Μάχη στην πλάτη της Ελλάδας

ΠΗΓΗ: Ποντίκι (4-11)

Του Δημήτρη Καζάκη*

«Παραλογισμός είναι να κάνεις το ίδιο πράγμα ξανά και ξανά και να περιμένεις διαφορετικά αποτελέσματα. Το διατύπωσε, όπως λένε, ο 'Αλμπερτ Αϊνστάιν. Οι αξιωματούχοι σε ολόκληρη την Ευρώπη προσπαθούν να αποδείξουν ότι είχε δίκιο».

Έτσι άρχιζε το σχόλιο του ο Ίρβιν Στέλζερ στη «Wall Street Journal» (4/10), για να υπογραμμίσει ότι η πολιτική να δανείζεσαι συνεχώς για να χρηματοδοτείς τον παλιότερο δανεισμό σου είναι τελείως αδιέξοδη. 

«Αν ο επιπλέον δανεισμός για να ξεπληρώσω τον ήδη υπερβολικό δανεισμό δεν ταιριάζει γάντι στον ορισμό του παραλογισμού που έδωσε ο μεγάλος φυσικός, τότε είναι δύσκολο να πει κανείς τι ταιριάζει». 

Αυτό είναι μια μεγάλη αλήθεια, που επαναλαμβάνουμε από την αρχή αυτής της κρίσης, όταν όλοι οι μεγαλόσχημοι «ειδικοί» μιλούσαν απλώς για πρόβλημα υψηλού ελλείμματος και κόστους δανεισμού. Είναι αδύνατον να ξεφύγει κανείς από τον φαύλο κύκλο της χρεοκοπίας όταν έχει φτάσει να δανείζεται για να πληρώνει παλιότερα δάνεια του. Όσα δάνεια κι αν βρίσκει, με όποιο επιτόκιο, όσο μικρό κι αν είναι το έλλειμμα του προϋπολογισμού. 

Και το δημόσιο χρέος της χώρας είναι αδύνατον να αντιμετωπιστεί διότι ακριβώς διογκώνεται διαρκώς, λόγω όχι τόσο του κρατικού ελλείμματος όσο κυρίως του νέου δανεισμού στον οποίο προσφεύγει η χώρα για να πληρώσει τα παλιότερα δάνεια της. Αυτή είναι η καρδιά του προβλήματος.

Επομένως οι διαρκείς δηλώσεις της κυβέρνησης ότι η κόλαση του μνημονίου δεν είναι τίποτε περισσότερο από μια αναγκαία προετοιμασία για να ξαναβγεί η χώρα στις διεθνείς αγορές με σκοπό να δανειστεί, δεν συνιστά μόνο την πεμπτουσία του παραλόγου, αλλά και μια εντυπωσιακή ομολογία ολοκληρωτικής χρεοκοπίας.

Οι δυνάμεις που μας επέβαλαν το μνημόνιο και τη δανειακή σύμβαση, καταδίκασαν τη χώρα και τον λαό της σε μια εσαεί χρεοκοπία. Προς όφελος πάντα των ευρωπαϊκών τραπεζών και επενδυτικών κεφαλαίων. 

«Η πραγματικότητα είναι ότι η ευρωζώνη τώρα απαρτίζεται από έναν πυρήνα και μια περιφέρεια, ή τους καλύτερους και τους υπόλοιπους. Οι τελευταίοι δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τις υποχρεώσεις του χρέους τους χωρίς έναν συνδυασμό που να περιλαμβάνει αναδιάρθρωση, μια ισχυρή δόση πληθωρισμού, περισσότερο από ένα άγγιγμα λιτότητας και ένα ξεχωριστό, υποτιμημένο ευρώ, αυτό που οι οικονομολόγοι (πριν φανεί το πλήρες μέγεθος των προβλημάτων της Ιρλανδίας) αποκαλούν "ευρώ του Νότου". Το νόμισμα αυτό μπορεί να επιτραπεί να υποτιμηθεί επαρκώς, ώστε να αποκαθίσταται η ανταγωνιστικότητα των περιφερειακών οικονομιών καθώς αυτές θα εργάζονται πάνω στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις» γράφει ο Στέλζερ.

