Προς μία Πολιτική Οικονομία του κινδύνου: ένα σχέδιο έρευνας για το σύγχρονο καπιταλισμό

ΠΗΓΗ: redNotebook Η χρηματοπιστωτική σφαίρα σε σχέση με την κατηγορία του κινδύνου

Των Γιάννη Μηλιού και Δημήτρη Σωτηρόπουλου Αναδημοσίευση από το βιβλίο «Ιμπεριαλισμός, χρηματοπιστωτικές αγορές, κρίση», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Νήσος». Είδαμε παραπάνω ότι η διαδικασία της κεφαλαιοποίησης προϋποθέτει κάποιον προσδιορισμό του κινδύνου. Γα να μπορέσουν να τιμολογηθούν τα χρεόγραφα διαφόρων τύπων, οι χρηματαγορές μετατρέπονται σε πεδία εντός των οποίων κάθε παράγοντας αποκτά ένα προφίλ κινδύνουπου είναι υπεύθυνο για την τιμολόγηση κάθε μελλοντικής εισοδηματικής απαίτησης επάνω σε αυτόν. Η χρηματοπιστωτική σφαίρα είναι το πεδίο εντός του οποίου διαμορφώνονται διαφορετικά προφίλ κινδύνων. Με τον τρόπο αυτό, οι χρηματαγορές κανονικοποιούν στη βάση του κινδύνου: στα όρια της εμβέλειάς των χρηματαγορών οι κίνδυνοι προσδιορίζονται και διασπείρονται. Στο πλαίσιο αυτής της κανονικοποίησης, οι χρηματαγορές αναπαριστούν την καπιταλιστική πραγματικότητα και τις μελλοντικές τάσεις αυτής. Ο σχηματισμός προφίλ κινδύνου σημαίνει «προσαρμογή στο τυχαίο», για να δανειστούμε μία έκφραση από το κείμενο του Luhmann (2003: 182). Και από τη στιγμή που «στον πραγματικό κόσμο δεν υπάρχει η τύχη», είναι μόνο μέσα από αυτή την «προσαρμογή» που οι χρηματοπιστωτικές αγορές μπορούν να αποτιμούν τον κίνδυνο και να αναπτύσσουν σημαίνουσες αναπαραστάσεις της πραγματικότητας, η οποία γίνεται πλέον μια «πλασματική πραγματικότητα, μια πραγματικότητα δεύτερης τάξης» (Luhmann, όπ. π.). Είναι, επομένως, εύλογο να υποθέσουμε ότι με τη βοήθεια της ανεπτυγμένης χρηματοπιστωτικής σφαίρας «η οικονομία είναι σε θέση να παρακολουθεί τον εαυτό της από τη σκοπιά του κινδύνου: δηλαδή να επιλέγει μία εξαιρετικά συγκεκριμένη μορφή αυτοπαρατήρησης» (όπ. π.: 183). Αυτή η διαδεδομένη (στις μέρες μας) διαδικασία «αυτοπαρατήρησης» είναι κρίσιμη για την τιμολόγηση των χρηματοπιστωτικών τίτλων.  Χρειάζεται, επομένως, να δώσουμε έμφαση σε δύο άμεσες αναλυτικές συνέπειες μιας τέτοιας προσέγγισης: · Από τη μία, έχει γίνει καθαρό ότι δεν μπορούμε να έχουμε χρηματοπιστωτικές αξίες, εάν δεν υπάρχουν στρατηγικές αναπαράστασης της καπιταλιστικής πραγματικότητας από την οπτική του κινδύνου. · Την ίδια στιγμή, η κανονικοποίηση στη βάση του κινδύνου (η οποία ισοδυναμεί με το διαμοιρασμό προφίλ κινδύνου στους ετερογενείς παράγοντες της αγοράς) είναι η προϋπόθεση χωρίς την οποία δεν είναι δυνατό να υπάρξει κάποια συνεκτική αναπαράσταση της πραγματικότητας. Συνειδητοποιούμε ότι η ιδέα του κινδύνου υποθέτει ότι όλα τα «υποκείμενα» στις χρηματαγορές