Ο Lee Sustar αναλύει τον τρόπο με τον οποίο το οικονομικό πρόγραμμα διάσωσης που εξήγγειλε η Ε.Ε. θα έχει ως αποτέλεσμα να κατευθυνθούν εκατοντάδες δισεκατομμύρια προς τις μεγαλύτερες τράπεζες της Ευρώπης την ίδια στιγμή που οι εργαζόμενοι υφίστανται περικοπές στους μισθούς και τις κοινωνικές δαπάνες.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ξεκινήσει ένα χρηματοδοτικό πρόγραμμα διάσωσης αμερικανικού τύπου: μια πλημμυρίδα κυβερνητικών χρημάτων προς τις τράπεζες και ταυτόχρονα μέτρα που θα κάνουν τους εργαζόμενους να πληρώνουν το τίμημα, με χαμηλότερους μισθούς, αύξηση της ανεργίας, μείωση των κοινωνικών δαπανών και υψηλότερους φόρους.
«Η επιτυχία του σχεδίου των 750 δισεκατομμυρίων ευρώ [955 δισεκατομμύρια δολάρια] θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την ικανότητα των κυβερνήσεων να πείσουν τους πολίτες ότι τα οδυνηρά προγράμματα λιτότητας και οικονομικών μεταρρυθμίσεων δεν είναι μόνο το τίμημα της συμμετοχής στην ευρωζώνη, αλλά και η πιο σίγουρη μακροπρόθεσμη εγγύηση ευημερίας», έγραψε ο Tony Barber των Financial Times.
Με άλλα λόγια, οι εργαζόμενοι πρέπει να δεχθούν μεγάλες μειώσεις στο βιοτικό τους επίπεδο στο παρόν με την ελπίδα καλύτερων ημερών που θα έρθουν …κάποια μέρα στο μέλλον.
Ήταν η ελληνική κρίση του χρέους που ανάγκασε τους ηγέτες των σημαντικότερων χωρών της Ε.Ε. να κάνουν το μεγάλο βήμα. Παρά την επιβολή ενός άγριου προγράμματος λιτότητας σε αντάλλαγμα ενός πακέτου διάσωσης 146 δισεκατομμυρίων δολαρίων προς την Ελλάδα, η κερδοσκοπία αυξανόταν από την προσδοκία ότι η ελληνική κυβέρνηση θα χρεοκοπούσε ενώ πυροδοτήθηκε επίθεση στο ευρώ, το κοινό νόμισμα των 16 κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Με την Πορτογαλία, την Ισπανία και την Ιταλία να έχουν συσσωρεύσει μεγάλα χρέη, η επιδείνωση της ελληνικής οικονομικής κρίσης -και παράλληλα η μεγάλη γενική απεργία και οι διαδηλώσεις στη χώρα αυτή- απείλησαν να προκαλέσουν ένα διεθνές οικονομικό πανικό. Τα χρηματιστήρια σε όλο τον κόσμο βούλιαξαν και η πίστωση στέγνωσε κατά την πρώτη εβδομάδα του Μαΐου.
Φάνηκε σαν ο κόσμος να ήταν έτοιμος να επαναλάβει το οικονομικό κραχ του Σεπτεμβρίου του 2008 -μια εξέλιξη που σχεδόν σίγουρα θα εξαφάνιζε τα ασθενικά σημάδια της (διαφαινόμενης) διεθνούς οικονομικής ανάκαμψης.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ, η οποία στο παρελθόν ήταν απρόθυμη να χρηματοδοτήσει ένα σχέδιο διάσωσης με χρήματα των Γερμανών φορολογούμενων, στο τέλος, συντάχθηκε με το Γάλλο Πρόεδρο Νικολά Σαρκοζί για το πακέτο των 955 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Ο πρόεδρος Barack Obama εξάσκησε πρόσθετη πίεση -η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ διευκόλυνε την προμήθεια των ευρωπαϊκών τραπεζών με βραχυπρόθεσμα δάνεια σε δολάρια.
Το σχέδιο της Ε.Ε. αποδείχθηκε αρκετά μεγάλο για να μετατρέψει τους φόβους της χρηματιστικής αγοράς σε ευφορία όταν οι αγορές άνοιξαν την επομένη της ανακοίνωσης, στις 9 Μαΐου. Ο πυρήνας του μηχανισμού διάσωσης είναι τα 640 δισεκατομμύρια δολάρια του «Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Χρηματιστικής Σταθεροποίησης». Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) θα παράσχει άλλα 330 δισεκατομμύρια δολάρια -καθώς και το μεγάλο μαστίγιο για να αναγκάσει τις χώρες να εφαρμόσουν αντιλαϊκά μέτρα λιτότητας.
Ένα λιγότερο δημοσιοποιημένο, αλλά κρίσιμο μέρος της συμφωνίας, είναι η απόφαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να αρχίσει να αγοράζει όχι μόνο τα κρατικά ομόλογα των πιεζόμενων χωρών όπως η Ελλάδα, αλλά επίσης και ιδιωτικών περιουσιακών στοιχείων.
Η κίνηση αυτή -πλήρης ανατροπή μιας μακροχρόνιας πολιτικής- αποτελεί καθρέφτισμα της δράσης της Federal Reserve στις ΗΠΑ. Από την κρίση του 2008, η Fed έχει αγοράσει περισσότερα από ένα τρισεκατομμύριο δολάρια τίτλους που είχαν εγγύηση υποθήκες σπιτιών -γνωστά και ως τοξικά κεφάλαια- ως μέρος της ατελείωτης μετάγγισης μετρητών στις αμερικανικές τράπεζες. Τώρα η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα κάνει το ίδιο για να διασώσει τις ευρωπαϊκές τράπεζες. Και δεν είναι μόνο οι ευρωπαϊκές τράπεζες: οι τράπεζες των ΗΠΑ είναι βαθιά συνδεδεμένες με τους ευρωπαίους ομολόγους τους.
Το σχέδιο της Ε.Ε. ακολουθεί το παράδειγμα της προηγούμενης κυβέρνησης Μπους στις ΗΠΑ, που δημιούργησε το Troubled Asset Relief Program (TARP) ύψους 700 δισεκατομμυρίων δολαρίων, για να διασώσει τις τράπεζες. Οι ΗΠΑ χρησιμοποίησαν τα χρήματα για να χορηγήσουν κεφάλαια στις μεγαλύτερες τράπεζες των ΗΠΑ, ένα είδος «ελαφράς» κρατικοποίησης.
Το μήνυμα ήταν ότι η αμερικανική κυβέρνηση ήταν έτοιμη να στηρίξει τις τράπεζες, με οποιοδήποτε κόστος, προκειμένου τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα να συνεχίσουν την επιχειρηματική δραστηριότητά τους. Ουσιαστικά, οι συντηρητικοί Ρεπουμπλικάνοι του Μπους εξάσκησαν μια πολιτική χρηματοοικονομικού κρατικού καπιταλισμού την οποία οι δεξιοί κριτικοί την χαρακτήριζαν ως «σοσιαλιστική».
Οι Ευρωπαίοι είχαν και αυτοί τα δικά τους προγράμματα οικονομικής διάσωσης. Αλλά τα προγράμματα αυτά πραγματοποιήθηκαν από τις εθνικές κυβερνήσεις για εθνικές τράπεζες. Δεν υπήρχε καμία πανευρωπαϊκή λύση, δεδομένου ότι η Γερμανία, η οικονομική δύναμη της Ε.Ε., δεν ήθελε να πληρώσει το κόστος της οικονομικής εξυγίανσης περιφερειακών χωρών όπως η Ελλάδα.
Οι μεγάλες δυνάμεις της Ε.Ε. ανέμεναν να ξεπεράσουν την κρίση με τη βοήθεια του ΔΝΤ, το οποίο επέβαλε την αναδιάρθρωση των οικονομιών της Ανατολικής Ευρώπης που δεν ανήκουν στη ζώνη του ευρώ. Αλλά τις τελευταίες εβδομάδες, έγινε σαφές ότι η κρίση στην Ελλάδα θα μπορούσε να ανατινάξει το ίδιο το ευρώ και να δημιουργήσει χάος σε ολόκληρο το οικονομικό κέντρο της Ευρώπης.
Παρ’ όλα αυτά, η γερμανίδα καγκελάριος Μέρκελ δίσταζε -και δεδομένου ότι η Ε.Ε. έχει μεν μια κεντρική τράπεζα, αλλά όχι κεντρική κυβέρνηση, η Ε.Ε. παρέλυσε. Τελικά μόνο η απειλή της κατάρρευσης υποχρέωσε την Μέρκελ να ευθυγραμμιστεί με τον Σαρκοζί της Γαλλίας και να μπορέσουν οι ηγέτες της Ε.Ε. να συντονιστούν σε ένα σαρωτικό σχέδιο διάσωσης.
Όπως για το σχέδιο TARP των ΗΠΑ και τα διάφορα προγράμματα δανειοδότησης που επινοήθηκαν από την Federal Reserve, η εύρεση χρημάτων δεν αποτελεί πρόβλημα για το σχέδιο οικονομικής διάσωσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Χρήματα δεν βρίσκονται μόνο όταν αυτά διεκδικούνται από τους εργαζόμενους.
Ενώ το πρόγραμμα διάσωσης δημιουργεί μια ροή χρημάτων προς τις χρεωμένες χώρες της Ε.Ε. -και τις τράπεζες που χρηματοδοτούν αυτά τα χρέη- κάθε κυβέρνηση που διεκδικεί τα κεφάλαια αυτά πρέπει να συμφωνήσει στην επιβολή σκληρών μέτρων λιτότητας. Έτσι, αν, για παράδειγμα, η Ισπανία υποχρεωθεί να αναζητήσει βοήθεια, θα πρέπει να πραγματοποιήσει το είδος των περικοπών οι οποίες προκάλεσαν μαζικές απεργίες και διαδηλώσεις στην Ελλάδα. Το ΔΝΤ, το οποίο έχει επιβάλει τη λήψη τέτοιων μέτρων για χώρες του Τρίτου Κόσμου, θα το κάνει τώρα και στην Ευρώπη.
Αλλά ακόμη και αν το πρόγραμμα διάσωσης της Ε.Ε. υλοποιεί, όταν και όπου αυτό είναι αναγκαίο, ακόμη και αν οι εργαζόμενοι υποχρεωθούν να δεχθούν τις περικοπές -πράγμα που δεν είναι δεδομένο, όπως δείχνουν οι Έλληνες εργαζόμενοι- το σχέδιο μπορεί να μην επιλύσει το πρόβλημα της κρίσης του χρέους της Ευρώπης. Όπως τονίζουν οι New York Times:[1]
Είναι δεδομένο, ότι εάν η Ισπανία φτάσει στο σημείο να μην μπορεί πλέον να χρηματοδοτηθεί από τις αγορές, τα επιτόκια θα ανέλθουν ξανά. Τα εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ του ταμείου όχι μόνο θα έχουν υψηλότερο κόστος, αλλά θα επιφέρουν πρόσθετο πόνο στις ήδη υπερχρεωμένες χώρες όπως η Πορτογαλία, η Γαλλία, η Ιταλία και το Ηνωμένο Βασίλειο …επιδεινώνοντας έτσι το κοινωνικό κόστος του χρέους της Ευρώπης.
Με άλλα λόγια, η χαμηλή οικονομική ανάπτυξη της Ευρώπης και το υψηλό χρέος θα συνεχίσουν να ταλαιπωρούν τις ισχυρότερες οικονομίες της Ε.Ε. καθώς και τις πιο αδύναμες.
Το ευρώ, το κοινό νόμισμα, επιδεινώνει το πρόβλημα για τα κράτη-μέλη της ευρωζώνης απαγορεύοντας την εφαρμογή τυπικών απαντήσεων σε καιρούς ύφεσης: υποτίμηση του νομίσματος για να γίνουν πιο ανταγωνιστικές οι εξαγωγές, προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης και ανακούφιση της πίεσης από το χρέος μέσω της αύξησης του πληθωρισμού.
Το αντίθετο μάλιστα, το οικονομικό φάρμακο της Ε.Ε. για την Ελλάδα είναι μια ιστορική οπισθοδρόμηση στην πολιτική του προέδρου Herbert Hoover των ΗΠΑ στην πρώτη φάση της Μεγάλης Ύφεσης τη δεκαετία του 1930: περικοπή των δημοσίων δαπανών και των μισθών, γεγονός που το μόνο που θα προκαλέσει είναι να συρρικνωθεί η οικονομία ακόμη περισσότερο. «Πρόκειται για πολιτική νομισματικής τόνωσης σε συνδυασμό με δημοσιονομική λιτότητα», δήλωσε ο Joel Geier, συντάκτης και οικονομικός συγγραφέας για το International Socialist Review.