Τα δύο ευρώ

Αυτά γράφονταν τις ημέρες που ο Κινέζος πρωθυπουργός βρισκόταν στην Ελλάδα και η κυβέρνηση περιχαρής διατυμπάνιζε σε όλους τους τόνους ότι η χώρα άρχιζε να βγαίνει από την κρίση. Ωστόσο τα λόγια του Στέλζερ δεν απηχούν απλώς τις προσωπικές του απόψεις, αλλά τη λογική που κυριαρχεί στους κύκλους του ΔΝΤ.

Οι «ειδικοί» του Ταμείου στην Ουάσιγκτον από καιρό έχουν κατασταλάξει στην άποψη ότι η δημοσιονομική προσαρμογή μέσω του μνημονίου δεν βγάζει πουθενά. Κι έτσι προτείνουν ως άμεση ανάγκη τις πιο παραδοσιακές συνταγές προσαρμογής του ΔΝΤ: ελεγχόμενη πτώχευση και ελεγχόμενη εισαγωγή ενός νέου νομίσματος, που μπορεί να υποτιμηθεί επαρκώς. Τι σόι νόμισμα θα είναι αυτό που θα εισαχθεί στις χρεοκοπημένες χώρες της ευρωζώνης, αποτελεί εδώ και καιρό αντικείμενο διαπραγματεύσεων και τριβών ανάμεσα στο ΔΝΤ και την ΕΚΤ. Η λύση που προτείνεται είναι η δημιουργία δύο ευρώ, ενός του Βορρά και ενός του Νότου. Το ευρώ του Νότου θα είναι ένα πληθωριστικό νόμισμα ευκαιρίας, ικανό να υποτιμηθεί ανά πάσα στιγμή έναντι του δολαρίου και του «σκληρού ευρώ» του Βορρά, από το οποίο θα εξαρτάται.

Οι χώρες που θα αναγκαστούν να υιοθετήσουν ένα τέτοιο «μαλακό ευρώ» θα πρέπει να τελούν υπό

καθεστώς αυστηρής επιτήρησης, ώστε οι έντονες πληθωριστικές πιέσεις που θα υποστούν από την εισαγωγή του νέου νομίσματος και η δημοσιονομική αστάθεια να μην πλήξουν την ευρωζώνη.

Στην πράξη, ένα τέτοιο ευρώ θα είναι σαν το στρατιωτικό μάρκο που εξέδιδαν στην Ελλάδα οι δυνάμεις κατοχής ή σαν τη στρατιωτική βρετανική λίρα που κυκλοφόρησε αμέσως μετά την απελευθέρωση. Για να προστατευθούν οι εγχώριες τράπεζες, το ενεργητικό τους θα παραμείνει σε «σκληρό ευρώ». Δηλαδή τα δάνεια προς τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις θα συνεχίσουν να υπολογίζονται σε «σκληρό ευρώ», ενώ οι μισθοί, γενικά οι αμοιβές, οι συναλλαγές στο εσωτερικό της χώρας και οι καταθέσεις θα διέπονται από το «μαλακό ευρώ», το οποίο θα αλλάζει ισοτιμία σχεδόν σε ημερήσια βάση.

Όλα αυτά προτείνονται επειδή γνωρίζουν πολύ καλά ότι είναι αδύνατον να αντιμετωπιστεί η χρεοκοπία των χωρών του Νότου και να εξυπηρετηθεί το χρέος της Ελλάδας με τα υπάρχοντα εργαλεία της ευρωζώνης. Εδώ βρίσκεται η τριβή μεταξύ ΕΚΤ και ΔΝΤ:

«Οι τύποι της ΕΚΤ βλέπουν ένα λαμπρό μέλλον να απορρέει από τα νέα προγράμματα λιτότητας που υιοθετούνται ή επιβάλλονται στις σπάταλες χώρες του Club Med και την Ιρλανδία, χωρίς να αναφέρουμε την ελαφρώς μόνο λιγότερο σπάταλη Γαλλία.

