Παραλληλισμοί των επιπτώσεων των πολιτικών του ΔΝΤ στην Ελλάδα και διεθνώς

foto: http://www.lukasvasilikos.com/

ΠΗΓΗ: ΔΡΟΜΟΣ

Του Γιώργου Νικολαΐδη. 

Με αφορμή μια αποκαλυπτική διεθνή μελέτη προσπαθιέται μια ανατομία των πολιτικών του ΔΝΤ στην Υγεία και τις δραματικές επιπτώσεις τους στα λαϊκά στρώματα και να τεθούν τα ερωτήματα μιας αντιστροφής της καταστροφικής πορείας.

Το 2008 οι Stuckler, King και Basu δημοσίευσαν μία συγκριτική μελέτη της διακύμανσης της νοσηρότητας και θνησιμότητας από φυματίωση (TBC) σε 21 χώρες της Ανατολικής Ευρώπης στα έτη 1991-2002, αναφορικά με την ύπαρξη ή μη δανειακής σύμβασης με το ΔΝΤ. Τα ευρήματα είναι αποκαλυπτικά: Στο σύνολό τους οι χώρες με δανειακή σύμβαση με το ΔΝΤ εμφάνισαν 16,6% μεγαλύτερη θνησιμότητα από TBC σε σχέση τις χώρες που δεν είχαν τέτοια σύμβαση. Για κάθε χρόνο επιπλέον παραμονής στο ΔΝΤ η νοσηρότητα και θνησιμότητα από TBC αυξάνονταν κατά 4,1%! Για κάθε επιπλέον 1% ποσό δανείου από το ΔΝΤ η νοσηρότητα και θνησιμότητα από TBC αυξάνονταν κατά 0,9%! Η χώρα με τους καλύτερους δείκτες υγείας, αναφορικά με την TBC, ήταν η Σλοβενία που δεν «μπήκε» ποτέ στο ΔΝΤ. Οι χώρες που εντάχθηκαν σε προγράμματα του ΔΝΤ είχαν πολύ καλύτερους δείκτες υγείας αναφορικά με την TBC τη διετία προ των συμβάσεων με το ΔΝΤ. Με την εφαρμογή των συμβάσεων, οι δείκτες υγείας κατέρρεαν. 



Η κατάρρευση διαρκούσε μεσοσταθμικά 4 χρόνια από την έναρξη των συμβάσεων. Αντιστρόφως, οι χώρες που διέκοπταν τις συμβάσεις τους με το ΔΝΤ παρουσίαζαν μείωση των δεικτών νοσηρότητας από TBC κατά 30,7%! Ακόμα και οι χώρες που συνάπτανε δάνεια με άλλους εταίρους, πλην του ΔΝΤ, είχαν στατιστικά καλύτερους δείκτες υγείας αναφορικά με την TBC από εκείνες που «μπήκαν» στο ΔΝΤ.  Κι όλα αυτά, ανεξάρτητα από επίπεδο πρότερης οικονομικής ανάπτυξης, δείκτες TBC, έκτασης δανειακών αναγκών και δημοσίου χρέους, προηγούμενο επίπεδο δεικτών υγείας και δεικτών του συστήματος περίθαλψης! Με λίγα λόγια, δεν υπάρχει πια καμία αμφιβολία για το ότι η σύναψη δανειακής σύμβασης με το ΔΝΤ ήταν ο καθοριστικότερος παράγοντας που εξώθησε στο θάνατο εκατοντάδες ανθρώπους από μια νόσο όπως η φυματίωση, μια νόσο που στην Ευρώπη είχε θεωρηθεί πλέον ως αντιμετωπίσιμη και ελέγξιμη.

Γενικότερα, τώρα, με βάση και σειρά ερευνών όπως η παραπάνω, είμαστε πλέον σήμερα σε θέση να διατυπώσουμε με κώδικα τους κοινούς παρονομαστές για τις επιπτώσεις από την επέλαση του ΔΝΤ στον ιδιαίτερα ευαίσθητο χώρο της Υγείας με βάση και τη σχετική εμπειρία σε μία σειρά χώρες.