Αυτή η ακραία αντίφαση -μία άνευ προηγουμένου ένεση χρημάτων στο χρηματοπιστωτικό σύστημα από τις ΗΠΑ και τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, την ίδια στιγμή που περικόπτονται οι κρατικές δαπάνες- είναι το αναπόφευκτο αποτέλεσμα της στρατηγικής που οι δυτικές χώρες επέλεξαν για να αντιμετωπίσουν την κρίση. Επιμένοντας να εγγυώνται την επιβίωση των ιδιωτικών χρηματοοικονομικών ιδρυμάτων τους, είναι τώρα οι ίδιες οι κυβερνήσεις που υφίστανται τις πιέσεις της αγοράς, πιέσεις παρόμοιες με αυτές που οδήγησαν τις μεγαλύτερες τράπεζες στον κόσμο το 2008 σχεδόν στην κατάρρευση.
Ενώ οι ΗΠΑ και η Γερμανία, για παράδειγμα, μπορεί να είναι σε θέση να ξεπεράσουν αυτές τις προκλήσεις, μικρότερα έθνη όπως η Ελλάδα -και ακόμη μεγαλύτερα, όπως η Ισπανία και η Ιταλία- ενδεχομένως να μην μπορούν. Και επιτρέποντας μία χώρα να χρεοκοπήσει -πράγμα που μπορεί να συμβεί ακόμα στην περίπτωση της Ελλάδας, παρά το σχέδιο διάσωσης- απειλούνται με κατάρρευση μεγάλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα διεθνώς που παραμένουν στη ζωή χάρις στην κυβερνητική υποστήριξη.
Επιπλέον, η λύση που επιλέχθηκε από την Ε.Ε. (και τις ΗΠΑ) στο πρόβλημα του δημοσίου χρέους -περικοπές των κρατικών δαπανών- μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τον περιορισμό της οικονομικής ώθησης που χρειάζεται η αδύναμη ακόμη οικονομική ανάπτυξη.
Όπως σημειώνουν οι οικονομολόγοι Barry Eichengreen και Kevin O’Rourke[2], η παγκόσμια βιομηχανική παραγωγή παραμένει 6% χαμηλότερα από το προηγούμενο υψηλό της, και το παγκόσμιο εμπόριο είναι 8% χαμηλότερα από τα προηγούμενα υψηλά του -και υπάρχει ακόμα πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα σε πολλές βιομηχανίες σε όλο τον κόσμο. Μια στροφή στη λιτότητα στις δυτικές χώρες και την Ιαπωνία θα μπορούσε να εξαλείψει την ανάκαμψη, παρά τη νέα οικονομική έκρηξη στην Κίνα.
Προς το παρόν, η Ευρωπαϊκή Ένωση και η παγκόσμια οικονομία μπορεί να απέφυγαν τις συνέπειες μιας χαοτικής υποτίμησης του ευρώ. Αλλά αυτό αποτελεί πενιχρό λόγο για πανηγυρισμούς για τους εργαζόμενους στην Ευρώπη, οι οποίοι σύντομα θα γίνουν στόχος για ελληνικού τύπου μέτρα λιτότητας.
Ευτυχώς, οι Έλληνες εργαζόμενοι έδωσαν στην Ευρώπη και τον κόσμο ένα παράδειγμα αγώνα -και αυτός ο αγώνας δεν έχει ακόμα κριθεί.
Η μετάφραση έγινε από τον Άγγελο Κ
Πολύ καλό άρθρο. Και πράγματι η ΕΕ θυμίζει καιρούς χούβερ (που αναγκαστικά τότε αντικαταστάθηκε από την πολιτική ρουσβελτ)
ΑπάντησηΔιαγραφήΕπίσης θα θελα να τονίσω ότι οι χώρες σήμερα (συμπεριλαμβανομένου του σχεδίου Πόλσον στις ΗΠΑ) "σώζουν" τις τράπεζες αγοράζοντας προνομιούχες μετοχές που δεν έχουν δλδ δικαίωμα ψήφου για λήψη αποφάσεων σχετικών με την οικονομική πολιτική των τραπεζών.