Καθώς τα ελλείμματα μειώνονται, η εμπιστοσύνη του ιδιωτικού τομέα θα επιστρέψει και η βιώσιμη ανάπτυξη θα γίνει το μέλλον της ευρωζώνης. Μη στοιχηματίζετε σ' αυτό, αντιλέγουν οι οικονομολόγοι του ΔΝΤ. Η λιτότητα τώρα θα φέρει την τρέχουσα πολύ εύθραυστη ανάκαμψη σε οδυνηρό αδιέξοδο, θα μειώσει την ανάπτυξη και τα έσοδα από τους φόρους, κάνοντας ακόμη πιο δύσκολο για την Ελλάδα και άλλες χώρες να μειώσουν τα ελλείμματα τους». Έτσι διατύπωνε τη διαφωνία ανάμεσα σε ΕΚΤ και ΔΝΤ ο Στέλζερ στη «Wall Street journal» στις 18/10.

Παιχνίδι και ατην Ελλάδα

Καθώς η κρίση χρέους βαθαίνει και για την Ελλάδα και για τις άλλες χώρες της ευρωζώνης, απειλώντας να συμπαρασύρει τις διεθνείς αγορες, το ΔΝΤ με την υποστήρικη της κυβέρνησης των ΗΠΑ, αποφάσισε να κάνει το αποφασιστικό βήμα. Να χρησιμοποιήσει ανοιχτά την Ελλάδα ως εφαλτήριο για να αναλάβει το ίδιο τη διαχείριση της κρίσης των χωρών της ευρωζώνης. Έτσι στις 8/10 ο Στρος - Καν προχωρεί σε δηλώσεις ότι το ΔΝΤ σκέφτεται σοβαρά να επεκτείνει το πρόγραμμα στήριξης προς την Ελλάδα πέρα από την τριετία.

Σχεδόν αμέσως ο κ. Παπακωνσταντίνου επιβεβαιώνει ότι κάτι τέτοιο βρίσκεται υπό συζήτηση. Τις ημέρες που ακολουθούν, με τη βοήθεια της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, η οποία διαρρέει πληροφορίες ότι θα ενισχύσει τις αγορές κρατικών ομολόγων των προβληματικών οικονομιών της ευρωζώνης (Bloomberg, 1/11), αλλά και αμερικανικών τραπεζών μαζί με ισχυρά επενδυτικά κεφάλαια εκτός Ε.Ε., δημιουργείται ένα κλίμα ευνοϊκών προσδοκιών για τα κρατικά ομόλογα της Ελλάδας, της Πορτογαλίας, της Ισπανίας και της Ιρλανδίας.

Σε συνδυασμό με τις συνεχιζόμενες παρεμβάσεις της ΕΚΤ και των άλλων κεντρικών τραπεζών της ευρωζώνης στη δευτερογενή αγορά ομολόγων, παρατηρήθηκε μια ουσιαστική υποχώρηση τόσο στα spreds, όσο και στα επιτόκια. Έτσι το επιτόκιο αγοράς του ελληνικού δεκαετούς κρατικού ομολόγου έπεσε από σχεδόν 12% που είχε φτάσει στα τέλη Σεπτεμβρίου γύρω στο 9% μέσα σε λιγότερο από έναν μήνα.

Ακόμη και στη Moody's «υποδείχτηκε» να βγει στις αρχές Οκτωβρίου και να δηλώσει ότι «σκέφτεται» να αναβαθμίσει την πιστωτική αξιολόγηση της Ελλάδας. Μόνο και μόνο για να ενισχυθεί το ευνοϊκό κλίμα στις αγορές. Στόχος ήταν εξαρχής να πάρει το πάνω χέρι το ΔΝΤ και να προχωρήσει ταχύτατα η Ελλάδα σε αναδιάρθρωση του χρέους της με γνώμονα το συμφέρον πρωτίστως των αμερικανικών τραπεζών και των πιο ισχυρών επενδυτικών κεφαλαίων, που δεν τους καίει το αν θα υποστούν κάποιο «κούρεμα», αρκεί η χώρα να συνεχίσει να πληρώνει.