Οι άμεσες επιπτώσεις

Έτσι, σε πλείστες όσες χώρες καταγράφηκαν με σχεδόν πανομοιότυπο τρόπο οι παρακάτω άμεσες επιπτώσεις:

- Καταγράφεται πτώση των δεικτών υγείας συνολικά για τον πληθυσμό. Περισσότερο αναμένεται να αυξηθεί η θνησιμότητα από καρδιαγγειακά νοσήματα, κακοήθεις νεοπλασίες, διαταραχές σχετιζόμενες με τη χρήση αλκοόλ, λοιμώδη νοσήματα σχετιζόμενα με τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό.

- Οι περικοπές των διατιθέμενων πόρων για την Υγεία σε σχετικές και απόλυτες τιμές είναι καθολικές. Οι αναπτυσσόμενες χώρες της Αφρικής, Ασίας και Λ. Αμερικής με δανειακές συμβάσεις με το ΔΝΤ την δεκαετία του ’90 μείωσαν, καθήλωσαν ή στην καλύτερη περίπτωση αύξησαν κατά 0,25% του ΑΕΠ τις δαπάνες Υγείας, ενώ αφενός το ΑΕΠ τους συρρικνώνονταν, αφετέρου οι άλλες όμορες χώρες αύξαναν τις δαπάνες Υγείας σε μέσο όρο κατά 0,6% του ΑΕΠ ετησίως.

- Με την εφαρμογή των προγραμμάτων «σταθεροποίησης» που συνοδεύουν τα δάνεια του ΔΝΤ, πρώτα φαίνεται συνήθως να καταρρέουν τα καθολικά προγράμματα δημόσιας Υγείας όπως εμβολιασμοί, επιδημιολογική επιτήρηση και προληπτικά προγράμματα. Ακολούθως οι ιδιωτικοποιήσεις και η δραματική υποχρηματοδότηση που πλήττουν εξίσου την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας και τη νοσοκομειακή περίθαλψη. Τα καθολικά συστήματα δημόσιας Υγείας («τύπου Beveridge»: αυτά που όπως στη Βρετανία ή τις σκανδιναβικές χώρες η παροχή δωρεάν υπηρεσιών περίθαλψης παρέχεται σε όλους μέσα από δημόσιες δομές) εκφυλίζονται στην κατεύθυνση της συμπληρωματικότητας των καλύψεων και των δράσεων για τους πλέον φτωχούς (κατά τα πρότυπα των ΗΠΑ όπου η δημόσια «περιοχή ευθύνης» για την παροχή δωρεάν υπηρεσιών περίθαλψης περιορίζεται μόνο σε «ευάλωτες» κοινωνικές ομάδες «μη εχόντων» ή εναλλακτικά ο χρήστης υπηρεσιών πληρώνει ανάλογα με τα εισοδήματά του «συμπληρώνοντας» έτσι το «λογαριασμό» των δαπανών περίθαλψής του) με ραγδαία συνακόλουθη πτώση των καλύψεων της μεσαίας-μικροαστικής τάξης. 

