική αλλαγή της κατάστασής του. Για να μην πω και σε επίπεδο απτών αποτελεσμάτων πόσο σπουδαία μπορεί να είναι ακόμα και τα μικρότερα μέτρα.