Σ' αυτό έχουν επενδύσει και συγκεκριμένοι οικονομικοί και πολιτικοί κύκλοι στην Ελλάδα, όπως πολύ εύκολα μπορεί να διαπιστώσει κανείς αν δει ποιο συγκρότημα ΜΜΕ προωθεί ως άμεση και επιβεβλημένη αναγκαιότητα την αναδιάρθρωση ή ανάταξη του χρέoυς υπό το ΔΝΤ.

Το ευρωπαϊκό σχέδιο

Έως το τέλος του 2012 οι Ευρωπαίοι πιστεύουν ότι θα έχουν έτοιμο τον μηχανισμό για να οδηγήσουν την Ελλάδα, της οποίας το δημόσιο χρέος εκτιμάται ότι τότε θα ξεπερνά το 150% του ΑΕΠ, σε αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους και προσωρινή έξοδο από το ευρώ υπό την κηδεμονία του νέου μηχανισμού της ευρωζώνης.

Επειδή όμως πολλοί πιστεύουν ότι με τον ρυθμό κατάρρευσης των οικονομιών της Ελλάδας και των άλλων προβληματικών κρατών αυτό το σενάριο είναι πολύ αισιόδοξο, εξετάζουν και το ενδεχόμενο μιας άμεσης αναδιάρθρωσης του χρέους, ακόμη και με σημαντικό «κούρεμα». Οι λεπτομέρειες του σχεδίου αυτού κρατούνται κρυφές ακόμη και από την ελληνική κυβέρνηση. Το πιθανότερο είναι να περιλαμβάνει μια επιμήκυνση του χρόνου αποπληρωμής των ληξιπρόθεσμων ομολόγων, μια μερική έστω παύση πληρωμής τόκων για κάποιο διάστημα και αναστολή της άσκησης των δικαιωμάτων των κατόχων ομολόγων.

Έρμαια

Την εγγύηση τήρησης των χρονοδιαγραμμάτων και των προϋποθέσεων του σχεδίου είναι πιθανό να αναλάβει το ΔΝΤ, για να ικανοποιήσουν και την Ουάσιγκτον. Σύμφωνα με πρόταση της φινλανδικής αντιπροσωπείας, θα υπάρξει και ειδική πρόβλεψη (Collective Action Clause) ώστε να μην μπορούν κάτοχοι ομολόγων με μειοψηφικά πακέτα να φρενάρουν ή να σταματήσουν την όλη διαδικασία.

Το ενδιαφέρον όμως είναι άλλο. Τίποτε απ' όλα αυτά δεν πρόκειται να ακούσετε να συζητάνε οι επίδοξοι υποψήφιοι των εκλογών της προσεχούς Κυριακής. Η χώρα και ο λαός της είναι έρμαια συμφερόντων και επιλογών που σχεδιάζουν το πώς θα ολοκληρώσουν την καταστροφή, αλλά δεν θα ακούσετε κανέναν από τους μνημονιακούς ή αντιμνημονιακους υποψηφίους να μιλάει γι' αυτό. Τα θέματα της Ε.Ε., του ευρώ και της πληρωμής του χρέους είναι θέματα ταμπού. Μόνο οι αρπαχτές από τα ευρωπαϊκά ταμεία τους ενδιαφέρουν.

Τα φυλλάδια τους είναι πλημμυρισμένα από «προτάσεις» για το πώς θα αξιοποιηθούν «αναπτυξιακά» τα κονδύλια εξ Ε.Ε. Δώσ' τους χρηματοδοτούμενα προγράμματα και είναι διατεθειμένοι να πουλήσουν ακόμη και τη μάνα τους, πόσω μάλλον τη χώρα και τον λαό. Μαζί με τον δήμο και την περιφέρεια που θα τύχει να πάρουν στα χέρια τους.