- Αντίστοιχες είναι οι επιπτώσεις στην ασφαλιστική κάλυψη. Καταγράφεται, συνήθως, αύξηση του ποσοστού των ανασφάλιστων (π.χ. στην Αργεντινή από 63% οι ασφαλισμένοι το 1991 έφθασαν στο 52% το 2002 μετά την «σωτηρία» του ΔΝΤ). Υπό τη ρητορική και το πρόσχημα της ενοποίησης και επέκτασης των καλύψεων (χαρακτηριστικά παραδείγματα η Ν. Κορέα 1997 και η Αργεντινή το 2001-2 αλλά και η Μαλαισία, η Λετονία κ.ο.κ.) αρχικά ενοποιούνται οι κατακερματισμένοι ασφαλιστικοί φορείς ενώ, αμέσως μετά, υπό το βάρος της έλλειψης εισφορών και της δημόσιας υποχρηματοδότησης, σταδιακά μειώνεται μέχρι ολοσχερούς εξάλειψης η συμμετοχή των ταμείων στις ασφαλιστικές δαπάνες (π.χ. στην Λετονία αρχικά μείωση στο 50%, μετά στο 25% και τελικά κατάργηση της συμμετοχής των ταμείων στην πλειονότητα των παροχών). Άλλοτε, πάλι, η επέκταση των ασφαλιστικών καλύψεων δεν συνοδεύτηκε εξαρχής από ανάλογη χρηματοδότηση (π.χ. Μεξικό) με παρόμοια αποτελέσματα. Ο διαχωρισμός συνταξιοδοτικών και κοινωνικοασφαλιστικών εισφορών, ταμείων και λογαριασμών έχει ως αποτέλεσμα την ταχύτατη «χρεοκοπία» αμφότερων και τη συνακόλουθη μείωση των παροχών. Παράλληλα, παντού ενισχύθηκε το μερίδιο της ιδιωτικής ασφάλισης.

Οι έμμεσες επιπτώσεις

Παράλληλα, παρατηρήθηκαν και μια σειρά έμμεσες μεν αλλά πολύ σημαντικές επιπτώσεις με καθοριστικό ρόλο στην τελική διαμόρφωση του επιπέδου υγείας των χωρών που σύναψαν συμβάσεις με το ΔΝΤ. Έτσι, για παράδειγμα, η πτώση του Α.Ε.Π., η συρρίκνωση των λαϊκών εισοδημάτων και η εκτόξευση της ανεργίας, πυροδότησε την όξυνση των κοινωνικο-οικονομικών ανισοτήτων. Από αυτό εκπορεύεται, σύμφωνα με όλα τα σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα, η δραματική αύξηση της ψυχο-κοινωνικής επιβάρυνσης («burden») και όλων των συνακόλουθων ψυχικών διαταραχών, άγχος, κατάθλιψη, αυτοκτονικές τάσεις κ.λπ. Έτσι, ερμηνεύεται και η ανάλογη εικόνα που παρουσιάστηκε στις «χώρες του ΔΝΤ». Επίσης, στην κοινωνική απορύθμιση που ακολούθησε τις πολιτικές «σταθεροποίησης» αποδίδεται κυρίως και η αύξηση της εγκληματικότητας (βιαιοπραγίες, πορνεία, διακίνηση ναρκωτικών κ.ο.κ.). Ραγδαία πτώση των μισθών των εργαζόμενων συντελέστηκε και ειδικότερα στην υγεία και περίθαλψη (π.χ. Αργεντινή 40%, Λετονία έως και 60% σε σχέση με την περίοδο προ ΔΝΤ). Η «επιστημονική» μετανάστευση και η απορφάνιση των υπηρεσιών Υγείας από σημαντικό μέρος του εξειδικευμένου προσωπικού τους, είναι άλλη μία παράπλευρη συνέπεια, που πλήττει μεσοπρόθεσμα το νευραλγικό ζωτικό ιστό των συστημάτων υγείας. Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί πως τα κλιμάκια του ΔΝΤ πιέζουν διαρκώς για περικοπές δημοσίων δαπανών. Τυπικά, οι ίδιοι δεν προτείνουν πάντα από πού θα περικοπούν αυτές οι δαπάνες. Ωστόσο, οι κυβερνήσεις για να παραμείνουν εντός των στόχων των δανειακών συμβάσεων πρακτικά δεν έχουν άλλες επιλογές από την Υγεία, την Παιδεία και την Πρόνοια. Χαρακτηριστικά παραδείγματα οι υπουργοί Υγείας σε Ισλανδία και Λετονία κ.κ. Johansson και Eglitis που παραιτήθηκαν από ευθιξία λόγω των διαρκών τέτοιων πιέσεων που δέχονταν από τα κλιμάκια του ΔΝΤ για εγκληματική συρρίκνωση των υπηρεσιών των υπουργείων τους. Οι δικοί μας, πάλι δεν έδειξαν να έχουν παρόμοιες ευαισθησίες… Κι ακόμα, η μόνιμη προσήλωση του ΔΝΤ σε στόχους χαμηλού πληθωρισμού και υψηλών συναλλαγματικών αποθεμάτων συχνά εκτρέπει ακόμα και την εξωτερική βοήθεια σε λιμοκτονούσες χώρες προς συναλλαγματικά αποθέματα «σκληρών» νομισμάτων προς χάριν του σεβασμού στα νάματα του νεοφιλελευθερισμού. Με αυτά και με αυτά έχει υπολογιστεί ότι για κάθε 1$ που δίνει το ΔΝΤ για την Υγεία και την Πρόνοια τελικά διατίθεται μόνο 1 cent...

