Η κρίσιμη καμπή του ευρώ και η Ελλάδα

Πηγή: Καθημερινή (10/6)

Του Ιασονα Μανωλοπουλου*

​​Ενώ σύμφωνα με την επίσημη γραμμή το ευρώ παραμένει ακλόνητο, οι αγορές διαφωνούν. Θεωρούν ήδη δεδομένη μια διάλυση, τουλάχιστον σε δύο μπλοκ. Σε όλη την Ευρώπη παρατηρείται μια σιωπηρή, αλλά μαζική φυγή καταθέσεων. Οι πλουσιότεροι στις χώρες της περιφέρειας αγοράζουν ακίνητα, ή στέλνουν χρήματα σε χώρες που θεωρούνται ασφαλέστερες. Οι καταθέσεις έχουν μειωθεί κατά 7% στην Ιταλία, κατά 16% στην Πορτογαλία και πάνω από 25% στην Ελλάδα.

Γιατί, λοιπόν, δεν έχουμε καταστεί ακόμα μάρτυρες μιας διάλυσης του ευρώ, δεδομένου ότι πολλές από αυτές τις ανισορροπίες και τις πιέσεις ήταν ορατές επί τουλάχιστον δύο χρόνια; Η απάντηση έγκειται σε έναν μηχανισμό που είναι γνωστός ως Target2.

Τα αρχικά TARGET σημαίνουν (Διευρωπαϊκό Αυτοματοποιημένο Σύστημα Ταχείας Μεταφοράς Κεφαλαίων σε Συνεχή Χρόνο). Ως αποτέλεσμα της κρίσης του 2008 οι ευρωπαϊκές τράπεζες άρχισαν να μην αλληλο-εμπιστεύονται, ο διατραπεζικός δανεισμός άρχισε να γίνεται όλο και δυσκολότερος, ώσπου τελικά διακόπηκε εντελώς. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα παρενέβη και υποκατέστησε τον διατραπεζικό δανεισμό μέσω του συστήματος Target 2 που κατέστησε δυνατές τις νομισματικές μεταβιβάσεις στο εσωτερικό της Ευρωζώνης, μέσω της χρέωσης και πίστωσης λογαριασμών που τηρούνται στις εθνικές κεντρικές τράπεζες. Λειτουργεί περίπου ως εξής: ένας Ελληνας εισαγωγέας δίνει παραγγελία για ηλιακούς συλλέκτες σε μια γερμανική εταιρεία. Οι πληρωμές μεταξύ των λογαριασμών του εισαγωγέα και του κατασκευαστή διενεργούνται μέσω των κεντρικών τραπεζών. Γίνεται, λοιπόν, πίστωση του λογαριασμού που τηρεί η τράπεζα της γερμανικής εταιρείας στην Bundesbank, η οποία με τη σειρά της αποκτά μια απαίτηση έναντι της ΕΚΤ, και οι συλλέκτες αποστέλλονται στην Αθήνα. Η τράπεζα του Ελληνα εισαγωγέα δημιουργεί μια οφειλή έναντι της Τράπεζας της Ελλάδος, η οποία με τη σειρά της έχει μια υποχρέωση έναντι της ΕΚΤ.

Η Ευρώπη χρηματοδοτεί τα μόνιμα ελλείμματα του εσωτερικού ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της τυπώνοντας χρήμα, και το Target2 δεν χρηματοδοτεί μόνο τις τρέχουσες συναλλαγές, αλλά αντικαθιστά και τις χαμένες καταθέσεις που διαφεύγουν από τα τραπεζικά συστήματα της περιφέρειας.