Η μεγάλη "τούμπα" των αγορών και το ασανσέρ των επιτοκίων

Από την πρώτη στιγμή η Γερμανία είχε αντιδράσει στην όλη επιχείρηση. Εκπρόσωπος της Μέρκελ είχε σχολιάσει ευθύς εξαρχής τις δηλώσεις του Στρος - Καν ως «πρόωρες» και «άνευ αντικειμένου», διότι υποτίθεται ότι το τριετές πρόγραμμα θα πετύχει.

Η Γερμανία δεν βλέπει με καθόλου καλό μάτι το να πάρει το ΔΝΤ το πάνω χέρι στην Ελλάδα και τις άλλες χρεοκοπημένες χώρες της ευρωζώνης, που συνιστούν το 40% και πλέον του εξαγωγικού δυναμικού της γερμανικής οικονομίας. Ούτε βλέπει με καλό μάτι τις προσπάθειες των Κινέζων να βρουν, με την υποστήριξη των ΗΠΑ, «πάτημα» στην Ε.Ε. - όπως π.χ. με την αξιοποίηση των λιμενικών, οδικών και άλλων υποδομών της Ελλάδας - για να αλώσουν την εσωτερική της αγορά. Κάτι που εξ αντικειμένου θα χτυπήσει το μονοπώλιο της Γερμανία στην ευρωζώνη. Ταυτόχρονα, ούτε οι γραφείοκράτες της ΕΚΤ και της Κομισιόν είδαν με καλό μάτι αυτήν την επιχείρηση του ΔΝΤ.

Αλληλοϋπονόμευση

Οι τραπεζίτες της ευρωζώνης δεν θέλουν ουτε ν' ακούσουν για «κούρεμα» του δημόσιοι χρέους της Ελλάδας ή των άλλων καταχρεωμένων χωρών. Έτσι από το γραφείο του Όλ Ρεν ήρθε η απάντηση με το να ανακοινωθεί επίσημα ότι το κρατικό έλλειμμα του 2009  της Ελλάδας αναπροσαρμόζεται σημαντικά προς τα πάνω και θα υπερβεί το 15% του ΑΕΠ. Μια αναπροσαρμογή που ο ίδιος ο Στρος - Καν θεώρησε «ατυχή». Η νέα αναπροσαρμογή του ελλείμματος δεν οφείλεται σε κάποια «κρυμμένα» στοιχεία, αλλά σε νέα μέθοδο υπολογισμού, που συμπεριλαμβάνει κατηγορίες του ευρύτερου δημόσιου τομέα, ασφαλιστικών ταμείων κ.λπ., που δεν συνυπολογίζονταν μέχρι πέρυσι. Το αστείο είναι ότι δεν συνυπολογίζονται και σε καμιά άλλη χώρα της ευρωζώνης.

Ο νέος υπολογισμός του κρατικού ελλείμματος αφορά μόνο την Ελλάδα. Γιατί; Για πολλούς λόγους. Αφενός έτσι πιέζουν για πρόσθετα, ακόμη πιο επώδυνα και ατελέσφορα μέτρα. Αφετέρου έτσι θα εμφανιστεί ότι το κρατικό έλλειμμα του 2010, που θα καταλήξει 1% με 2% πάνω από τον αρχικό στόχο του μνημονίου, θα φαντάζει περισσότερο σαν «επιτυχία» δεδομένης της αφετηρίας του και λιγότερο ως «αποτυχία» του προγράμματος.

Όμως, ο πιο σημαντικός λόγος ήταν να τινάξει στον αέρα την επιχείρηση άμεσης αναδιάρθρωσης του χρέους υπό το ΔΝΤ που είχε αρχίσει με την καλλιέργεια ευνοϊκών προσδοκιών στις αγορές. Έτσι η ανακοίνωση για αναπροσαρμογή του ελλείμματος έφερε αλλαγή του κλίματος στις αγορές και την καθοδική τάση των επιτοκίων αντικατέστησε η ανοδική. Επιπλέον πέτυχε την εγκατάσταση μόνιμης επιτροπής ελεγκτών της Κομισιόν, της ΕΚΤ και της Eurostat στην Ελλάδα, δήθεν για να παρακολουθούν εκ του συστάδην την πορεία της απόδοσης των μέτρων.

Αυτό εκ των πραγμάτων δεν ευνοεί τα σχέδια του ΔΝΤ.

Η αντιστροφή ολοκληρώθηκε με τη διακαναλική συνέντευξη του πρωθυπουργού. Ο κ. Παπανδρέου φρόντισε - υστέρα από συνεννόηση με την Ε.Ε. ή όχι, δεν γνωρίζουμε - να τινάξει στον αέρα το σχέδιο άμεσης αναδιάρθρωσης του δημόσιου χρέους με «κούρεμα» που είχε στα σκαριά το ΔΝΤ. Με τα spreds και τα επιτόκια να καλπάζουν είναι αδύνατον να προχωρήσει η επιχείρηση όπως είχε ετοιμαστεί.

Ταυτόχρονα η Καταλωνία δήλωσε επίσημα πτώχευση και σταμάτησε τις πληρωμές πουλώντας υποσχετικά και ομόλογα στους πολίτες της - κάτι που πολύ σύντομα θα δούμε να κάνουν και πολλές από τις νεόκοπες περιφέρειες της Ελλάδας - κατεδαφίζοντας τις όποιες ψευδαισθήσεις για την κατάσταση της Ισπανίας. Η Ιρλανδία απέχει, σύμφωνα με το Bloomberg (1/11), μόλις έναν μήνα από την επίσημη πτώχευση, με το κρατικό της έλλειμμα να καλπάζει στο 32% του ΑΕΠ μετά την ενσωμάτωση στον προϋπολογισμό της νέων χρεών από τις τράπεζες. Η Πορτογαλία βυθίζεται ακόμη περισσότερο στην ύφεση. Ενώ η Ιταλία θεωρείται πια από τις αγορές ότι έχει περισσότερες πιθανότητες να πτωχεύσει απ' ό,τι η Ινδονησία ή οι Φιλιππίνες , (Bloomberg 19/10).

Ο γαλλογερμανικός άξονας

Αυτό είναι το σκηνικό που επέτρεψε την αντεπίθεση της Μέρκελ και της Γερμανίας, επιβάλλοντας στη Σύνοδο Κορυφής (28.10) μαζί με τη Γαλλία το δικό τους σχέδιο ελεγχόμενης πτώχευσης των χωρών της ευρωζώνης που είναι ήδη σε κατάσταση χρεοκοπίας ή βρίσκονται στο χείλος της. Με πρώτη φυσικά την Ελλάδα. Το σχέδιο αυτό δεν διαφέρει ουσιαστικά από το αντίστοιχο που επιχείρησε να εφαρμόσει τον προηγούμενο μήνα το ΔΝΤ. Προβλέπει κι αυτό αναδιάρθρωση ή ανάταξη του δημόσιου χρέους με «κούρεμα», αλλά και μια έστω προσωρινή έξοδο από τον «σκληρό πυρήνα» του ευρώ, υπό την άμεση εποπτεία και τον αυστηρό έλεγχο του γερμανογαλλικου άξονα.

Στο σχέδιο αυτό υπάρχει ρόλος και για το ΔΝΤ, αλλά η μεγάλη διαφορά βρίσκεται στο ποιος θα έχει τα ηνία. Και τα ηνία δεν θα τα έχει η Ουάσιγκτον, αλλά το Βερολίνο και το Παρίσι. Για να επιτευχθεί αυτό, η Γερμανία με τη Γαλλία πρότειναν έναν μόνιμο μηχανισμό αντιμετώπισης κρίσεων, ο οποίος θα ενσωματωθεί στη Συνθήκη της Λισσαβώνας με βάση το άρθρο 48, παρ. 6, που επιτρέπει εσπευσμένες τροποποιήσεις της συνθήκης χωρίς τις συνήθεις διαδικα¬σίες νομοθετικής κατοχύρωσης.

Ο Δ. Καζάκης είναι οικονομολόγος-αναλυτής και το κείμενο του δημοσιεύτηκε στο "Ποντίκι" 4/11