Στο «πειραματόζωο» Ελλάδα

Στο «πειραματόζωο» Ελλάδα, τώρα, πολλά από τα παραπάνω ήδη συντελούνται την τελευταία διετία. Τέτοια παραδείγματα αποτελούν π.χ.:

- Η κατάρρευση των καθολικών συστημάτων επιτήρησης και δημόσιας Υγείας.

- Η υποχρηματοδότηση και υποστελέχωση του δημοσίου τομέα περίθαλψης. 

- Η «ενοποίηση» και εν συνεχεία απονέκρωση των ασφαλιστικών καλύψεων των ταμείων.

- Η δραματική διάχυτη κοινωνική ανασφάλεια και η καταρράκωση του λαϊκού εισοδήματος.

- Η συρρίκνωση των μισθών των υγειονομικών.

- Η κοινωνική απορύθμιση και η παραβατικότητα και τόσα άλλα.

Αξίζει, ίσως, να αναφερθούν μερικά παραδείγματα από την εφαρμογή του Μνημονίου, του Μεσοπρόθεσμου Προγράμματος και του δεύτερου Μνημονίου: 

- Με το σχέδιο συγχωνεύσεων των νοσοκομείων του ΕΣΥ αυτά μειώθηκαν από 137 σε 83 (από 46.000 κλίνες σε 35.000) σε μια διετία ήδη. Αυτό έχει προκαλέσει σημαντικές δυσλειτουργίες στην παροχή υπηρεσιών περίθαλψης ιδιαίτερα στην επαρχία. Τον Αύγουστο εξαγγέλθηκαν μαζικές συγχωνεύσεις των (ούτως ή άλλως ελάχιστων και με τραγικές ελλείψεις πόρων ανθρώπινων και υλικών) προνοιακών φορέων (από 94 σε 22-26). 

- Με την απόφαση της 26ης/08 του Φ. Σαχινίδη οι περισσότεροι Οργανισμοί (ΝΠΙΔ κ.λπ.) του υπ. Υγείας. υπέστησαν περικοπές της τάξης του 45% του ετήσιου προϋπολογισμού τους για το έτος 2011. Στο δε χρόνο προετοιμασίας και ψήφισης του δεύτερου Μνημονίου, οι εγκεκριμένοι προϋπολογισμοί των φορέων Υγείας και Πρόνοιας μειώθηκαν δραματικά (π.χ. επιχορήγηση ΝΠΔΔ αθροιστική μείωση 50%, υπερωρίες προσωπικού ΕΣΥ μείωση 40%, εφημερίες γιατρών ΕΣΥ μείωση 20%, ΝΠΔΔ πρόνοιας, μείωση 44%, μονάδες ψυχικής υγείας μείωση 52%, κέντρα πρόληψης μείωση 40%, ΟΚΑΝΑ μείωση 33%, ΚΕΘΕΑ μείωση 20% κ.ο.κ.). Και είναι πασίγνωστο στους «παροικούντες στην Ιερουσαλήμ» ότι μετά το αναμενόμενο τον Ιούνιο νέο πακέτο μέτρων είναι πολύ αμφίβολο τι από την απομειωμένη αυτή επιχορήγηση τελικά θα δοθεί στους φορείς αυτούς. 