Με δεδομένη την αποκλίνουσα ανταγωνιστικότητα μεταξύ Βορρά και Νότου, οι ανισορροπίες στο πλαίσιο του Target2 απλώς θα ενισχυθούν σε βάθος χρόνου αν διατηρηθεί η ίδια κατάσταση. Συνεπώς, με το πέρασμα του χρόνου η Γερμανία και η υπόλοιπη Ευρωζώνη θα έρθουν αντιμέτωπες με την αναπόφευκτη αλήθεια ότι σε μια νομισματική ένωση θα πρέπει να επέρχεται εξισορρόπηση είτε μέσω του εμπορίου είτε μέσω της κίνησης κεφαλαίων. Προς το παρόν, η εξισορρόπηση προκύπτει μέσω της κίνησης των κεφαλαίων. Τίποτα απ’ αυτά δεν γίνεται μέσω δημοσιονομικών μεταβιβάσεων ή ευρωομολόγων, παρ’ όλα αυτά η Γερμανία καταλήγει να «ποντάρει τα ρέστα» της από νομισματικής άποψης, μέσω του ανοίγματός της έναντι της ΕΚΤ.

Παρόλο που το Target2 έχει αποτρέψει την κατάρρευση της τραπεζικής χρηματοδότησης, δεν συμβάλλει καθόλου στη διόρθωση των υποκείμενων εμπορικών ανισορροπιών. Αυτή είναι η ουσία του ζητήματος: τα αθροιστικά χρέη της Ευρώπης έχουν μεταφερθεί από τον ιδιωτικό στον δημόσιο τομέα, εμμέσως δε από τα ελλειμματικά κράτη της περιφέρειας στα πλεονασματικά κράτη του ευρωπαϊκού πυρήνα.

Τον Φεβρουάριο, ο πρόεδρος της γερμανικής κεντρικής τράπεζας Γιενς Βέιντμαν έγραψε στον πρόεδρο της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι, διαμαρτυρόμενος για την αύξηση του ανοίγματος της Γερμανίας, όταν έγινε γνωστό ότι τα πιστωτικά της υπόλοιπα στην ΕΚΤ μέσω του συστήματος Target2 είχαν αυξηθεί κατά 65% το 2011, φτάνοντας σχεδόν τα 500 δισ. ευρώ. Τέσσερις κεντρικές τράπεζες της Ευρωζώνης -της Γερμανίας, της Ολλανδίας, του Λουξεμβούργου και της Φινλανδίας- έχουν θετικά υπόλοιπα. Στα τέλη Απριλίου η ΕΚΤ όφειλε στην Bundesbank 644 δισ. ευρώ, ποσό ισοδύναμο με περίπου 25% του γερμανικού ΑΕΠ. Το άθροισμα αυτό αυξάνεται κατά μέσο όρο 33 δισ. ευρώ μηνιαίως από πέρυσι τον Ιούλιο. Η μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης αποτελεί σχεδόν τη μοναδική πηγή χρηματοδότησης των υποχρεώσεων της ευρωπαϊκής περιφέρειας (βλέπε διάγραμμα).

Οταν ο κόσμος επικρίνει τη γερμανική κυβέρνηση, επειδή επιμένει στη λιτότητα και αντιτίθεται στην κοινή αντιμετώπιση του χρέους, προφανώς αγνοεί την ύπαρξη αυτών των διογκούμενων οφειλών, οι οποίες φαίνεται να μην έχουν ανώτατο όριο σε περίπτωση που οι ανισορροπίες του Target2 συνεχίσουν να ακολουθούν την ίδια πορεία. Τίποτα δεν μας εγγυάται ότι υπάρχει η οικονομική δυνατότητα να γίνονται τέτοιου είδους μόνιμες πραγματικές δημοσιονομικές μεταβιβάσεις - ακόμα και για τη Γερμανία, ακόμα, δε, κι αν οι Γερμανοί ψηφοφόροι δέχονταν να τις επωμιστούν. Ο μόνος βιώσιμος τρόπος για να αποτραπεί η μεγέθυνση αυτών των ανισοτήτων είναι να καταστεί η περιφέρεια εξίσου ανταγωνιστική με τη Γερμανία.

Η άλλη λύση, μια άτακτη ανατροπή της κατάστασης, είναι να βυθιστεί η περιφέρεια σε μια βαθιά οικονομική ύφεση, που θα οδηγήσει σε κατάρρευση των εισαγωγών και συγκράτηση του ανοίγματος που προκύπτει μέσω του Target2. Αυτή είναι η τρέχουσα στρατηγική της Γερμανίας: η κατάσταση θα αντιμετωπιστεί στερώντας την περιφέρεια από χρηματοδοτικά κονδύλια.

