The Financial Times: Η άγνοιά μας θα προκαλέσει περισσότερες καπιταλιστικές κρίσεις

ΠΗΓΗ: ΑΥΓΗ

Του Κένεθ Ρόγκοφ*

Τις προηγούμενες τρεις εβδομάδες οι σχολιαστές των "Financial Τimes" μπήκαν σε μία διαδικασία αντιπαράθεσης για τις αρετές του σύγχρονου καπιταλισμού. Επιχειρηματίες που έχουν κερδίσει δισεκατομμύρια, ηγέτες που έχουν ξοδέψει εκατομμύρια, δημοσιογράφοι, πανεπιστημιακοί, ακόμη και μέλη του κινήματος "Καταλάβατε" έχουν συνεισφέρει. Μερικά σαφή θέματα έχουν ανακύψει, που θέτουν σημεία στα οποία άλλοι συμφωνούν και άλλοι διαφωνούν.

Σχεδόν οι πάντες υπερασπίζονται το σύστημα της αγοράς, μερικοί με περισσότερο ενθουσιασμό από άλλους. Δίνεται έμφαση στην αποτυχία ρύθμισης του χρηματοπιστωτικού τομέα, του τομέα περιβαλλοντικής και καταναλωτικής προστασίας και κυρίως στη ρύθμιση της κατανομής του εισοδήματος. Ο Μπιλ Κλίντον, πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ, σωστά επισημαίνει πως μπορούμε να κάνουμε τις αγορές να λειτουργήσουν καλύτερα σε ό,τι αφορά τον τομέα τόσο της φιλανθρωπίας όσο και της παραγωγής. Ο οικονομολόγος Τζέφρι Σακς μιλά για την εθιστική καταναλωτική συμπεριφορά θεωρώντας την βασικό ψεγάδι στη σημερινή δυναμική της ανάπτυξης, σημείο στο οποίο συμφωνώ. Το "Καταλάβατε το Λονδίνο" υποστηρίζει πως, ανεξάρτητα από το επίπεδο εισοδήματος, όσο μεγαλύτερη είναι η ανισότητα τόσο περισσότερα είναι τα κοινωνικά προβλήματα, μία πολύ εύλογη εικασία. Αλλά κανείς δεν επιχειρηματολογεί σοβαρά κατά των αγορών, μόνο για την πιο λειτουργική και πιο δίκαιη ρύθμισή τους

.

Ο γενικός ενθουσιασμός για τις οικονομικές αγορές δεν εκτείνεται και στις πολιτικές αγορές. Είναι εντυπωσιακό πως και ο Βρετανός υπουργός Οικονομικών Τζορτζ Όσμπορν και ο Εντ Μίλιμπαντ, επικεφαλής των Εργατικών, υπογραμμίζουν ότι η "βραχυπροθεσμία" (short-terminism) στην πολιτική αποτελεί βασικό ελάττωμα. Παρά το ότι οι δύο πολιτικοί υπογραμμίζουν την ύπαρξη προβλημάτων στις οικονομικές πολιτικές, τα επιχειρήματά τους θα μπορούσαν να επεκταθούν σε διάφορους τομείς, από την υπερθέρμανση του πλανήτη έως την παγκόσμια παραγωγή τροφίμων. Η αγορά "επιρροής" κάθε άλλο παρά μοναδική στη χρηματοπιστωτική βιομηχανία είναι.

Μοναδική δεν είναι ούτε η υπερβολική πολιτική επιρροή που έχουν οι εταιρείες στις ανεπτυγμένες χώρες. Η μεγαλύτερη ίσως πρόκληση για την Κίνα στις επόμενες δεκαετίες είναι να μετατοπίσει το αναπτυξιακό μοντέλο που βασίζεται στις εξαγωγές και στις επενδύσεις σε ένα μοντέλο στο οποίο οι εγχώριοι καταναλωτές θα επιδικάζουν τον ανταγωνισμό ανάμεσα στους παραγωγούς της Κίνας. Όσο αναπτύσσεται η Κίνα θα πρέπει να βασίζεται σε εγχώρια ζήτηση όπου θα είναι πολύ δυσκολότερο να αντισταθεί σε εσωτερικές πολιτικές πιέσεις. Η ιδέα πως ο κινέζικος καπιταλισμός που εξελίσσεται και μετατρέπεται είναι ενδεικτικός για τον υπόλοιπο κόσμο είναι μία ακατανόητη υπερβολή. Η δημιουργία εντυπωσιακής υποδομής τελικά οδηγεί σε φθίνουσες αποδόσεις, όπως απέδειξε η ιστορία της Ιαπωνίας και της Σοβιετίας.

Όπως επισημαίνει ο Μάρτιν Γουλφ, ο σύγχρονος καπιταλισμός που τα καταφέρνει τόσο καλά να δημιουργεί ένα συρφετό ιδιωτικών αγαθών, είναι πολύ λιγότερο αποτελεσματικός στη δημιουργία δημοσίων αγαθών, είτε πρόκειται για την εκπαίδευση, την υποδομή, το περιβάλλον ή την χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Η βελτίωση των πολιτικών αγορών - και ως συνέπεια, η ρύθμισή τους - είναι βασική πρόκληση που αντιμετωπίζουν όλες οι χώρες στον κόσμο και όχι μόνο αυτές της Δύσης.

Η Ευρώπη μαζί με χώρες όπως ο Καναδάς έχει κάνει καλύτερη δουλειά στην εξισορρόπηση δημοσίων και ιδιωτικών αγαθών από τις ΗΠΑ ή την Κίνα. Οι κυβερνήσεις αν μη τι άλλο, ασχολούνται με το ζήτημα της ρύπανσης. Προς το παρόν, η Ευρώπη έχει ένα ισχυρό δίκτυο κοινωνικής ασφάλειας. Μαζικά μεταβατικά συστήματα λειτουργούν ακόμη, τουλάχιστον όταν δεν απεργούν οι εργαζόμενοι. Πράγματι, πολλές χώρες ανά τον κόσμο έχουν πρότυπο το νορβηγικό μοντέλο που, σύμφωνα με πολλές έρευνες επηρεάζει προς τα πάνω τους δείκτες ευτυχίας. Στην Ευρώπη, βέβαια, η μεγάλη πρόκληση είναι να ρυθμίσεις τα γενναιόδωρα συνταξιοδοτικά πακέτα και τις ανελαστικές αγορές εργασίας εν όψει των ραγδαίων αλλαγών που προκαλούνται από την παγκοσμιοποίηση.

Πώς όμως βρίσκεις ισορροπία; Μια απόλυτα βασική προϋπόθεση είναι η εκπαίδευση, όπως ίσως θα έλεγε και ο Άνταμ Σμιθ. Είναι πολύ δύσκολο να βρεθεί άλλη διέξοδος στα αυξανόμενα προβλήματα βιωσιμότητας που ενέχει ο καπιταλισμός. (...)

Οι κοινωνίες πρέπει να βρουν τρόπους να κάνουν την εκπαίδευση, συμπεριλαμβανομένης της οικονομικής εκπαίδευσης, των ενηλίκων πολύ πιο προσβάσιμη και πολύ πιο ενδιαφέρουσα. Αν οι ψηφοφόροι είναι ανενημέρωτοι και επηρεάζονται εύκολα από δημαγωγικές πολιτικές βραχυπρόθεσμων μέτρων, δεν είναι πολλές οι πιθανότητες να αλλάξουν τροχιά οι καπιταλιστικές οικονομίες.

Η ιδέα πως οι μάζες αδιαφορούν για την εκπαίδευση είναι λανθασμένη, η εμπειρία μου λέει πως κάθε άνθρωπος αντιμέτωπος με την κρίση διψάει για γνώση και είναι έτοιμος να την πιει στο ποτήρι, αν του προσφερθεί.

(...)

Χωρίς ριζικές αλλαγές, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται πλατφόρμες μάθησης, διευρυμένο δημόσιο ραδιόφωνο και τηλεόραση και περισσότερες επιλογές στην εκπαίδευση των παιδιών, είναι δύσκολο να υπάρξει μακροπρόθεσμη θεραπεία από τα πολλά πολιτικά προβλήματα του σύγχρονου καπιταλισμού. Η βελτίωση της εκπαίδευσης από μόνη της δεν θα επιλύσει τα δομικά προβλήματα του καπιταλισμού, αλλά σίγουρα είναι το πρώτο βήμα.

*Ο Κ. Ρόγκοφ είναι καθηγητής Οικονομικών του Χάρβαρντ