- Οι μισοί σχεδόν από τους 151 φορείς που πρωτοτέθηκαν σε καθεστώς «εφεδρείας» ανήκαν στο χώρο της Υγείας και της Πρόνοιας. Το ίδιο ίσχυσε και για την τελική εφαρμογή του μέτρου δημιουργώντας δραματικές πλέον ελλείψεις προσωπικού που δεν καλύπτονται λόγω της απαγόρευσης προσλήψεων. 

- Για τη δε ιατροφαρμακευτική δαπάνη ισχύει μάλλον η λαϊκή ρήση «ακριβοί στα πίτουρα και φτηνοί στο αλεύρι». Στη διετία του ΔΝΤ οι ασφαλισμένοι ήδη έχουν δει τη λίστα των συνταγογραφούμενων (άρα και καλυπτόμενων φαρμάκων) να συρρικνώνεται δυο φορές. Ωστόσο, οι φαρμακοβιομηχανίες παρά τους λεονταρισμούς της κυβέρνησης ακόμα δεν αποδίδουν το δήθεν «ανταποδοτικό» τέλος, παζαρεύοντας διαρκώς τις τιμές των φαρμάκων. Το κείμενο, μάλιστα, του δεύτερου Μνημονίου περιλαμβάνει σελίδες επί σελίδων για τον περιορισμό της φαρμακευτικής δαπάνης που αποζημιώνεται από τα ταμεία, ενώ παράλληλα θεσπίζει ένα αυστηρότατο πλαίσιο αντικατάστασης «πραγματικών» φαρμάκων με τα λεγόμενα «γενόσημα» ανοίγοντας έτσι διάπλατα τις θύρες για την αθρόα εισαγωγή αμφίβολης ποιότητας αντιγράφων φαρμάκων από συγκεκριμένες πολυεθνικές και ελληνικές φαρμακευτικές εταιρίες που αίφνης θα θησαυρίσουν ελέγχοντας την αγορά ΕΣΥ και ΕΟΠΥΥ. 

- Επίσης, στο τέλος του 2011 δόθηκε στη δημοσιότητα μια πρώτη λίστα με «ενοποιημένες» (προς τα κάτω) καλύψεις του ΕΟΠΥ για βοηθήματα κύησης και μητρότητας, φυσιοθεραπείες, λογοθεραπείες, ψυχοθεραπείες κ.ο.κ.: κι αυτά πολύ γρήγορα φάνηκε πως ήταν μόνο η αρχή! Στη συνέχεια η ολοκλήρωση του Κανονισμού Παροχών του ΕΟΠΥΥ επιβεβαίωσε την υποψία ότι η Ελλάδα βάδιζε σταθερά στα χνάρια της Ν. Κορέας, της Αργεντινής και της Μαλαισίας: εισαγωγή συμμετοχής των ασφαλισμένων (25% στο φάρμακο και 15% στις εξετάσεις) εκεί που οι παροχές ήταν πριν δωρεάν, σειρά αποκλεισμών φαρμάκων από την κάλυψη του ΕΟΠΥΥ, σωρεία γραφειοκρατικών εμποδίων με στόχο να στραφεί ο κόσμος στην απευθείας αγορά φαρμάκων και υπηρεσιών περίθαλψης από ένα λαϊκό εισόδημα που βαίνει διαρκώς συρρικνούμενο! 