Θεωρητικά η Γερμανία είναι «πλεονασματικό» κράτος, όμως ένα μεγάλο και συνεχώς αυξανόμενο ποσοστό των κερδών του μπορεί να μην πραγματοποιηθεί ποτέ, καθώς οι ανισορροπίες του Target2 αρχίζουν να θυμίζουν τη φούσκα των δανείων subprime, αλλά σε κολοσσιαία κλίμακα. Γι’ αυτό και όσοι φοβούνται ότι σε περίπτωση που η Γερμανία εγκαταλείψει το ευρώ θα καταρρεύσουν οι εξαγωγές της (πράγμα που αληθεύει), παραβλέπουν το γεγονός ότι τα κέρδη που αποκομίζει από αυτές τις εξαγωγές είναι πλασματικά, ή αναγνωρισθέντα αλλά όχι πραγματοποιηθέντα. Γι’ αυτό ακριβώς η Γερμανία έχει εμμονή με το δημοσιονομικό σύμφωνο, και χρειάζεται -ίσως, δε, ακόμα και να επιθυμεί- μια ύφεση στην περιφέρεια.

Αν αντιμετωπίζονταν οι ανισορροπίες του Target2, ίσως άνοιγε ο δρόμος για μια συντεταγμένη έξοδο από το ευρώ. Γι’ αυτό οι πιστώτριες χώρες δεν έχουν αποχωρήσει ακόμη. Το ιδανικό μείγμα πολιτικής θα προκύψει όταν οι πολιτικές δυνάμεις που έχουν απελευθερωθεί από τον πληθωρισμό και τις δημοσιονομικές μεταβιβάσεις στις πλεονασματικές χώρες και από τη λιτότητα και τον αποπληθωρισμό στις ελλειμματικές χώρες αντισταθμιστούν από επαρκή πολιτική βούληση για διατήρηση του ευρώ. Πρόκειται για ακροβασία σε τεντωμένο σχοινί, η επιτυχία της οποίας μόνο εξασφαλισμένη δεν είναι, ακόμα και με επιδέξιους πολιτικούς χειρισμούς.

Με δεδομένες τις τεράστιες συνέπειες της πλήρους νομισματικής ένωσης, εξετάζονται εναλλακτικές λύσεις. Πρώτη φαίνεται πως είναι η έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ.

Αραγε μπλοφάρουν τα κεντρικά θεσμικά όργανα της Ε.Ε. όταν απειλούν με αποβολή; Ναι, και συνάμα όχι. Η άμεση επίπτωση της εξόδου της Ελλάδας για την Ευρωζώνη μπορεί να είναι μικρή και να είναι δυνατόν να περιοριστεί, όπως αφήνει να εννοηθεί ο Σόιμπλε. Ομως οι έμμεσες επιπτώσεις είναι τεράστιες και αδύνατον να εκφραστούν ποσοτικά.

Οι δε αγορές μπορεί να το έχουν πάρει απόφαση ότι η έξοδος της Ελλάδας είναι αναπόφευκτη, αλλά σαφώς δεν είναι προετοιμασμένες γι’ αυτή. Οι αγορές τρομοκρατήθηκαν από τα αποτελέσματα των εκλογών σε Γαλλία και Ελλάδα, και από την εκτίναξη του κόστους δανεισμού της Ισπανίας εξαιτίας ανησυχιών για το τραπεζικό της σύστημα, αλλά και του υψηλού ελλείμματός της.

Με δεδομένη αυτή την αδιέξοδη κατάσταση όπου όλοι βρίσκονται στο έλεος όλων, είναι πιθανό ότι η Ε.Ε. δεν είναι αρκετά έτοιμη να τραβήξει τη σκανδάλη - τουλάχιστον όχι ακόμα. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν θα το κάνει. Οι πολιτικοί άφησαν τη Lehman Brothers να πτωχεύσει, μόνο και μόνο για να διασώσουν την πολύ μεγαλύτερη AIG αμέσως μετά.

* Ο κ. Ιάσων Μανωλόπουλος είναι συγγραφέας του βιβλίου «Το “Επαχθές” χρέος της Ελλάδας», εκδ. Μελάνι.