Πέντρο Μπρίγκερ: Αυτά λέγανε και στην Αργεντινή πριν από είκοσι χρόνια

ΠΗΓΗ: ΑΥΓΗ

Συνέντευξη στον ΜΙΧΑΛΗ ΤΡΙΚΚΑ

Ανησυχητικά οικεία είναι για τον διακεκριμένο Αργεντινό δημοσιογράφο, κοινωνιολόγο και συγγραφέα, Πέντρο Μπρίγκερ τόσο ο πολιτικός λόγος των τεχνοκρατών του ΔΝΤ και της ελληνικής κυβέρνησης όσο και τα μέτρα που είναι "απολύτως αναγκαία για να σωθεί ο τόπος". Δέκα χρόνια μετά την εξέγερση που οδήγησε το νεοφιλελευθερισμό στην πρώτη ιδεολογική ήττα του, ο Μπρίγκερ -ο οποίος έχει εργαστεί για τις μεγαλύτερες εφημερίδες και τηλεοπτικά δίκτυα της χώρας και συνεργάζεται με έντυπα διεθνούς κύρους όπως η "Monde Diplomatique"- μιλά για αυτά που κερδήθηκαν και χάθηκαν από τότε, όπως επίσης και για τη μεταδοτικότητα της κοινωνικής διαμαρτυρίας στα χρόνια της παγκοσμιοποίησης.

*Στην πρόσφατη προεκλογική της καμπάνια, η πρόεδρος Φερνάντες χρησιμοποίησε εικόνες από ελληνικές διαδηλώσεις. Πώς το εξηγείτε;

Υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για τις εξελίξεις στην Ελλάδα, αλλά και γενικότερα στην Ευρώπη. Στην Αργεντινή υπάρχει σήμερα η γενικευμένη αίσθηση ότι πρόκειται για έργο που το έχουμε ξαναδεί. Ο κόσμος αναρωτιέται πώς μπορεί μια χώρα να ξανακάνει αυτά που κατέστρεψαν εμάς. Όταν βλέπουν ότι είναι οι ίδιες συνταγές που επαναλαμβάνονται, οι απλοί άνθρωποι τραβάνε τα μαλλιά τους και λένε "μα είναι αυτοκτονία".

Παρ' ότι η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, υπάρχουν πολλές ανησυχητικές ομοιότητες. Όταν ακούει κανείς τους ελεγκτές της τρόικας, είναι σαν να ακούει ξανά εκείνους που επέβλεπαν τις δικές μας μεταρρυθμίσεις τη δεκαετία του '90. Ο νομπελίστας Τζόζεφ Στίγκλιτς, που διετέλεσε και αντιπρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας, αναφέρεται ενδεικτικά στην περίπτωση ενός υψηλά ιστάμενού της που παρουσίασε τις συστάσεις του οργανισμού για τη σωτηρία της χώρας Χ έχοντας μπερδέψει τους φακέλους και μιλώντας, κατά λάθος, για τη χώρα Ψ. Γιατί, βλέπετε, είναι η ίδια συνταγή, που εφαρμόζεται παντού αδιακρίτως. Όταν ακούει κανείς τον Πολ Τόμσεν από το ΔΝΤ να λέει ότι η χώρα σας πρέπει να εγκαταλείψει τα "ταμπού" και να ιδιωτικοποιήσει τα πάντα, σαστίζει γιατί αυτά ακριβώς λέγανε και σε εμάς πριν από είκοσι χρόνια.

Η δεκαετία του '90 ήταν η δεκαετία του νεοφιλελεύθερου μύθου και της συναίνεσης της Ουάσιγκτον. Η κεντρική ιδέα ήταν ότι ο νεοφιλελευθερισμός θα έλυνε ως διά μαγείας κάθε πρόβλημα με τις μαζικές ιδιωτικοποιήσεις αφού το Δημόσιο ήταν αναγκαστικά ταυτισμένο με τη διαφθορά και την κακοδιαχείριση.

Όταν λοιπόν ένας Αργεντινός ακούει σήμερα τον Παπαδήμο, γνωρίζει ότι αυτός είναι ο πολιτικός λόγος της δεκαετίας του '90.

* Πιστεύετε ότι ο νεοφιλευθερισμός προσπαθεί τώρα να πάρει μια άτυπη ρεβάνς;

Το ΔΝΤ και οι υπόλοιποι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί δεν έχουν από τότε αλλάξει αφεντικά και συνεχίζουν να εξυπηρετούν τα ίδια συμφέροντα. Δεν θέλουν να σώσουν τους λαούς αλλά τις τράπεζες. Είναι ενδεικτικό ότι οι κυρίαρχοι δεν τολμούν καν να εφαρμόσουν ένα σχετικά ανώδυνο μέτρο όπως ο φόρος Τόμπιν. Αντιθέτως, κόβουν τις συντάξεις και απολύουν δημόσιους υπαλλήλους. Αν φοβούνται κάτι, αυτό είναι μια γενικευμένη κοινωνική έκρηξη. Και η Αργεντινή αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα. Θα έλεγα ότι ήταν η πρώτη εξέγερση του 21ου αιώνα ενάντια στον νεοφιλελευθερισμό. Μια κυβέρνηση απόλυτα προσηλωμένη στα δόγματα του νεοφιλελευθερισμού ανατράπηκε από τον λαό και έφυγε ταπεινωμένη.

Η επίδραση της εξέγερσης του 2001 στη Λατινική Αμερική ήταν καθοριστική. Δεν είναι τυχαίο ότι αμέσως μετά άρχισαν να ξεφυτρώνουν παντού στην περιοχή προοδευτικές κυβερνήσεις. Ακόμη και ο Τσάβες, που είχε ήδη εκλεγεί στην προεδρία της Βενεζουέλας, δεν ήταν τότε ο σημερινός. Ακολούθησαν ο Λούλα, ο Κορέα, ο Μοράλες και άλλοι. Υπάρχει λοιπόν μια διαλεκτική σχέση, κάτι που ο νεοφιλελευθερισμός δεν έχει ακόμη κατορθώσει να καταργήσει. Η εξέγερση της Αργεντινής ριζοσπαστικοποίησε τον Τσάβες και με τη σειρά της η Βενεζουέλα έγινε παράδειγμα για τις γειτονικές χώρες. Σήμερα, παρά τις επί μέρους πολιτικές και ιδεολογικές διαφορές, υπάρχει ένα κοινό μέτωπο απέναντι στον νεοφιλελευθερισμό. Οι χώρες με προοδευτικές κυβερνήσεις έχουν αποδεχτεί το πόσο σημαντική είναι η μεταξύ τους συνεργασία και αναζητούν από κοινού εναλλακτικές λύσεις.

* Και στην ίδια την Αργεντινή; Τι έχει αλλάξει και τι έχει μείνει το ίδιο μετά από δέκα χρόνια;

Όταν ο πρόεδρος Μένεμ ανέλαβε την εξουσία το 1989, δήλωσε ότι εκφράζει μια πραγματική επανάσταση. Δεν έλεγε ψέματα. Αυτά που επακολούθησαν, η πλήρης αποδιάρθρωση του κράτους πρόνοιας και του δημόσιου χώρου, άνοιξαν κοινωνικές πληγές που θα μείνουν ανοιχτές για δεκαετίες. Σήμερα στην Αργεντινή έχουμε 18χρονους νέους που δεν είδαν ποτέ τους γονείς τους να εργάζονται. Μιλάμε για κάτι που έχει σφραγίσει μια ολόκληρη γενιά. Άλλο ένα χαρακτηριστικό εκείνων των χρόνων ήταν η μαζική φτωχοποίηση των μεσαίων στρωμάτων. Στη διάρκεια της εξέγερσης, αυτά τα στρώματα ήλθαν για πρώτη φορά σε επαφή και συντόνισαν τη δράση τους με τους παραδοσιακά φτωχούς και τα κινήματα των ανέργων.

* Τι είχε όμως προηγηθεί για να συμβεί κάτι τέτοιο;

Γνωρίζουμε ότι η ιστορία είναι γεμάτη εκπλήξεις αλλά και ότι οι εξεγέρσεις δεν προκύπτουν από το μηδέν. Στην Αργεντινή είχαμε μια σειρά πολύ ενδιαφέροντα φαινόμενα. Ήταν, πρώτα από όλα, οι απολυμένοι και οι άνεργοι που δεν κλείστηκαν στα σπίτια τους, αλλά, για να βγουν από την αφάνεια και το κοινωνικό περιθώριο, συγκρότησαν το κίνημα των πικετέρος, που προχώρησε σε κινητοποιήσεις όπως οι καταλήψεις των αυτοκινητόδρομων. Κάποια κινήματα άρχισαν, στη συνέχεια, να οργανώνονται περισσότερο με στόχο την αλληλοϋποστήριξη και τον βιοπορισμό. Στήθηκαν συσσίτια αλληλεγγύης και φτιάχτηκαν μικρές επιχειρήσεις, σχολεία και μια σειρά παράλληλοι θεσμοί. Μεγάλο ρόλο έπαιξαν φυσικά οι καταλήψεις εργοστασίων και οι συνελεύσεις που άρχισαν να διοργανώνονται στις γειτονιές των μεγάλων πόλεων.

* Όλα αυτά τα κοινωνικά δίκτυα παραμένουν ζωντανά και σήμερα; Διατηρείται αυτή η κουλτούρα της αλληλεγγύης;

Δυστυχώς, ελάχιστα έχουν απομείνει. Τα μεσαία στρώματα, όταν βελτιώνουν τη θέση τους, ξεχνάνε το παρελθόν τους. Και με την ανάκαμψη της χώρας, πολλοί από τους νεόπτωχους βγήκαν από τη φτώχεια. Οι παραδοσιακά φτωχοί έμειναν όπως ήταν.

* Δεν ανακτήθηκαν όμως, στη συνέχεια, κάποια από εκείνα που χάθηκαν στα χρόνια της νεοφιλελεύθερης επέλασης;

Η έκταση της καταστροφής είναι τόσο μεγάλη ώστε να είναι εξαιρετικά δύσκολο να αποκαταστήσεις τις ζημιές. Για παράδειγμα, ο εθνικός αερομεταφορέας της Αργεντινής ήταν μια πολύ επιτυχημένη επιχείρηση. Έπειτα όμως από μια ανελέητη καμπάνια των ΜΜΕ, ο λαός πείστηκε ότι ήταν απαραίτητη η άμεση ιδιωτικοποίησή του. Δημιουργήθηκε σταδιακά η συναίνεση στην κοινωνία ότι τίποτε δεν πρέπει να μείνει κάτω από δημόσιο έλεγχο. Όταν αργότερα ο πρόεδρος Κίρτσνερ θέλησε να επανεθνικοποιήσει την εταιρεία ήταν ήδη αργά. Ήταν βυθισμένη στα χρέη και όλα της τα περιουσιακά στοιχεία είχαν ξεπουληθεί. Θα ωφελούσε επομένως την κοινωνία η επιστροφή της κάτω από δημόσιο έλεγχο;

Ενδεικτική είναι και η περίπτωση του Εκουαδόρ. Όταν ο πρόεδρος Κορέα ανέλαβε την εξουσία, η νομισματική ισοτιμία της χώρας ήταν κλειδωμένη με βάση το δολάριο. Ο Κορέα ήταν αντίθετος σε αυτό. Όταν όμως ανέλαβε την εξουσία, διαπίστωσε ότι η εγκατάλειψη του δολαρίου θα είχε τεράστιες οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες για τη χώρα του. Αυτό ίσως έχει αναλογίες με τα προβλήματα που αντιμετωπίζετε σήμερα εσείς, οι Έλληνες. Ακόμη και αν αναλάμβανε αύριο την εξουσία μια αριστερή κυβέρνηση, δεν είμαι σίγουρος ότι θα μπορούσε να εγκαταλείψει το ευρώ τόσο εύκολα. Η Ελλάδα έμεινε για πολλά χρόνια εγκλωβισμένη σε μια δομή που δεν οικοδόμησε η ίδια. Και σε ορισμένες περιπτώσεις είναι εξαιρετικά δύσκολο να ανακτήσεις αυτό που χάθηκε. Έχουμε όμως και θετικά παραδείγματα, όπως η επανεθνικοποίηση του συνταξιοδοτικού συστήματος από την κυβέρνηση Φερνάντες.

* Καλύψατε πρόσφατα την κατάληψη της Πουέρτα δελ Σολ στη Μαδρίτη. Βρήκατε εκεί κάποια κοινά στοιχεία με τις συνελεύσεις του "αργεντινάτσο" και πώς βλέπετε το ντόμινο των κινητοποιήσεων που πυροδότησε διεθνώς η εξέγερση στη πλατεία Ταχρίρ του Καΐρου;

Αναμφισβήτητα υπάρχει μια μεταδοτικότητα. Οι μεγάλες ανατροπές και αλλαγές σε μια χώρα μπορούν να ξεκινήσουν κάτι ευρύτερο. Δεν πρόκειται όμως για ευθύγραμμη διαδικασία, αφού κάθε χώρα έχει τις δικές της ιδιαιτερότητες. Στην Μαδρίτη, μου έκανε εντύπωση το γεγονός ότι κάποια συνθήματα ήταν ακριβώς ίδια με τα δικά μας, ενώ υπήρχε και η ίδια οργή για τις τράπεζες και την ανεργία. Πρέπει όμως να αποφεύγουμε τις απομιμήσεις, να αξιοποιούμε τις εμπειρίες των άλλων, αλλά να μην τις αντιγράφουμε. Για παράδειγμα, όλοι στην Λατινική Αμερική θαυμάζουν την κουβανική επανάσταση, αλλά κανείς σήμερα δεν θα ήθελε να την επαναλάβει με τους ίδιους όρους. Κανείς δεν υποστηρίζει σήμερα ένα μονοκομματικό σύστημα. Έχουμε τραυματική εμπειρία από τις δικτατορίες και μόνο ένας τρελός θα μιλούσε απαξιωτικά για τη δημοκρατία. Γι' αυτό και στη Βενεζουέλα ο Τσάβες αντιμάχεται τα αστικά κόμματα μόνο με πολιτικά μέσα. Όλα αυτά δεν σημαίνουν βέβαια ότι δεν πρέπει να επαναξιολογήσουμε το περιεχόμενο του όρου "δημοκρατία".