Η σύγκρουση με τα μεγάλα ΜΜΕ στη Λατινική Αμερική

Ένας πόλεμος για τη Δημοκρατία

ΠΗΓΗ: ΑΥΓΗ

Ημερομηνία δημοσίευσης: 10/03/2013

TOY ΚΩΣΤΑ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ*

Το ότι στην Ελλάδα οι πάντες γνωρίζουν πάντα τα πάντα για τη διαπλοκή και τον «ειδικό» ρόλο των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης στην πολιτική ζωή της χώρας δεν αποτελεί είδηση. Ούτε αποτελεί είδηση η ομερτά που επιβάλλουν αφενός ο φόβος (για το βαρύ χέρι της διαπλοκής και των ΜΜΕ) και αφετέρου η ελπίδα (για ένα βήμα σε κάποιο δελτίο των οκτώ). Υπάρχει όμως μια άλλη περιοχή του πλανήτη όπου η μάχη ενάντια στην ασυδοσία, τη διαπλοκή και την επιθετική συντηρητική πολιτική των ΜΜΕ βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της πολιτικής σύγκρουσης. Η περιοχή αυτή είναι η Λατινική Αμερική.

Η υπερσυγκέντρωση των ΜΜΕ και οι όμιλοι - μαμούθ

Στη Λατινική Αμερική τέσσερις όμιλοι κατέχουν το 60% της συνολικής αγοράς στον χώρο των Μέσων, πέρα από την πληθώρα και την ποικιλία των άλλων επιχειρήσεων στις οποίες εμπλέκονται. Στην Αργεντινή ο Όμιλος Clarín, που βρίσκεται σε ανοιχτό πόλεμο με την κυβέρνηση της Κριστίνα Κίρτσνερ, ελέγχει το 31% της κυκλοφορίας των εφημερίδων, το 40,5% της ανοιχτής τηλεόρασης και το 23,2% της καλωδιακής. Στη Βραζιλία ο όμιλος Globo ελέγχει το 56% της ανοιχτής τηλεόρασης και το 44% της καλωδιακής ενώ στο Μεξικό υπάρχει το «διπλό μονοπώλιο» των Televisa (70% της ανοιχτής τηλεόρασης και περίπου 50% της καλωδιακής) και TV Azteca.

Σε αυτά πρέπει να προστεθούν και μιντιακοί όμιλοι από άλλες χώρες, με πρώτο και χειρότερο τον ισπανικό όμιλο PRISA (της εφημερίδας Ελ Παΐς), που δραστηριοποιείται σε 22 χώρες εκτός Ισπανίας, κυρίως στη Λατινική Αμερική, όπου ελέγχει πλήθος από ραδιοφωνικούς σταθμούς, τηλεοπτικά κανάλια, εκδοτικούς οίκους, δορυφορικές πλατφόρμες κ.λπ. Το βασικό κριτήριο της πολιτικής του είναι η στήριξη των ισπανικών κεφαλαίων στη Λατινική Αμερική: όποτε κάποια κυβέρνηση συγκρούεται με ισπανική επιχείρηση, όπως για παράδειγμα η κυβέρνηση Μοράλες με τον πετρελαϊκό κολοσσό Repsol, αμέσως μετατρέπεται σε «αντιδημοκρατική κυβέρνηση που πλήττει τις ελευθερίες και, ιδιαιτέρως, την ελευθερία της έκφρασης».

ΜΜΕ: η πραγματική πολιτική αντιπολίτευση

Σε συνεντεύξεις του ο πρόεδρος του Εκουαδόρ, Ρ. Κορέα, περιγράφει τον ρόλο που παίζουν τα ΜΜΕ ως βασική αντιπολιτευτική δύναμη, χωρίς, ωστόσο, να παίρνουν και την αντίστοιχη πολιτική ευθύνη. «Όταν κανείς απαιτεί από αυτά να απαντήσουν για τις πολιτικές τους θέσεις, τότε θυμούνται πως είναι ΜΜΕ και ζητούν να μην τους αγγίξει κανείς» λέει ο Κορέα προσθέτοντας ότι «είναι εντυπωσιακή η διπλή ηθική τους. Θέλουν να μας κάνουν να πιστέψουμε ότι η αμφισβήτηση των ιδιωτικών κερδοσκοπικών τους επιχειρήσεων είναι επίθεση στην ελευθερία της έκφρασης».

Σύμφωνα με τον Αργεντίνο πολιτικό επιστήμονα Ατίλιο Μπορόν, «τα μιντιακά μονοπώλια στη Λατινική Αμερική αποτελούν το λειτουργικό υποκατάστατο της αποτυχημένης Δεξιάς», ενώ ο δημοσιογράφος Πασκουάλ Σεράνο υποστηρίζει ότι «ο Όμιλος PRISA ήθελε να κυβερνάει σε πολλούς τόπους χωρίς, όμως, να χρειάζεται να κατεβαίνει στις εκλογές».

Είναι προφανές ότι ο εκδημοκρατισμός των ΜΜΕ είναι απαραίτητος για να υπάρχει δημοκρατία, ειδικά σε χώρες όπου τα μεγάλα ΜΜΕ έχουν σηκώσει το κύριο βάρος στον πόλεμο εναντίον της.

Κλασικό παράδειγμα το πραξικόπημα του 2002 κατά του Τσάβες, που έμεινε στην ιστορία ως το «μιντιακό πραξικόπημα» λόγω του ειδικού ρόλου που έπαιξαν ορισμένα ΜΜΕ σε αυτό: η μεγάλη πλειονότητά τους το στήριξε με διάφορους τρόπους, ενώ αντίστοιχη στάση είχε και η Ελ Παΐς, η οποία -πάντοτε υπονοώντας δικτατορικές εκτροπές του Τσάβες χωρίς ουδέποτε να προσκομίζει έστω ένα στοιχείο επ’ αυτού- υποστηρίζει συστηματικά κάθε προσπάθεια της Δεξιάς. Στις 24 Ιανουαρίου, μάλιστα, άγγιξε τον πάτο της χυδαιότητας, με την απάτη της πλαστής φωτογραφίας του νοσηλευόμενου Τσάβες.

Σύμφωνα με μελέτη του Ισπανού δημοσιογράφου Μπαλτάθαρ Λόπεθ το τελευταίο δίμηνο του 2012 το 56% των ειδήσεων που δημοσιεύτηκαν στην Ελ Παΐς σχετικά με τη Βενεζουέλα γράφτηκε στο... Μαϊάμι, το 12% στη Μαδρίτη, το 8% στο Μεξικό και άλλο τόσο στην Ουάσιγκτον, το 4% στο Κάδιθ ενώ μόλις το 12% γράφτηκε στο Καράκας.

Οι προοδευτικές κυβερνήσεις της Λατινικής Αμερικής απέναντι στον πόλεμο των ΜΜΕ

Στο κλίμα αυτό αποτελεί βασική (και αναγκαστική) προτεραιότητα για τις προοδευτικές και αριστερές κυβερνήσεις των χωρών της Λατινικής Αμερικής η λήψη αντιμονοπωλιακών μέτρων που θα προσπαθούν να εξισορροπούν την απόλυτη ασυδοσία των μεγάλων ΜΜΕ.

Στην πρώτη γραμμή αυτού του μετώπου η κυβέρνηση της Αργεντινής, που ψήφισε (και προσπαθεί να εφαρμόσει μέσα από δικαστικές και πολιτικές συμπληγάδες) τον νόμο 26552, που, παρά τις περιορισμένες αλλαγές που επιφέρει σε ορισμένα πεδία, έχει γίνει αντικείμενο ενός πραγματικού πολέμου, κυρίως από τον Όμιλο Clarín. Ο νόμος αυτός βάζει πλαφόν στον αριθμό των αδειών που δικαιούται να κατέχει κάθε ιδιοκτήτης και κατανέμει τις συχνότητες ανάμεσα σε κράτος, ιδιώτες και κοινοτική / κοινωνική χρήση.

Χρονολογικά η πρώτη από τις κυβερνήσεις της Λατινικής Αμερικής που πήραν μέτρα ενάντια στην ασυδοσία των ΜΜΕ ήταν η κυβέρνηση Τσάβες, στη Βενεζουέλα, μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2002. Ο νόμος του 2005 στηρίζει τα κρατικά ΜΜΕ καθώς και εκείνα που ιδρύονται από κοινότητες πολιτών, ενώ σε εκκρεμότητα βρίσκεται στη Βουλή ο νέος Νόμος για τα Κοινοτικά και Εναλλακτικά ΜΜΕ, που εισήχθη συνοδευόμενος από 26.000 υπογραφές πολιτών και έλαβε μια αρχική έγκριση τον Νοέμβριο του 2012.

Αντίστοιχος νόμος εγκρίθηκε τον Δεκέμβριο του 2007 στην Ουρουγουάη και προβλέπει ότι τουλάχιστον ένα τρίτο των διαθέσιμων συχνοτήτων ραδιοφώνου και τηλεόρασης πρέπει να διατίθεται σε κοινοτικά ΜΜΕ.

Στο Εκουαδόρ η πρόσφατη μεγάλη νίκη του Ραφαέλ Κορέα θα του δώσει την κοινοβουλευτική δυνατότητα να περάσει -σε εφαρμογή του δημοψηφίσματος του 2011 και σε αντικατάσταση του νόμου που ισχύει από την εποχή της δικτατορίας- έναν καινούργιο νόμο για τα ΜΜΕ, τα οποία βρίσκονται υπό τον έλεγχο οκτώ οικογενειών επιχειρηματιών, που δραστηριοποιούνται σε πληθώρα πεδίων, από τράπεζες μέχρι τουρισμό. Να σημειωθεί ότι το Σύνταγμα του 2008 περιγράφει την ελεύθερη επικοινωνία ως θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα.

Στη Βολιβία, όπου επίσης το Σύνταγμα της χώρας αναγνωρίζει την ελεύθερη πληροφόρηση ως ανθρώπινο δικαίωμα, ο Έβο Μοράλες από την πρώτη στιγμή κατήγγειλε την πολιτική των μεγάλων καναλιών, καθώς οι κατευθυνόμενες παραχωρήσεις αδειών από τις προηγούμενες κυβερνήσεις έχουν δημιουργήσει ένα μονοπώλιο στον χώρο της ενημέρωσης, που ελέγχεται από μια ομάδα επιχειρηματιών που συνδέονται με πολυεθνικές επιχειρήσεις, μεγάλους γαιοκτήμονες, μεγάλες αγροτοβιομηχανικές επιχειρήσεις κ.λπ., κυρίως, όμως, από δύο ομίλους, ο ένας εκ των οποίων είναι ο PRISA. Ο νόμος του 2011, μεταξύ άλλων, κατανέμει τις συχνότητες ως εξής: κράτος έως 33%, εμπορική χρήση έως 33%, κοινοτική-κοινωνική χρήση έως 16% και ιθαγενικές, αγροτικές, αφροβολιβιάνικες κοινότητες έως 16%.

Ακόμα και ο δεξιός νέος πρόεδρος του Μεξικού Ενρίκε Πένια λέγεται πως τους επόμενους δύο μήνες θα καταθέσει νομοσχέδιο που θα αντιμετωπίζει την υπερσυγκέντρωση στην τηλεφωνία (μην ξεχνάμε ότι ο Κάρλος Σλιμ είναι ο πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο) και την τηλεόραση, αν και ο Economist υποστηρίζει πως η κίνηση αυτή έχει σκοπό μόνο να αντικρούσει όλους όσοι κατηγορούν τον Πένια ότι είναι ιδιαιτέρως φιλικός με τους μεγάλους ομίλους της τηλεόρασης.

Αξίζει, πάντως, να σημειωθεί ότι στη Λατινική Αμερική η νέα μεγάλη δύναμη στον χώρο της ενημέρωσης είναι τα εναλλακτικά / κοινοτικά / κοινωνικά μέσα, που καταφέρνουν να σπάσουν τα συντηρητικά και αντιδραστικά στεγανά των παραδοσιακών ΜΜΕ. Άλλωστε είναι η ήπειρος όπου η ρήση του Μάλκολμ Χ «αν δεν είσαι προετοιμασμένος απέναντι στα ΜΜΕ, αυτά θα σε κάνουν να αγαπήσεις τον καταπιεστή σου και να μισήσεις τον καταπιεζόμενο» είναι η καθημερινή πραγματικότητα.

* Ο Κώστας Αθανασίου είναι διευθυντής της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του ΣΥΡΙΖΑ ΕΚΜ