ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΜΑΪΚΛ ΧΑΡΝΤ: Το διάχυτο αίτημα για πραγματική δημοκρατία

ΠΗΓΗ: ΕΠΟΧΗ

Ο Μάικλ Χαρντ είναι αμερικανός πολιτικός φιλόσοφος, ιδιαίτερα γνωστός για τα βιβλία «Αυτοκρατορία», «Πλήθος: Πόλεμος και δημοκρατία στην εποχή της αυτοκρατορίας» και «Κοινοπολιτεία», που έγραψε μαζί με τον Τόνι Νέγκρι, τα οποία από πολλούς έχουν χαρακτηριστεί ως «τα κομμουνιστικά μανιφέστα του 21ου αιώνα».

O Τζον Χολογουέι υποστηρίζει ότι «η πραγματική δημοκρατία είναι και πρέπει να είναι μια μετωπική επίθεση κατά της δύναμης του χρήματος». Αυτό σημαίνει ότι το αίτημα «πραγματική δημοκρατία τώρα» δεν είναι αρκετό από μόνο του, αλλά πρέπει να συνδεθεί με ένα κίνημα ενάντια στην επικράτηση του χρήματος, του κεφαλαίου, του κράτους, της αφηρημένης εργασίας. Υπονοεί μια διαφορά από τη δική σας οπτική, γράφοντας ότι «οι άνθρωποι που προτιμούν να μιλούν απλώς για τη δημοκρατία (για παράδειγμα Χαρντ και Νέγκρι), προτιμούν να αφήνουν το ίδιο το κίνημα από μόνο του να ανακαλύψει ότι το χρήμα φράζει το δρόμο της πραγματικής δημοκρατίας».

Νομίζω ότι οι αναλύσεις μας συμπίπτουν πολύ περισσότερο από ό,τι υπονοείται από την παραπάνω αναφορά. Υπάρχει μια μακρά παράδοση στη μαρξιστική και κομμουνιστική σκέψη, ξέρετε, που κάνει διάκριση μεταξύ των οικονομικών αγώνων και των πολιτικών αγώνων. Στην πραγματικότητα, σε πολλές περιπτώσεις η διάκριση θα μπορούσε να τεθεί ως «απλώς» οικονομικοί αγώνες και «σωστές» πολιτικές. Στο πλαίσιο της 3ης Διεθνούς, για παράδειγμα, αυτή η διαίρεση αντιστοιχούσε στο έργο των συνδικάτων, αφενός, και του κόμματος, από την άλλη. Νομίζω ότι είναι σαφές πως σήμερα αυτή η διαίρεση μεταξύ των οικονομικών και πολιτικών αγώνων δεν ισχύει πια και ότι οι οικονομικές και πολιτικές διαμαρτυρίες και τα αιτήματα των κινημάτων είναι απολύτως αλληλένδετα. Βεβαίως, συμφωνούμε σε αυτό. Στην πραγματικότητα, θα έλεγα ότι είναι μέρος της δουλειάς που γίνεται με τον όρο «βιοπολιτικοί αγώνες», τον οποίο πολλοί χρησιμοποιούμε για να φέρουμε στο προσκήνιο ερωτήματα για τη ζωή, την οικονομία και την πολιτική. Σε κάθε περίπτωση ασφαλώς και συμφωνώ με το σημείο που αναφέρατε, ότι το πρόγραμμα της πραγματικής δημοκρατίας πρέπει να αμφισβητεί την καπιταλιστική κυριαρχία, η οποία στη σημερινή εποχή κατά κύριο λόγο στηρίζεται στη δύναμη του χρήματος και τη χρηματοδότηση.

Πώς έχετε βιώσει τα πρόσφατα παγκόσμια κινήματα της δημοκρατίας; Πιστεύετε ότι οι συνελεύσεις στην πλατεία Σολ, το Σύνταγμα ή τη Γουόλ Στριτ έχουν μέσα τους τη δυναμική για να αποτελέσουν αντίπαλο για το κεφάλαιο;

Πιστεύω ότι ο σημερινός κύκλος των κινητοποιήσεων θέτει έναν νέο και πιο άμεσα πολιτικό χαρακτήρα σε σχέση με τους προηγούμενους. Οι αγώνες από το Σιάτλ το 1999 έως τη Γένοβα το 2001 έδιναν έμφαση σταθερά στην κριτική του νεοφιλελευθερισμού και προσπαθούσαν να αποκαλύψουν τις αντιδημοκρατικές δομές του αναδυόμενου παγκόσμιου συστήματος κατά κανόνα. Οι διαμαρτυρίες ήταν κινούμενες και νομαδικές, μετακινούνταν από τη μια σύνοδο κορυφής στην επόμενη και σε κάθε στάση τους φώτιζαν και μια άλλη πτυχή της παγκόσμιας νεοφιλελεύθερης κυριαρχίας: το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα, οι G8, ο ΠΟΕ, και ούτω καθεξής. Αντίθετα, ο κύκλος των αγώνων που διαμορφώνονται φέτος και συμπεριλαμβάνει τις κατασκηνώσεις σε Ταχρίρ, Σύνταγμα, Σολ, Μάντισον Ουισκόνσιν, Γουόλ Στριτ κ.λπ., έχει μικρότερη κινητικότητα και περισσότερη τοπική δομή. Η πρακτική της κατασκήνωσης είναι μια σημαντική καινοτομία, μαζί με τις συνελεύσεις, που καταφέρνουν να συγκεντρώνουν μια ποικιλία από οικονομικά και κοινωνικά ζητήματα. Η δημοκρατία ασκείται και πειραματίζεται σε μικρή κλίμακα, συχνά μέσα σε ένα οικοδομικό τετράγωνο. Αυτός ο κύκλος των αγώνων φυσικά έχει στόχο το νεοφιλελευθερισμό και την κρίση, αλλά είμαι ιδιαίτερα γοητευμένος από τον τρόπο που η φιλοδοξία προς τη δημοκρατία έχει γίνει πιο εμφανής. Σκεφτείτε δύο από τα κεντρικά συνθήματα του ισπανικού κινήματος 15Μ: «Δεν μας αντιπροσωπεύουν» και «Πραγματική δημοκρατία τώρα».Το πρώτο παραπέμπει βέβαια στο σύνθημα «que se vayan todos» (σημ: «να φύγουν όλοι») από την Αργεντινή μια δεκαετία νωρίτερα, ενάντια όχι μόνο σε ένα διεφθαρμένο κόμμα ή κάποιον πολιτικό, αλλά εναντίον ολόκληρης της πολιτικής τάξης. Όμως προσθέτει και την κριτική της αντιπροσώπευσης, που αγγίζει τον πυρήνα των δημοκρατικών συνταγμάτων. Το «δεν μας αντιπροσωπεύουν» δεν σημαίνει ότι θέλω να απαλλαγώ από αυτόν τον ηγέτη, ώστε να μπορώ να εκπροσωπούμαι από κάποιους άλλους νέους ηγέτες. Σημαίνει ότι αρνούμαι να εκπροσωπούμαι και, επιπλέον, όταν συνδυάζεται με το δεύτερο σύνθημα, σημαίνει ότι αυτή η αποκαλούμενη δημοκρατία που μας έχετε δώσει είναι μια ντροπή. Αντί αυτής θέλουμε να δημιουργήσουμε μια πραγματική δημοκρατία. Αυτή η φαινομενικά απλοϊκή ιδέα που φέρνει τη δημοκρατία στο κέντρο της συζήτησης με αυτό τον τρόπο, όπως τέθηκε και στους αγώνες της Βόρειας Αφρικής, μου φαίνεται εξαιρετικά ισχυρή.

Το κίνημα «Καταλαμβάνουμε την Γουόλ Στριτ» είχε αρχικά προταθεί από το αντικαταναλωτικό περιοδικό «Adbusters», που κάλεσε «20.000 ανθρώπους να κατακλύσουν το Μανχάταν έχοντας μαζί τους κρεβάτια, κουζίνες και ειρηνικά οδοφράγματα» αντιπροσωπεύοντας το 99%. Υποθετικά, η αντίθεση στην «εταιρική απληστία» και την «πολιτική διαφθορά» μπορεί να ενώσει όλους τους Αμερικανούς πέρα από τις πολιτικές ή κοινωνικές διαφορές τους, έναντι του 1% των τραπεζιτών και των πολιτικών. Δεν είναι όμως ένας τέτοιος λαϊκισμός απίστευτα απλοϊκός; Ο όρος «άμεση δημοκρατία» είναι μερικές φορές τόσο ευρύς, που μπορεί να προσελκύσει ακόμα και θεωρητικούς συνωμοσιολόγους. Φαίνεται να υπάρχει μια έλλειψη πολιτικού περιεχομένου.

Μου φαίνεται πάρα πολύ νωρίς για να αξιολογηθεί με αυτόν τον τρόπο το κίνημα «Καταλαμβάνουμε την Γουόλ Στριτ» και τα άλλα κινήματα που διαδίδουν τις εξελίξεις στις ΗΠΑ. Η κινητικότητα που εμφανίζεται, δεν είναι πλήρως διαμορφωμένη με ένα πρόγραμμα. Θα λάβει μορφή καθώς θα αναπτύσσεται, κάτι που ελπίζω ότι θα συνεχιστεί για αρκετές εβδομάδες και μήνες. Η άποψή μου είναι ότι αυτά τα κινήματα των ΗΠΑ θα πρέπει να μετασχηματιστούν με μια δημοκρατική συνταγματική διαδικασία. Αυτό στην πραγματικότητα είναι το πώς θα δέχονταν ξεκάθαρα ορισμένες από τις προκλήσεις που θέτει το 15M, όπως την κριτική της αντιπροσώπευσης και τη φιλοδοξία δημιουργίας μιας νέας δημοκρατίας. Με τον τρόπο αυτό, τα κινήματα των ΗΠΑ σίγουρα θα προωθούσαν περαιτέρω τον κύκλο των αγώνων που έχουν αναπτυχθεί όλο το χρόνο.

Πώς θα μπορούσαμε να φανταστούμε αυτή την ανάπτυξη μέσα σε μορφές συστατικές της δημοκρατίας; Χρειάζεται να προχωρήσουμε πέρα από τις συνελεύσεις που είναι σήμερα στο επίκεντρο των διαμαρτυριών;

Ναι, θα πρέπει να προχωρήσουμε πέρα από τις συνελεύσεις όπως ασκούνται στις κατειλημμένες πλατείες, αν και, όπως είπα, όλα αυτά τα πειράματα δημοκρατίας στην οργάνωσή τους είναι πολύ σημαντικά. Το άνοιγμα μιας ιδρυτικής δημοκρατικής διαδικασίας σε αυτό το πλαίσιο, έχει τουλάχιστον δύο πλευρές. Πρώτα απ’ όλα, είναι μια αναγνώριση ότι το σύνταγμα, και μάλιστα όλα τα δήθεν δημοκρατικά συντάγματα, δεν αποτελεί επαρκή βάση για μια πραγματικά δημοκρατική κοινωνία. Η κριτική και η άρνηση της αντιπροσωπευτικής δομής είναι ένας ισχυρός μοχλός, που θα μπορούσε να έχει σοβαρότατες επιπτώσεις. Ας αποκαλέσουμε αυτή την πρώτη φάση καλύτερα ως μια «αποδόμηση». Δεύτερον, και ίσως πιο σημαντικό, μια ιδρυτική διαδικασία πρέπει να δημιουργήσει ένα νέο σύνολο κοινωνικών σχέσεων, και υπό αυτή την έννοια μια νέα βάση για τη δημοκρατία. Πρόκειται για μια επαναστατική διαδικασία η οποία δημιουργεί νέες δομές και καινούριους θεσμούς, καθώς και νέες πολιτικές συνήθειες που έχουν σημαντικές επιπτώσεις. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει σήμερα με τι ακριβώς θα έμοιαζε μια τέτοια διαδικασία. Το είδος των ερωτημάτων και των φιλοδοξιών που γενικεύονται σήμερα, ωστόσο, δείχνουν ότι μια τέτοια διαδικασία εμφανίζεται κάπου στον ορίζοντα.

Πιστεύετε ότι υπάρχει ένας πραγματικά παγκόσμιος χαρακτήρας σε αυτό το κίνημα; Οι πλατείες, για παράδειγμα, στην Αθήνα, το Κάιρο, το Τελ Αβίβ και τη Νέα Υόρκη δημιουργήθηκαν σε πολύ διαφορετικές συνθήκες, με τους συμμετέχοντες να μη θεωρούνται κατ’ ανάγκη ως πολιτικά σύμμαχοι.

Τα διάφορα κινήματα που έχουν εμφανιστεί, σίγουρα έρχονται από πολύ διαφορετικές κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες. Αλλά, επίσης, μοιράζονται μερικές ενδιαφέρουσες πτυχές. Έχω υπογραμμίσει την κοινή επιθυμία προς τη δημοκρατία, ακόμα και όταν δεν είναι απολύτως σαφές ακόμη τι θα ήταν μια πραγματική δημοκρατία. Μοιράζονται επίσης την άποψη της συμμετοχής στην οργάνωση, που χαρακτηρίζεται από την άρνηση των ηγετών, τις δομές οργάνωσης δικτύων, τις οριζόντιες πρακτικές στη λήψη αποφάσεων, και ούτω καθεξής. Αλλά ακόμα και αυτές οι κοινές επιδιώξεις και πρακτικές, όπως λέτε, δεν εγγυώνται συμφωνία ή ομοφωνία. Δεν είναι συναρπαστικό, λοιπόν, πώς ένας κύκλος αγώνων διαμορφώνεται; Πώς οι άνθρωποι εμπνέονται από τις εξεγέρσεις που διεξάγονται αλλού και τις μετατρέπουν στις δικές τους τοπικές συνθήκες, προκειμένου να κατασκευάσουν τη δική τους εξέγερση; Πώς συνδέουν σε μια αλυσίδα με αυτόν τον τρόπο καταστάσεις που είναι τόσο διαφορετικές; Θα έλεγα ότι οι ίδιοι οι αγώνες, και ο τρόπος της σύνδεσής τους, μας διδάσκουν πώς το παγκόσμιο επίπεδο μπορεί να δομηθεί όχι μέσω της ομοιογένειας, αλλά από τις σχέσεις που δημιουργούν οι διαφορές. Αυτό μου φαίνεται ότι είναι ένα από τα πολλά πράγματα που έχουμε να μάθουμε από αυτό το κίνημα.

Μετάφραση από το βρετανικό περιοδικό «Shiftmag»: Δημήτρης Γκιβίσης