Οι Μερκοζί δεν κατάφεραν να σώσουν την Ευρωζώνη

ΠΗΓΗ: Sofokleous 10

Λέγεται ότι δύο μυαλά είναι καλύτερα από ένα. Σε ό,τι αφορά τη συνεργασία μεταξύ της Γερμανίδας καγκελάριου Αγγέλα Μέρκελ και του Γάλλου προέδρου Νικολά Σαρκοζί, αυτό δεν ισχύει. Αν η συμφωνία που προτείνουν στα 17 κράτη μέλη του ευρώ  χρησιμοποιηθεί ως πρόσχημα προκειμένου η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να κλιμακώσει τις παρεμβάσεις της στις αγορές κρατικών ομολόγων, μπορεί να μας δώσει μια κάποια ανακούφιση. Αλλά όπως λεγόταν και για τους Βουρβόνους, οι ηγέτες δείχνουν να μην έχουν διδαχτεί τίποτα και μην έχουν ξεχάσει τίποτα. 

Τι αφορά η συμφωνία; Πρώτον, δεν υποχρεώνονται πλέον οι ιδιώτες επενδυτές να αναλάβουν ζημιές στο πλαίσιο της διάσωσης ενός κράτους μέλους της Ευρωζώνης αν και η εθελοντική αναδιάρθρωση δεν αποκλείεται. Δεύτερον, γίνεται πιο πιθανή, αν και όχι αυτόματη, η επιβολή κυρώσεων στα κράτη που αποτυγχάνουν να συμμορφωθούν με το όριο ελλείμματος του 3%. Τρίτον, εισάγεται ο λεγόμενος χρυσός κανόνας που ζητά την ισοσκέλιση των προϋπολογισμών στην εθνική νομοθεσία των κρατών μελών. Τέταρτον, εισάγεται ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας, ο μόνιμος δηλαδή μηχανισμός διάσωσης της Ευρωζώνης ένα χρόνο νωρίτερα, τον Ιούνιο του 2012 αντί για τον Ιούνιο του 2013. Και πέμπτον, καθιερώνονται μηνιαίες  συναντήσεις των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο κρατάει η κρίση για την εποπτεία του συντονισμού των πολιτικών.

Πάει επομένως η επιβολή της συμμετοχής του ιδιωτικού τομέα στην αναδιάρθρωση του χρέους, απόφαση που ικανοποιεί την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Πάει και το ενδεχόμενο αυτόματης επιβολής κυρώσεων στους δημοσιονομικούς παραβάτες, πράγμα που ικανοποιεί τη Γαλλία. Η Γαλλία πέτυχε επίσης αντί για νέα ευρωπαϊκή συνθήκη να υπάρξει διακυβερνητική συμφωνία μεταξύ των κρατών-μελών της Ευρωζώνης. Η Γερμανία πέτυχε τον αποκλεισμό της έκδοσης ευρωομολόγου για μια ακόμη φορά.

Θα ενθαρρύνει αυτή η συμφωνία την ΕΚΤ να κλιμακώσει τις παρεμβάσεις της στις αγορές κρατικών ομολόγων; Ο νέος πρόεδρος της κεντρικής τράπεζας Μάριο Ντράγκι είχε δηλώσει μιλώντας πριν λίγες μέρες στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ότι μια συμφωνία που θα δέσμευε τις κυβερνήσεις στη δημοσιονομική ορθότητα θα ήταν «το πιο σημαντικό στοιχείο για να αρχίσουμε να αποκαθιστάμε την αξιοπιστία μας» στις αγορές. «Μπορεί να ακολουθήσουν και άλλα στοιχεία, αλλά η σειρά μετράει», είχε προσθέσει. Τα δημοσιονομικά και μεταρρυθμιστικά μέτρα που ανακοίνωσε η νέα τεχνοκρατική κυβέρνηση της Ρώμης μπορεί να λειτουργήσουν ως το πράσινο φως για αυτά τα «άλλα στοιχεία». Οι αγορές μέχρι και την Τρίτη εξέφραζαν ελπίδα, ενώ οι αποδόσεις των ιταλικών και ισπανικών ομολόγων κατέγραφαν ελεύθερη πτώση. Ωστόσο ο οίκος πιστοληπτικής αξιολόγησης Standard and Poor’s αποφάσισε να θέσει την Eυρωζώνη σε επιτήρηση για πιθανή υποβάθμιση και χτες οι αποδόσεις των ιταλικών και ισπανικών ομολόγων άρχισαν ξανά να ανεβαίνουν. Στην πραγματικότητα η Ευρωζώνη παραμένει ευάλωτη.

Η διάσκεψη της Παρασκευής αποτελεί μια μεγάλη ώρα. Ότι ακούσαμε από το Νικολά Σαρκοζί και την Αγγέλα Μέρκελ δεν δημιουργεί εμπιστοσύνη. Το πρόβλημα είναι πως η Γερμανία – ο ηγεμόνας της Ευρωζώνης – έχει ένα σχέδιο αλλά το σχέδιο της είναι εσφαλμένο. Τα καλά νέα είναι πως η αντιπολίτευση της Ευρωζώνης θα αποτρέψει την πλήρη εφαρμογή του. Τα κακά νέα είναι πως τίποτα καλύτερο δεν φαίνεται να προσφέρεται.

Η Γερμανία πιστεύει πως η κρίση οφείλεται στη δημοσιονομική ασωτία. Έχει κάθε λόγο να το πιστεύει. Γιατί αν παραδεχτεί την αλήθεια θα πρέπει να παραδεχτεί ότι φέρει και αυτή πολύ μεγάλο μερίδιο ευθύνης για τη σημερινή ατυχή συγκυρία.

Ας εξετάσουμε το μέσο δημόσιο έλλειμμα των 12 σημαντικών – ή πάντως αποκαλυπτικών ως προς την ουσία της κρίσης – κρατών της Ευρωζώνης από το 1999 ως το 2007. Όλες οι χώρες, με εξαίρεση την Ελλάδα, ήταν κάτω του περίφημου 3% του ΑΕΠ. Αν εστιάσουμε λοιπόν σε αυτό το κριτήριο της ‘δημοσιονομικής ασωτίας’, θα χάσουμε όλες τις χώρες που σήμερα έχουν πληγεί από την κρίση με την εξαίρεση της Ελλάδας. Επιπλέον οι τέσσερις χειρότερες περιπτώσεις σε ό,τι αφορά το μέγεθος του ελλείμματος μετά την Ελλάδα είναι η Ιταλία, η Γαλλία, η Γερμανία και η Αυστρία. Αντίθετα η Ιρλανδία, η Εσθονία, η Ισπανία και το Βέλγιο είχαν καλές επιδόσεις όλα αυτά τα χρόνια. Μετά την κρίση η εικόνα άλλαξε, με μια μεγάλη και απροσδόκητη επιδείνωση της δημοσιονομικής θέσης της Ιρλανδίας, της Πορτογαλίας και της Ισπανίας – αλλά όχι της Ιταλίας. Επομένως τα δημόσια ελλείμματα δεν λένε τίποτα ως δείκτες της επερχόμενης ευρωπαϊκής κρίσης.

Ας δούμε τώρα το δημόσιο χρέος. Αν επιλέξουμε αυτό το κριτήριο, θα ξεχωρίζαμε την Ελλάδα, την Ιταλία, το Βέλγιο και την Πορτογαλία. Αλλά η Εσθονία, η Ιρλανδία και η Ισπανία είχαν πολύ καλύτερες θέσεις δημόσιου χρέους από τη Γερμανία. Πράγματι στη βάση των κριτηρίων του χρέους και του ελλείμματος, η Γερμανία προ της κρίσης έμοιαζε πιο ευάλωτη. Όμως μετά την κρίση η εικόνα άλλαξε δραματικά. Ιδίως η περίπτωση της Ιρλανδίας ήταν εκπληκτική. Μέσα σε πέντε χρόνια είδε το χρέος της να αυξάνει κατά 93% του ΑΕΠ.  Και τώρα ας δούμε το μέσο έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών της περιόδου 1999 - 2007. Με βάση αυτό το δείκτη οι πιο ευάλωτες χώρες ήταν η Εσθονία, η Πορτογαλία, η Ελλάδα, η Ισπανία, η Ιρλανδία και η Ιταλία. Αυτός είναι ο σημαντικός δείκτης. Έχουμε συνεπώς μια κρίση που σχετίζεται με το ισοζύγιο πληρωμών. Το 2008 σταμάτησε ξαφνικά η ιδιωτική χρηματοδότηση των εξωτερικών ανισορροπιών: οι ιδιωτικές πιστώσεις κόπηκαν. Έκτοτε χρηματοδότες έγιναν οι επίσημοι φορείς. Το Ευρωπαϊκό Σύστημα των Κεντρικών Τραπεζών έχει παίξει σημαντικότατο ρόλο σαν δανειστής εσχάτου καταφυγίου για τις τράπεζες, όπως σωστά έχει υποστηρίξει ο Χανς Βέρνερ Σιν του Ινστιτούτου Ifo.

Αν η πιο ισχυρή χώρα στην Ευρωζώνη αρνείται να αναγνωρίσει τη φύση της κρίσης η Ευρωζώνη δεν έχει καμιά πιθανότητα ούτε να λύσει την κρίση, ούτε να αποτρέψει μια επιστροφή της. Είναι αλήθεια ότι η ΕΚΤ μπορεί να καλύψει τις ρωγμές. Βραχυπρόθεσμα η παρέμβασή της είναι εντελώς απαραίτητη από τη στιγμή που χρειάζεται χρόνος για την εξωτερική προσαρμογή. Σε τελική ανάλυση όμως το κρίσιμο στοιχείο είναι η εξωτερική προσαρμογή. Η εξωτερική προσαρμογή είναι πολύ πιο σημαντική από τη δημοσιονομική λιτότητα.

Αν δεν έχουμε εξωτερική προσαρμογή, οι δημοσιονομικές περικοπές που επιβάλλονται στα αδύναμα μέλη θα οδηγήσουν σε παρατεταμένες και μεγάλες υφέσεις. Από τη στιγμή που θα αναγνωριστεί ο ρόλος της εξωτερικής προσαρμογής, το βασικό ζήτημα δεν είναι η δημοσιονομική λιτότητα αλλά οι απαιτούμενες αλλαγές ανταγωνιστικότητας. Αν αποκλείσουμε την έξοδο από το ευρώ, χρειαζόμαστε μια ανθηρή οικονομία στην Ευρωζώνη, υψηλότερο πληθωρισμό και δραστική πιστωτική επέκταση στις πλεονασματικές χώρες. Όλα αυτά όμως σήμερα μοιάζουν αδιανόητα. Γι’  αυτό οι αγορές έχουν δίκιο που είναι τόσο επιφυλακτικές.

Η αδυναμία να αναγνωριστεί ότι μια νομισματική ένωση είναι ευάλωτη σε κρίσεις του ισοζυγίου πληρωμών, εφ’ όσον βέβαια λείπουν η δημοσιονομική και χρηματοπιστωτική ολοκλήρωση, καθιστά βέβαιη την επιστροφή της κρίσης. Ακόμα χειρότερα, εστιάζοντας στις υποσχέσεις δημοσιονομικής λιτότητας, η Ευρώπη απαντά στην κρίση επιδεινώνοντας  πυρετωδώς την ύφεση, όπως άλλωστε έχει γίνει προφανές.

Ενδεχομένως η συμφωνία των Μερκοζί να επιτρέψει στην ΕΚΤ να αναλάβει αποφασιστική δράση. Αυτό μπορεί να μας οδηγήσει σε μια βραχυχρόνια ανάπαυλα, αν και δεν είναι σίγουρο. Αλλά η Ευρωζώνη πρέπει να αναζητήσει τις αποτελεσματικές μακροπρόθεσμες θεραπείες. Είναι ευτύχημα που η Γερμανία δεν κατάφερε να διασφαλίσει ακόμα σκληρότερη δημοσιονομική πειθαρχία με αυτόματες κυρώσεις αφού αυτό το αίτημα της στηρίζεται στην άρνησή της να την αναγνωρίσει τι πραγματικά πήγε στραβά. Η κρίση είναι κατά βάθος κρίση των ισοζυγίων πληρωμών. Η λύση μιας κρίσης ισοζυγίων πληρωμών μέσα σε μια μεγάλη κλειστή οικονομία απαιτεί τεράστιες προσαρμογές και από τις δύο πλευρές. Αυτή είναι η αλήθεια. Όλα τα άλλα είναι λόγια.