- Τέλος, η εισαγωγή των Κλειστών Ενοποιημένων Νοσηλίων και η σχεδιαζόμενη ομοιόμορφη εφαρμογή τους σε δημόσια νοσοκομεία και ιδιωτικές κλινικές εκτός από «δωράκι» στους μεγαλοκαρχαρίες της ιδιωτικής περίθαλψης αποσκοπεί (όπως, εξάλλου, αναφέρεται ρητά στο κείμενο του δεύτερου Μνημονίου) στην ολοκληρωτική εκμηδένιση της άμεσης κρατικής επιχορήγησης στα νοσοκομεία του ΕΣΥ. Με αυτόν τον τρόπο, τα τελευταία για να μην κλείσουν θα αναγκαστούν να λειτουργήσουν επιχειρηματικά και ανταγωνιστικά ως προς τις ιδιωτικές κλινικές υιοθετώντας τα πρότυπα λειτουργίας τους αλλά και την πάγια στάση τους απέναντι στον ασθενή που θα αντιμετωπίζεται πλέον ως πηγή κέρδους και όχι ως φορέας δικαιωμάτων υγείας και περίθαλψης. Ούτως ή άλλως στους εγκεκριμένους προϋπολογισμούς του υπουργείου Υγείας για το έτος 2012 οι δαπάνες για κάλυψη ανασφαλίστων από νοσοκομεία του ΕΣΥ βρίσκονται μειωμένες κατά 46% σε σχέση με το 2011. Και μετά, βέβαια, ο κ. Λοβέρδος διαπιστώνει με θράσος πως οι παράνομοι λαθρομετανάστες αναπαριστούν απειλή για τη δημόσια Υγεία στη χώρα μας, ενώ στην πραγματικότητα, η μεγαλύτερη απειλή φαίνεται να είναι ο ίδιος, η κυβέρνηση, το ΔΝΤ και η εφαρμοζόμενη πολιτική.

Από την πλευρά, λοιπόν, κυβέρνησης, κεφαλαίου και ΔΝΤ, η εφαρμοζόμενη πολιτική στη χώρα μας φαίνεται να είναι ίδια και ως προς τα χαρακτηριστικά της και ως προς τις συνέπειές της στην υγεία και την περίθαλψη με εκείνες που ασκήθηκαν σε πλήθος άλλων χωρών με δανειακές συμβάσεις με το ΔΝΤ και που επέφεραν δραματικά αποτελέσματα. Και φυσικά, όταν κάτι επαναλαμβάνεται πανομοιότυπα σε τόσο διαφορετικές χώρες και συστήματα υγείας, τότε μάλλον είναι κάτι περισσότερο από σύμπτωση: είναι μάλλον η ομοιόμορφη εκτέλεση ενός ενιαίου σχεδιασμού. Ωστόσο, πέρα από το τι κάνει ο ταξικός αντίπαλος, από την ίδια κατάσταση προκύπτουν πλέον ώριμα και εξίσου εύλογα και επίκαιρα μια σειρά από ερωτήματα για το λαϊκό κίνημα και τις δυνάμεις της αριστεράς:

- Είναι δυνατή μια άλλη πορεία για την κοινωνία;

- Είναι δυνατό ένα σύστημα Υγείας προς όφελος του λαού που να μπορεί η κοινωνία να το συντηρεί;

- Είναι δυνατό το κίνημα στους χώρους της υγείας να βρεθεί σύμμαχο με τις λαϊκές τάξεις στη διεκδίκηση μιας άλλης διαδρομής;

- Πως μπορεί να αποφευχθούν «παγίδες» του παρελθόντος (όπου π.χ. ο οικονομισμός ωθούσε το υγειονομικό και το λαϊκό κίνημα σε μια κατεύθυνση που αύξανε μεν ανεξέλεγκτα τις παροχές, αλλά προς όφελος του ιατρο-βιομηχανικού συμπλέγματος);

- Ποια είναι η εμπειρία από άλλες χώρες και κοινωνίες και τι μπορούμε να μάθουμε από αυτήν την εμπειρία;

Και η ικανότητα απάντησης σε αυτά τα ερωτήματα φαίνεται πως θα κρίνει σε ένα βαθμό και την επάρκεια του κινήματος να αποκρούσει την πολυμέτωπη επίθεση που δέχεται στο χώρο της Υγείας και να αντιτάξει την δική του προγραμματική ατζέντα διεκδικώντας μια άλλη πορεία για την κοινωνία και τον τόπο…

* Ο Γιώργος Νικολαΐδης είναι ψυχίατρος