Το Πανεπιστήμιο της ολιγαρχίας: ένας κατάλογος προσόντων

ΑΥΓΗ

Ημερομηνία δημοσίευσης: 11/11/2012

του Νικου Παρασκευοπουλου

Αντί εισαγωγής, ένας τόπος κοινής αποδοχής: οι γνώσεις είναι το όπλο της νέας εποχής. Στις προνεωτερικές κοινωνίες, οι αλλόφυλοι, οι δούλοι, οι περιθωριακοί, δεν μπορούσαν να φέρουν όπλα. Στις νέες κοινωνίες της ανισότητας, οι φτωχοί είναι εκείνοι που δεν μπορούν πια να έχουν πρόσβαση στις γνώσεις. Ο παραλληλισμός, μάλιστα, ενέχει μια ένταση. Τότε, τα όπλα ήταν κατά βάση μέσα επίθεσης και αρπαγής. Τώρα, οι γνώσεις είναι κάτι ακόμη πιο ζωτικό: έχουν γίνει εργαλεία επιβίωσης, σε έναν κόσμο που αντιμετωπίζει το φάσμα της περιβαλλοντικής καταστροφής και της πλήρους κοινωνικής απορρύθμισης.

Η οικονομική κρίση και η κοινωνική δίνη επιδρούν καταλυτικά στην απόκτηση και τη μετάδοση της γνώσης. Καταλυτικά, οπωσδήποτε, αλλά όχι και ασύντακτα. Με εμπειρικές παρατηρήσεις ή με θεωρίες συνωμοσίας, με σταδιακές αναλύσεις ή με αιφνίδιες αφαιρέσεις, συγκλίνουμε στο ίδιο εύρημα: η μετανεωτερική κρίση στην εκπαίδευση έχει ως σταθερό και σαφέστερο όλων προσανατολισμό την ολιγαρχική διαχείριση της γνώσης. Σε μια συμπυκνωμένη περιγραφική αναφορά, τα πιο ευδιάκριτα σημεία που σηματοδοτούν την παραπάνω πορεία είναι τα ακόλουθα.

* Τα δημόσια σχολεία και πανεπιστήμια λιγοστεύουν. Τα ιδιωτικά δεν απευθύνονται στους πολλούς μη έχοντες. Η πρόβλεψη κάποιων υποτροφιών για την οικονομική κάλυψη διδάκτρων είναι η εξαίρεση, ποσοτικά αμελητέα και με τάσεις εκμηδενισμού: μια βιτρίνα του συστήματος, και μάλιστα με το αζημίωτο (οι εκπαιδευτικές επιχειρήσεις εισπράττουν).

* Η υποχρηματοδότηση των δημόσιων πανεπιστημίων δεν συρρικνώνει μόνο τον αριθμό, αλλά και τις λειτουργίες τους. Είναι τόσο φανερό, που δεν χρειάζεται επεξήγηση.

* Οι μεταπτυχιακές σπουδές αναπτύσσονται σε βάρος των προπτυχιακών. Εδώ, το πνεύμα της Μπολόνια συναντά τις αμερικανικές μετρήσεις, σύμφωνα με τις οποίες η εισφορά των προπτυχιακών σπουδών στην αύξηση της προσφοράς εξειδικευμένης εργασίας είναι συγκριτικά μικρή. Βέβαια, η μετακίνηση αυτή του κέντρου βάρους της εκπαίδευσης προς τα μεταπτυχιακά συνοδεύεται από τα γνωστά επακόλουθα: μικρότερος αριθμός εκπαιδευόμενων, υπερίσχυση της εξειδίκευσης επί της παροχής θεμελιακών γνώσεων.

* Καθιερώνονται δίδακτρα. Για λόγους ιστορικούς, κοινωνικούς, θεσμικούς η εισαγωγή διδάκτρων στα προπτυχιακά συναντά αντιστάσεις. Στα μεταπτυχιακά αυτά καθιερώνονται και επεκτείνονται ευκολότερα. Έτσι ο κύκλος των εκπαιδευόμενων μικραίνει όχι μόνο αριθμητικά-γεωμετρικά, αλλά και ποιοτικά (μετέχουν μόνο οι έχοντες).

* Η διεξαγωγή της έρευνας στηρίζεται κυρίως στην ιδιωτική και όχι στη δημόσια επιχορήγηση. Αυτό βέβαια επιδρά στη στοχοθεσία: παρατηρείται τάση συγκριτικής υποβάθμισης της βασικής έρευνας σε σχέση με τις εφαρμογές, υποτίμηση των ερευνών στις κλασικές, κοινωνικές, καλλιτεχνικές περιοχές, παραμέληση της έρευνας που ανταγωνίζεται την κερδοφορία των χορηγών.

* Οι επιτροπές αξιολόγησης της ύλης των μεγάλων επιστημονικών περιοδικών (ιδίως των αγγλοαμερικανικών) γίνονται οι μεγάλοι τροχονόμοι της ολιγαρχίας. Λίγοι σχετικά άνθρωποι, θέτουν όρους για τις δημοσιεύσεις (οικονομικούς ή επιστημονικούς, π.χ. απόψεις κυρίαρχες ή ανώδυνες) και ευνοούν τα ολιγοσέλιδα άρθρα, προτιμώντας τα από τα μακροσκελή. Αυτοί οι όροι όχι μόνο γίνονται καθοριστικοί για την ατομική εξέλιξη των νέων επιστημόνων, αλλά ρυθμίζουν και τη χρηματοδότηση δημόσιων και ιδιωτικών ερευνητικών κέντρων και εκπαιδευτηρίων, επηρεάζοντας την αξιολόγησή τους.

* Θεσμοί με αγαθούς παραδοσιακούς στόχους και με ωραία ονόματα (καινοτομία, αριστεία) μεταλλάσσονται σε εργαλεία περιορισμού του αριθμού όσων μπορούν να μυηθούν στην καίρια γνώση. Ό,τι προηγουμένως προσφερόταν σε πολλούς φοιτητές, αυτό προσφέρεται τώρα μόνο στους άριστους. Οι επιχειρήσεις ωφελούνται, αφού οι χορηγίες τους (έπαθλα) οδηγούν σε διπλώματα ευρεσιτεχνίας και σε αποκλειστικά δικαιώματα και εκμεταλλεύσεις. Οι μη άριστοι, οι πολλοί, μένουν απέξω. Εν τω μεταξύ, όλοι στην εκπαίδευση, κυριολεκτικά όλοι, γνωρίζουν ότι φοιτητές που στις βασικές σπουδές τους μπορεί να μην αρίστευσαν ή να μην ξεχώρισαν, έχει συμβεί να προοδεύουν εντυπωσιακά στη συνέχεια, σε μεταπτυχιακά, διδακτορικές εργασίες στο εξωτερικό κ.λπ.

Γνώσεις, λοιπόν, από λίγους για λίγους. Το πανεπιστήμιο της μετανεωτερικής εποχής θα είναι θεσμός ψευδεπίγραφος. Πρώτον, επειδή δεν καλλιεργεί όλα (δεν είναι παν-επιστήμιο) τα γνωστικά πεδία, αλλά μόνο όσα εξυπηρετούν την αγορά. Χειροπιαστή απόδειξη, οι συνθέσεις των Συμβουλίων και των νέου τύπου Συγκλήτων, όπου δεν εκπροσωπούνται όλα τα Τμήματα. Δεύτερον, επειδή τελικό στόχο του δεν έχει την επιστήμη, αλλά το κέρδος και την αναπαραγωγή των εξουσιαστικών δομών.

Προφανώς, τα ακαδημαϊκά ιδρύματα της ολιγαρχίας είναι ένας εξελισσόμενος κίνδυνος, κι όχι μια τελειωμένη υπόθεση. Αν όμως τα παραπάνω αληθεύουν στο ελάχιστο, τότε οι προσεχείς αγώνες πολύ λίγο θα μοιάζουν με τις ένοπλες εδαφικές συγκρούσεις του ένδοξου ή μη παρελθόντος. Θα έχουν μορφή διεκδίκησης γνώσης. Από την Κερκόπορτα στο φρούριο δεν θα τρυπώνουν κατακτητές, αλλά ελευθερωτές με κονδυλοφόρους. Με ποντίκια.

[Σχόλια και συζήτηση για το άρθρο στο ιστολόγιο των Ενθεμάτων]

Ο Νίκος Παρασκευόπουλος είναι κοσμήτορας της Σχολής Νομικών, Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ.