Συνέντευξη με τον καθηγητή και ειδικό στα εργασιακά ζητήματα, Άρι Καζάκο

Πηγή: ΕΠΟΧΗ

Συνέντευξη με τον καθηγητή και ειδικό στα εργασιακά ζητήματα, Άρι Καζάκο, μας βοηθάει να κατανοήσουμε, πέρα από το προφανές, το βάθος των συνεπειών που θα έχουν τα μέτρα για το εργασιακό, τις ποιοτικές βλάβες που προκαλούνται.

Τη συνέντευξη πήρε

ο Στάθης Κουτρουβίδης

Πώς θεμελιώνεται η άποψη ότι τα μέτρα της κυβέρνησης συνιστούν ανατροπή των εργασιακών σχέσεων;

Η ανατροπή επέρχεται σε όλα τα θέματα που ρυθμίζει το σχέδιο, θέματα που όχι μόνο βρίσκονται στην καρδιά του εργατικού δικαίου αλλά και αποτελούν βασικά στοιχεία της φυσιογνωμίας του. Ειδικά στο συλλογικό εργατικό δίκαιο η καρδιά του συστήματος των συλλογικών συμβάσεων είναι ο μηχανισμός μεσολάβησης-διαιτησίας που λειτουργεί στον  ΟΜΕΔ (Οργανισμός Μεσολάβησης και Διαιτησίας). Χάρη στη νομοθετημένη διαδικασία προσφυγής στη μεσολάβηση και κυρίως στη διαιτησία μπορούν να υπάρχουν Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας στη χώρα. Όταν εργοδότες και εργαζόμενοι δεν μπορούν να καταλήξουν σε συμφωνία, τότε πάνε στον μεσολαβητή και στη συνέχεια στον διαιτητή. Απόλυτη προτεραιότητα του νόμου που ρυθμίζει τα θέματα αυτά είναι να υπάρξει συμφωνία ανάμεσα στα δύο μέρη. Αν ένα από τα δύο μέρη δείξει κακόπιστη συμπεριφορά, εάν δηλαδή αρνηθεί να πάει ο εργοδότης στη μεσολάβηση ή αρνηθεί την πρόταση του μεσολαβητή που αποδέχεται η εργατική πλευρά, τότε η τελευταία μπορεί να προσφύγει στον διαιτητή, ο οποίος, αφού επιχειρήσει πρώτα να οδηγήσει σε συμφωνία τα διεστώτα μέρη, θα εκδώσει στο τέλος, απόφαση που επέχει θέση Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας. Το μεγάλο πλεονέκτημα αυτής της διαδικασίας είναι ότι εξασφαλίζει συλλογικές ρυθμίσεις των όρων εργασίας, κυρίως Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας και κατ΄ εξαίρεση διαιτητικές αποφάσεις. Στο 85% των περιπτώσεων τα μέρη φτάνουν στη σύναψη Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας και μόνο στο 15% εκδίδονται διαιτητικές αποφάσεις.  

Ο άλλος τρόπος είναι να καθορίζονται οι όροι εργασίας με ατομική σύμβαση ανάμεσα στον εργοδότη και τον εργαζόμενο. Από αυτό όμως το καθεστώς ξεφύγαμε με κόπους, με θυσίες, με ωδίνες, με αίμα εδώ και δύο αιώνες. Είχαμε τα πρώτα νομοθετήματα που έθεταν όρια στην ελευθερία του εργοδότη, να καθορίζει αποκλειστικά αυτός τους όρους εργασίας, στη συνέχεια περάσαμε στο θεσμό των Συλλογικών Συμβάσεων Εργασίας και εξανθρωπίσαμε μερικώς τα πράγματα. Όλα αυτά γίνονται σε συνθήκες μιας σχετικής διαπραγματευτικής ισορροπίας που οδηγεί, κατά κανόνα, σε βελτίωση της θέσης των εργαζομένων. Όταν διαπλαστικός παράγοντας των όρων εργασίας είναι η ατομική σύμβαση που υπαγορεύει ο εργοδότης στο μεμονωμένο εργαζόμενο, αντιλαμβάνεστε ότι οι πιθανότητες να υπάρξει μια συμφωνία π.χ. για αύξηση του μισθού περιορίζονται δραματικά. Αυτό θα είχε πολλαπλώς επαχθείς συνέπειες όχι μόνο για τους εργαζόμενους αλλά και για την οικονομία της χώρας και το δημοσιονομικό κύκλο, αφού δεν θα μπορεί ο μισθός να επιτελέσει τη βιοποριστική του λειτουργία, δεν θα μπορεί ο εργαζόμενος να ζει από το μισθό του, ούτε να καταναλώνει, πράγμα που θα μείωνε αναπόδραστα και τα έσοδα του κράτους. Αν το σχέδιο της κυβέρνησης γίνει νόμος οι επιπτώσεις στη δουλειά και τη ζωή μας θα είναι δραματικές. Χωρίς το μηχανισμό της διαιτησίας του ΟΜΕΔ θα περάσουμε από τις συλλογικές διαπραγματεύσεις στη φάρσα της ατομικής διαπραγμάτευσης. 

Ποιό είναι το ιδεολογικό υπόβαθρο αυτών των μέτρων, ειδικά της επίθεσης εναντίον των νέων εργαζομένων;

Είπαμε ήδη  για τη διαιτησία που επιτελεί ΟΜΕΔ και ότι αν γίνει το σχέδιο νόμος του κράτους, θα πρόκειται για ένα μεγάλο εργασιακό έγκλημα. Υπάρχουν όμως και άλλες ρυθμίσεις όπως ο ακρωτηριασμός των αποζημιώσεων απόλυσης, οι συμβάσεις νεοεισερχομένων εργαζομένων στην αγορά εργασίας έως την ηλικία των 25 ετών και ορισμένες αλλαγές στα θέματα ομαδικών απολύσεων. Το σχέδιο Λοβέρδου ακρωτηριάζει ένα παλιό νομοθέτημα, της δεύτερης περιόδου  διακυβέρνησης του Ελευθέριου Βενιζέλου. Το ΠΑΣΟΚ που αποτελεί εν μέρει κληρονόμο του αστικού φιλελευθέρου μπλοκ, αυτού που ονομάζουμε Βενιζελισμό, ακρωτηριάζει ένα πολύ ουσιαστικό στοιχείο του θεσμικού πλαισίου των εργασιακών σχέσεων. Η αποζημίωση απόλυσης δεν είναι μια πολυτελής παροχή του εργοδότη στον εργαζόμενο αλλά εν ευρεία εννοία μισθός, μέρος του ανταλλάγματος που λαμβάνει ο εργαζόμενος από την παροχή εργασίας όσο μεγαλώνει και η υπηρεσιακή του ηλικία στην επιχείρηση. Άρα, είναι ένα μέρος του μισθολογικού κεφαλαίου που σχηματίζεται με την πάροδο των ετών, ένα μέρος του οποίου αποδίδεται στον εργαζόμενο. 

Με τις συμβάσεις των νεοπροσλαμβομένων ηλικίας έως 25 ετών που προβλέπουν την καταβολή του 80% ή του 85% του κατώτατου μισθού καταλύεται όλη η λογική της ΕΓΣΣΕ, η οποία θέτει ελάχιστα μισθολογικά όρια. Με τα μέτρα αυτά μπαίνουν οι διαφορετικές ηλικιακές ομάδες εργαζομένων σε ένα ακήρυχτο πόλεμο μεταξύ τους. Ο εργοδότης προφανώς θα προτιμήσει νέους και φτηνούς εργαζομένους και όχι παλαιούς και ακριβότερους. 

Τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούν οι εμπνευστές των μέτρων είναι σαθρά έως γελοία. Η ιδέα ότι μέσω αυτών των μέτρων ενισχύεται η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας, εάν περιορίσουμε τις αποζημιώσεις στο μισό, δεν έχει καμιά βάση. Η ανταγωνιστικότητα στην Ελλάδα δεν πάσχει από τους μεγάλους μισθούς, οι χαμηλοί μισθοί στην Ελλάδα αποτελούν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, κατά την ορολογία των αγορών. Άλλωστε είναι γνωστό ότι οι ιδιωτικές επιχειρήσεις δεν επενδύουν, στην Ελλάδα είναι οι δημόσιες επιχειρήσεις που επενδύουν. Το ιδιωτικό κεφάλαιο προτιμά άλλες, παρασιτικές λειτουργίες και γρήγορες αρπαχτές, κυρίως μέσω του χρηματοπιστωτικού συστήματος, με τις γνωστές, βέβαια, παρενέργειες για την πραγματική οικονομία ή την ενδημική διαφθορά και διαπλοκή. Εξάλλου, στο διεθνή καταμερισμό εργασίας το κεφάλαιο επιλέγει να πάει αλλού, π.χ. στην Κίνα ή τις Ινδίες, να επενδύσει δηλαδή εκεί όπου το περιβάλλον όχι μόνο το μισθολογικό αλλά και το φορολογικό είναι πολύ ευνοϊκότερο.

Ποιές οι τάσεις διεθνώς στο επίπεδο των εργασιακών σχέσεων;

Υπάρχουν παντού πια πολιτικές που τείνουν στην περαιτέρω ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων. Όμως κάθε χώρα έχει το δικό της μηχανισμό ισορροπίας. Στην Γερμανία π.χ. λειτουργεί ένα ισχυρό πλέγμα προστασίας της εργασίας μέσω του κοινωνικού κράτους. Εδώ, μετά από μια απόλυση περιμένει τον άνεργο η μακροχρόνια ανεργία με επιδότησή της το πολύ για ένα χρόνο και με 460 ευρώ το μήνα. Αν ο απολυμένος έχει περάσει τα 40 χρόνια, το πιο πιθανό είναι να μη βρει ποτέ πια δουλειά. Μηχανισμός εξισορρόπησης στην Ελλάδα απλώς δεν υπάρχει. Είναι επίσης γελοία η σύγκριση με χώρες της Δυτικής Ευρώπης και ειδικά τη Σουηδία ή τη Δανία. Εκεί, υπάρχει ένα φορολογικό σύστημα με υψηλούς συντελεστές που επιτρέπει στο κράτος να παίζει αποτελεσματικά τον κοινωνικό του ρόλο. Αντίθετα στην Ελλάδα όταν έχουμε ευελιξία, δηλαδή απελευθέρωση όλων των άγριων δυνάμεων της αγοράς που λεηλατούν τα κοινωνικά δικαιώματα, υπάρχει υποτυπώδης προστασία.

Η αντισυνταγματικότητα αυτού του σχεδίου έχει βάση;

Για να μιλήσει κανείς για αντισυνταγματικότητα πρέπει πρώτα να καταλάβει τι θα συμβεί αν εφαρμοστεί το σχέδιο αυτό. Όπως ανέφερα ήδη, αν καταργηθεί το δικαίωμα μονομερούς προσφυγής στη διαιτησία θα περάσουμε από τις συλλογικές διαπραγματεύσεις στην ατομική διαπραγμάτευση. Αυτό οφείλεται στην ιδιοσυστασία του συνδικαλισμού στην Ελλάδα όχι μόνο του εργατικού, αλλά και του εργοδοτικού. Δεν μιλώ μόνο για την κουλτούρα διαλόγου, αλλά και για τις σχέσεις εργοδοτών και εργαζομένων που είναι σχετικά ανεπεξέργαστες, όπου το πρώτο που βγαίνει είναι μια αντιπαράθεση συνήθως άγονη. Σ΄ αυτό πρέπει να προσθέσουμε ότι ο εργατικός συνδικαλισμός στην Ελλάδα δεν έχει την ισχύ που απαιτείται, για να είναι αποτελεσματικός ο διάλογος. 

Για να κάνουμε μια μόνο σύγκριση: Στη Γερμανία τα συνδικάτα είναι τόσο ισχυρά, ώστε τα απεργιακά τους ταμεία ενισχύουν τα μέλη τους όταν απεργούν με το 80% του μισθού τους. Οι πραγματικές συνθήκες του συνδικαλισμού στην Ελλάδα επιβάλλουν την ύπαρξη ενός μηχανισμού διαιτησίας, όπως αυτός του ΟΜΕΔ. 

Άρα, η πρώτη και προφανής αντισυνταγματικότητα των μέτρων είναι αυτή που αναφέρεται στην παραβίαση του συντάγματος (άρθρο 22 παράγραφος 2 για τη συλλογική αυτονομία και τη διαιτησία). Η διαιτησία του ΟΜΕΔ πέρασε έναν επιτυχή δικαστικό έλεγχο από την Ολομέλεια του Αρείου Πάγου το 2004. Με ομόφωνη απόφαση της Ολομέλειας τονίστηκε ότι η διαιτησία του νόμου 1876/1990 είναι σύμφωνη με το σύνταγμα και τις διεθνείς συμβάσεις εργασίας. Παρά τη δομική κρίση στη δικαιοσύνη στη χώρα υπάρχουν δικαστές και τα μέτρα δεν θα αποφύγουν το δικαστικό έλεγχο που θα τα κρίνει με κριτήριο μια κόκκινη γραμμή που λησμόνησε η κυβέρνηση: Το σύνταγμα της χώρας.

Πόσο οφείλονται στο Μνημόνιο τα μέτρα και πόσο είναι κυβερνητική πολιτική;

Θα πρέπει κανείς να διακρίνει. Για μεν τη διαιτησία του ΟΜΕΔ και τις Συλλογικές Συμβάσεις, δεν υπάρχει συγκεκριμένη δέσμευση στο Μνημόνιο για την κατάργηση του δικαιώματος μονομερούς προσφυγής στη σημαντικότερη από τις περιπτώσεις που προβλέπει σήμερα ο νόμος και για την κατάρρευση όλου του συστήματος συλλογικών διαπραγματεύσεων. Σε ό,τι αφορά τις αποζημιώσεις απόλυσης υπάρχει στο Μνημόνιο όντως αναφορά, η οποία όμως λόγω της γενικότητάς της αφήνει μεγάλα περιθώρια ελιγμών και επιλογών. Τέλος, σε ό,τι αφορά τις ομαδικές απολύσεις υπάρχει όντως η δέσμευση να αυξηθούν τα όρια τους, χωρίς και πάλι να υπάρχει συγκεκριμένη δέσμευση. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία γιατί στη χώρα μας οι περισσότερες επιχειρήσεις είναι μικρο-μεσαίες. Με την αύξηση των ορίων των ομαδικών απολύσεων οι περισσότερες επιχειρήσεις θα εξαιρούνται από το πεδίο εφαρμογής του νόμου και της κοινοτικής οδηγίας και εδώ υπάρχει ένα ουσιαστικό πρόβλημα ασυμβατότητας με την οδηγία και την επιταγή της για έλεγχο των ομαδικών απολύσεων. 

Αυτό που έχει πετύχει ως τώρα το πολιτικό και επικοινωνιακό σύστημα της χώρας είναι ότι έχει δημιουργήσει φόβο στους πολίτες και επιπλέον τους έχει πείσει ότι για τα προβλήματα της χώρας φταίμε όλοι. Σ΄ αυτές τις συνθήκες οι άνθρωποι φαίνονται όλο και πιο μικροί. Αλλά ας μη γελιούνται. Οι άνθρωποι φαίνονται μικροί, γιατί είναι σκυφτοί ή πεσμένοι στα γόνατα. Όμως κάποια μέρα θα σηκωθούν όρθιοι.

* Ο Αριστείδης Καζάκος είναι καθηγητής Εργατικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης