Συρρικνώνοντας τη μεσαία τάξη, σε Δύση και Ανατολή

Πηγή: Καθημερινή 18/9 

Tου Rankaj Mishra* / The Guardian Στην Ινδία, δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι της μεσαίας τάξης ανταποκρίθηκαν στην έκκληση ενός ακτιβιστή, ο οποίος θύμιζε τον Γκάντι, για έναν δεύτερο αγώνα ανεξαρτησίας – αυτή τη φορά ενάντια στους αργυρώνητους «μελαψούς αφέντες» της χώρας, όπως είπε ένας διαδηλωτής στη Wall Street Journal. Ισραηλινοί μεσοαστοί που απαιτούν «κοινωνική δικαιοσύνη» βγήκαν στους δρόμους, στις μεγαλύτερες διαδηλώσεις που έχουν γίνει στο Ισραήλ εδώ και πολλά χρόνια. Στην Κίνα, το κρατικό τηλεοπτικό κανάλι CCTV, σε μια κίνηση χωρίς προηγούμενο, συμφώνησε με εκατομμύρια διαδικτυακούς διαμαρτυρόμενους, οι οποίοι κατηγορούσαν μια κυβέρνηση που βάζει τη δημιουργία πλούτου πάνω από την κοινωνική ευημερία, για την πολύνεκρη σύγκρουση τρένων υψηλής ταχύτητας τον περασμένο μήνα. Προσθέστε σ’ αυτά τις εξεγέρσεις εναντίον των αυταρχικών και κλεπτοκρατικών καθεστώτων στην Αίγυπτο και την Τυνησία, τις διαδηλώσεις στην Ελλάδα και την Ισπανία, και θα έχετε μπροστά σας ένα νέο πολιτικό ξύπνημα. Οι στόχοι της διαμαρτυρίας μπορεί να διατυπώνονται με διαφορετικούς τρόπους, αλλά η δημόσια οργή προέρχεται από την ίδια πηγή: την ακραία και φαινομενικά αξεπέραστη ανισότητα. Οπως γράφει το περιοδικό Forbes, που κάθε άλλο παρά σημαιοφόρος του σοσιαλισμού είναι, παντού οι διαμαρτυρόμενοι ωθούνται «από την πεποίθηση ότι οι δομές εξουσίας, κυβερνητικές και εταιρικές, συνεργάζονται για να συντρίψουν την ευρύτερη μεσαία τάξη» (και την εργατική τάξη, βεβαίως, με τη δυστυχία της οποία δεν ασχολείται συνήθως το Forbes). Εδώ και πολλά χρόνια, ο όρος «οικονομική ανάπτυξη» έγινε ένα «μάντρα» που δικαιολογούσε κυβερνητικές παρεμβάσεις υπέρ μεγάλων εταιρειών και επενδυτών (και, στη Δύση, τις διασώσεις εγκληματικά απερίσκεπτων κερδοσκόπων με τεράστια «πακέτα ενίσχυσης»). Το γεγονός ότι ελάχιστοι άνθρωποι πλουτίζουν ενώ η μεγάλη πλειονότητα παραμένει φτωχή φαινόταν να μην έχει μεγάλη σημασία εφόσον οι αριθμοί του ΑΕΠ έδειχναν εντυπωσιακοί. Σε χώρες με ογκώδη πληθυσμό, όπως η Ινδία, το πέρασμα έστω και ενός μικρού ποσοστού πολιτών στη μεσαία τάξη αποτελούσε εντυπωσιακό θέαμα. Βοηθούμενος από τα «πατριωτικά» μίντια, μπορούσες εύκολα να αγνοήσεις τα άσχημα νέα – τις αυτοκτονίες, π. χ., εκατοντάδων χιλιάδων απελπισμένων αγροτών. Ωστόσο, οι φενάκες της παγκοσμιοποίησης εξατμίστηκαν όταν ακόμα και οι θεωρούμενοι ως ωφελημένοι –τα μορφωμένα μεσαία στρώματα– άρχισαν να υποφέρουν από τον υψηλό πληθωρισμό, τη μειωμένη πρόσβαση στην εκπαίδευση και στις άλλες ευκαιρίες για ανοδική κινητικότητα. Η οικονομική ανάπτυξη δεν παρηγορεί εκείνον που είχε προσδοκίες αλλά απογοητεύτηκε. Οι οικονομίες τόσο της Ινδίας όσο και του Ισραήλ σημείωσαν τεράστια ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια. Ομως, η ανισότητα αυξήθηκε θεαματικά. Η εφημερίδα Financial Times, η οποία συνέκρινε πρόσφατα τις ολιγαρχικές επιχειρηματικές οικογένειες της Ινδίας με τους Ρώσους μαφιόζους–καπιταλιστές, υπογράμμισε πριν από δύο εβδομάδες ότι «το 10% των μεγάλων επιχειρηματικών οικογενειών στο Ισραήλ κατέχουν πάνω από το 30% των χρηματιστηριακών αξιών», ενώ ένα τέταρτο των ισραηλινών οικογενειών ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας. Τον περασμένο μήνα, το ινδικό Ανώτατο Δικαστήριο απέδωσε την αυξανόμενη κοινωνική βία που σημειώνεται στη χώρα «στις ψεύτικες υποσχέσεις για συνεχώς αυξανόμενη κατανάλωση, που οδηγεί σε οικονομική ανάπτυξη, η οποία θα ωθήσει όλους προς τα πάνω». Προφανώς, δεν είναι αρμοδιότητα του Ανώτατου Δικαστηρίου να ορίσει την οικονομική πολιτική της Ινδίας. Ούτε ωφελεί η ανάθεση στον Ανα Χαζάρε (τον εξαιρετικά δημοφιλή Ινδό ακτιβιστή) της ίδρυσης ενός «γραφείου κατά της διαφθοράς» σε μια χώρα κατάσπαρτη από διεφθαρμένους και αδύναμους θεσμούς. Ακόμα κι έτσι, όμως, οι αντιδράσεις αυτές ανταποκρίνονται, έστω και ανεπαρκώς, σε μια κρίση νομιμότητας που πλήττει τα ανώτερα θεσμικά όργανα της χώρας και τους υποτιθέμενους «ελεγκτές» τους, τα ΜΜΕ. Την τελευταία δεκαετία έχει δημιουργηθεί, όπως γράφει ο επιφανής Νοτιοκορεάτης οικονομολόγος Χα Τζουν Τσανγκ, «μια πανίσχυρη μηχανή προπαγάνδας, ένα σύμπλεγμα τροφοδοτημένο από το χρήμα και την εξουσία». Παρ’ όλ’ αυτά, τα πραγματικά στοιχεία για την «οικονομική ανάπτυξη» φτάνουν στους πιο ευάλωτους τόσο στη Δύση όσο και στην Ανατολή: τους νέους. Καταγγέλλοντας «τη διαφθορά στους κόλπους των πολιτικών, των επιχειρηματιών και των τραπεζιτών, που μας αφήνει σε απόγνωση, χωρίς φωνή», το μανιφέστο των Ισπανών «αγανακτισμένων» θα μπορούσε να έχει γραφτεί από έναν Ινδό υποστηρικτή του Χαζάρε. Ακόμα και ενόσω εξάγουν θέσεις εργασίας και κεφάλαια στην Ασία, οι υπέρμαχοι της οικονομικής παγκοσμιοποίησης στη Δύση εξακολουθούν να διακηρύττουν τη σημασία της αναβάθμισης της εκπαίδευσης και των επαγγελματικών δεξιοτήτων στην πατρίδα τους. Ωστόσο, το αδιέξοδο της παγκοσμιοποίησης είναι ολοκάθαρο στα μάτια των νέων της Ευρώπης και της Αμερικής: ελάχιστες ευκαιρίες για σταθερή απασχόληση, μείωση των δυνατοτήτων για προσιτή εκπαίδευση. Η βία στις ευρωπαϊκές πόλεις φέτος έρχεται στο τέλος ενός μεγάλου κύκλου σταθερής κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης. Στην μετα-αποικιακή Ινδία και τη μετα-κομμουνιστική Κίνα, ο κύκλος αυτός είχε μόλις ξεκινήσει πριν αρχίσει να καταρρέει. Μια ασφαλής και αξιοπρεπής ζωή φαίνεται ακόμα πιο απομακρυσμένη για τους περισσότερους. Ανησυχώντας για τις προοπτικές κοινωνικής αναταραχής, οι Κινέζοι ηγέτες περιγράφουν με ειλικρίνεια τη φαινομενικά ακμάζουσα οικονομία της χώρας τους ως «ασταθή, ασυντόνιστη και, τελικά, μη βιώσιμη». Ο Κινέζος φιλόσοφος Ζανγκ Τζουν Μάι έγραψε κάποτε ότι μια αγροτική χώρα έχει λίγες «υλικές απαιτήσεις» και μπορεί να επιβιώσει για μεγάλο χρονικό διάστημα με «φτώχεια αλλά ισότητα, μετρημένα αγαθά αλλά ειρήνη». Το να επιστρέψουμε σε μια εποχή εγκράτειας και λιτότητας δεν είναι πλέον δυνατόν – ακόμη κι αν θα ήταν επιθυμητό. Παραμένει να δούμε ποιες πολιτικές μορφές θα πάρει η ανησυχία αυτού του καλοκαιριού. Δεν υπάρχει αμφιβολία, όμως, ότι πολύ περισσότεροι άνθρωποι σ’ ένα πολύ μεγάλο μέρος του κόσμου θα ξυπνήσουν οργισμένοι μπροστά σε αυτό εναντίον του οποίου προειδοποιούσε ο Ζανγκ Τζουν Μάι: «Μια κατάσταση αφθονίας χωρίς ισότητα, πλούτου χωρίς ειρήνη». * Ο κ. Pανκάι Μίσρα είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος ινδικής καταγωγής. Αρθρα του δημοσιεύονται σε Guardian, New York Times, Financial Times, New York Review of Books. Eχει γράψει μεταξύ άλλων τα βιβλία «Temptations of the West: How to Be Modern in India, Pakistan and Beyond» και «An End to Suffering: The Buddha in the World».