βρίσκονται στην ίδια θέση: Κάθε παράγοντας είναι εκτεθειμένος στον κίνδυνο. [1] Λέγοντας κάτι τέτοιο είναι σαν να παραδεχόμαστε ότι ο κίνδυνος γίνεται υπολογίσιμος, μόνο όταν διασκορπιστεί σ’ έναν «πληθυσμό» που απαρτίζεται από τους παράγοντες της αγοράς. Η συγκεκριμενοποίηση του κινδύνου συνεπάγεται έτσι δύο παράλληλες στιγμές. Ενώ όλοι οι παράγοντες των αγορών είναι εκτεθειμένοι σε κινδύνους, δεν αντιστοιχούν στον καθένα οι ίδιες κατηγορίες κινδύνου (δηλαδή οι ίδιοι συγκεκριμένοι κίνδυνοι). Την ίδια στιγμή, ακόμα και εκείνοι που αντιμετωπίζουν τους ίδιους συγκεκριμένους κινδύνους δεν χαρακτηρίζονται από τις ίδιες πιθανότητες πραγματοποίησής τους. Δηλαδή, κάθε παράγοντας της αγοράς διακρίνεται τόσο από τους συγκεκριμένους κινδύνους που αντιμετωπίζει όσο και από την πιθανότητα εμφάνισης των κινδύνων αυτών. Συνεπώς, ένας συγκεκριμένος κίνδυνος μπορεί να «αποτιμηθεί» μόνο εφόσον είναι διαφορικά κατανεμημένος στον «πληθυσμό» της αγοράς, καθώς η πιθανότητα πραγματοποίησής του δεν είναι η ίδια για όλους τους παράγοντες που συνδέονται με αυτόν. Αυτή η διαδικασία της διαμόρφωσης προφίλ κινδύνου είναι ταυτόχρονα και μια διαδικασία που εξατομικεύει μ’ έναν τρόπο διαφορετικό από τους ενεργούς μηχανισμούς διαμόρφωσης της ατομικότητας (σχέσεις εξουσίας) όσους συμμετέχουν στις αγορές. Κατανέμοντας προφίλ κινδύνου, οι χρηματαγορές κανονικοποιούν και διακρίνουν τους παράγοντες, εξατομικεύοντάς τους στη βάση του κινδύνου. Πρόκειται για μια εξατομίκευση η οποία δεν συνδέεται με μία προϋπάρχουσα (υπερβατική ή μη) αμετάβλητη νόρμα, αλλά, εντελώς αντίθετα, είναι σχεσιακή, λαμβάνοντας υπόψη της τους υπόλοιπους συμμετέχοντες στην αγορά.  Πρόκειται μάλλον για κάτι που θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε και ως διαφορική διαχείριση της ατομικότητας. Τώρα, όμως, προσεγγίζουμε μία κρίσιμη στιγμή στην επιχειρηματολογία μας. Ο «κίνδυνος» αποτελεί μια συγκεκριμένη αναπαράσταση της καπιταλιστικής πραγματικότητας, η οποία παρέχει τη βάση για κάθε τιμολόγηση στο εσωτερικό της χρηματοπιστωτικής σφαίρας (δεν μπορεί να υπάρξει κεφαλαιοποίηση χωρίς την «ιδέα» του κινδύνου). Ταυτόχρονα, η συμβολική δομή του κινδύνου γίνεται η προσλαμβάνουσα πραγματικότητα των ετερογενών παραγόντων της αγοράς. Όλη αυτή η «συνάρθρωση» ισοδυναμεί μ’ έναν συγκεκριμένο τρόπο αναπαράστασης της καπιταλιστικής πραγματικότητας (από την οπτική του κινδύνου), η οποία είναι κατάλληλα συνδυασμένη με τη διαμόρφωση αντίστοιχων κοινωνικών συμπεριφορών. Με άλλα λόγια, ο κίνδυνος αποτελεί τονκόμβο, όπου η ποσοτικοποίηση των κοινωνικών συγκρούσεων συναντά την οργάνωση των κοινωνικών πρακτικών. Διαβάστε εδώ το ενδέκατο κεφάλαιο του βιβλίου