Eνα όραμα ...''Nα σπάσει ο φαύλος κύκλος ''κατακτώ κάτι λίγο τώρα-το χάνω- και ξανά απ΄την αρχή''- της Αριάδνης Αλαβάνου

'Να σπάσει ο φαύλος κύκλος “κατακτώ κάτι λίγο τώρα- το χάνω- και ξανά απ' την αρχή”'

Γράφει ο Άγγελος Τερζάκης, στο δοκίμιο “Ο Ματωμένος Λυρισμός” (1963), για τη δεκαετία του 1920 :

 ΠΗΓΗ: ΜΑΑ

της Αρ. Αλαβάνου

“Το μέγεθος της εποχής εκείνης είναι κρυφό κι ανυπόκριτο. Σημειώνει μια κρίσιμη στροφή της ελληνικής ζωής από τα έξω στα μέσα. Για πρώτη φορά επικοινωνεί ο τόπος με τα μεγάλα ρεύματα του αιώνα· μέσα στα μουχλιασμένα δημόσια γραφεία στρατολογείται μια νεολαία που θα πιστέψει με πάθος στην κοινωνική δικαιοσύνη, θα στρώσει με τα κορμιά της τους τραγικούς δρόμους της”.

Και στο στοχαστικό άρθρο του “Η Ανώνυμη Ιστορία” (“Το Βήμα” 18/1/1967) για το κλίμα της ίδιας εποχής, με αφορμή την έκδοση του δεύτερου τόμου των Απάντων του Κ. Καρυωτάκη:

”Εμείς ζούσαμε ενδόμυχα, βουβά, την κοσμοθεωρία που είχε γεννηθεί στο ίδιο μαζί μας λίκνο. ... Οι μακριές θεωρίες της προσφυγιάς περνούσαν κάθε μέρα αργά, πένθιμα, έξω από τα θολά τζάμια των καφενείων όπου ξαγρυπνούσαμε σ' ατελείωτες συζητήσεις, πασχίζοντας να βρούμε έναν προσανατολισμό στον κόσμο, ένα έρμα στη ζωή. ... Αναθυμάμαι όχι μόνο τους ποιητές μας. Αναθυμάμαι τους στρατευμένους στην κοινωνική επανάσταση: Ήταν θεωρητικά αισιόδοξοι, ψυχικά όμως, δίχως να το ξέρουν, απεγνωσμένοι της αισιοδοξίας. Δε δίνεις τη ζωή σου, τα νιάτα σου, την υγειά σου, όταν όλα τα βλέπεις ωραία. Χρειάζεται μια τραγική προδιάθεση για να γίνεις παρανάλωμα ενός ονείρου. Και το τραγικό πνεύμα μπορεί να είναι λυτρωμένο, δεν είναι όμως ποτέ μακάριο.

Μακάριοι ήταν αυτοί που ήρθαν εκεί στα 1930 ν' αντικρούσουν, να διασύρουν με την εύκολη κριτική τους, τη δική μας αρητόρευτη κοσμοθεωρία. Έρχονταν πίσω με τα καράβια του εξωτερικού, στιλβωμένοι, ατσαλάκωτοι και ήταν μεγαλοαστοί: Δεν είχαν ποτέ τους αντικρίσει κανένα βιοτικό πρόβλημα. Είχαν φιλοδοξίες, αξιώσεις, χωρίς να έχουν θητεία. Μας κατηγόρησαν για επαρχιακή μεμψιμοιρία και πεισιθάνατη κατήφεια, επειδή ήταν ανύποπτοι κι επειδή όλα τους έταζαν πως θα περάσουν τη ζωή τους αβρόχοις ποσί. Θυμάμαι την αγανάκτησή μας. Έφερναν μιαν αισιοδοξία διατεταγμένη, μιαν ιδεολογία ανέξοδη, έναν εθνικισμό γεμάτον με τουριστική γραφικότητα. Σ' εμάς, που ξενυχτούσαμε χρόνια πριν στους δρόμους με στίχους του Καρυωτάκη στα χείλη μας, η εμφάνιση αυτή έκανε εντύπωση βλάσφημη. Αλλά την ιστορία τη γράφουν οι νικητές, και νικητές είναι οι επιζώντες. Ποιος είχε περισσότερες πιθανότητες να επιζήσει: οι ταλαιπωρημένοι ή οι ανέπαφοι;”

***

Σκέψεις γραμμένες για μια άλλη περίσταση, σε μια πολύ διαφορετική εποχή, μας θυμίζουν όμως τα υλικά που συσσωρεύτηκαν βασανιστικά για να χτιστεί ένα μεγάλο όραμα. Όχι πολλά χρόνια αργότερα, οι “ταλαιπωρημένοι” έβλεπαν το πνεύμα τους να ανθίζει στα βουνά και τις πόλεις της Ελλάδας, εκεί που τα εργατόπαιδα και τα αγροτόπαιδα, οι πρόσφυγες, οι φοιτητές, οι μαθητές τραγουδούσαν “Θέλουμε λεύτερη εμείς πατρίδα και πανανθρώπινη τη λευτεριά” και πολεμούσαν. Ήταν το νέο όραμα που τροφοδότησε, παρά τις συντριπτικές ήττες και τα βάσανα, μια κοινωνική διάθεση χειραφέτησης ισχυρή ακόμη και μέχρι τη δεκαετία του 1980, με σύμβολό του την εμβληματική μορφή του Άρη, όνειρο κάθε καταπιεσμένου και εφιάλτη μιας δωσιλογικής και μαυραγορίτικης αστικής τάξης που κρεμόταν από τα παντελόνια των ξένων προστατών της.

Ήταν ένα όραμα που δημιούργησε μέσα σε μια εποχή πολέμου, φτώχειας, ξένης εισβολής μεγάλες τομές στη δημοκρατία, την καλλιτεχνική δημιουργία και την επιστήμη, μια εποχή που τράβηξε στον αστερισμό της τα πιο λαμπρά μυαλά, που δεν σταμάτησαν να παράγουν ακόμη και μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα. [Τι αντίθεση με την πλειοψηφία των σημερινών διανοουμένων!]

Για να χαθεί, εκτός από ορισμένες πολιτικές εστίες της κομμουνιστικής παράδοσης, μέσα στον καταναλωτισμό, τον κυνισμό, τον ατομισμό της σημιτικής "ισχυρής Ελλάδας", τη μονοκρατορία του καπιταλισμού διεθνώς και την αποτυχία της πρώτης απόπειρας  χειραφέτησης από τον καπιταλισμό. Αφήνοντας ένα τεράστιο κενό και μια αίσθηση κοινωνικού αποπροσανατολισμού.

Παρά την ιδεολογική νίκη της και την ισχυρή οικονομική της θέση απέναντι στους εργαζόμενους, η ελληνική αστική τάξη, ύστερα από μια κτηνώδη  διετή πολιτική, κάτω από ένα δυναμικό κίνημα και μια εκλογική καταδίκη των βασικών πολιτικών της εκπροσώπων, στέκει τώρα απονομιμοποιημένη, ίσως η μόνη στην Ευρώπη. Η κατάπτωση, όμως, που φέρνει η συνεχιζόμενη κρίση και το  βιοτικό αδιέξοδο πολυπληθών στρωμάτων που στηρίχτηκαν στο σύστημά της δημιουργεί μια νέα κατάσταση στην οποία ξυπνούν άγρια  αντανακλαστικά. Πατώντας πάνω σ' αυτόν τον αγριανθρωπισμό, του ο θάνατός σου η ζωή μου, και στην κατάρρευση των δημόσιων υπηρεσιών αρχίζει να ασκεί  αυξανόμενη έλξη σε στρώματα συντηρητικά ο φασισμός.

Μια ανόητη, υποτίθεται αριστερή, ρητορική που θαυμάζει και υιοθετεί πολλές φορές αβασάνιστα την ουδόλως αυθόρμητη απόρριψη του "σάπιου συστήματος", χωρίς προοδευτικό οικονομικό και πολιτικό  πρόσημο, πρέπει να αναλογιστεί επίσης τις διόδους που αφήνει ανοικτές. 

Ο φασισμός δεν αντιμετωπίζεται με ευχολόγια περί μη βίας, παρά μόνο όταν αίρονται οι κοινωνικές και πολιτικές αιτίες του. Που σημαίνει δημιουργία οικονομικών διεξόδων στα μικρομεσαία στρώματα που καταστρέφονται και στους ανέργους  και  ενσωμάτωσή τους στα προοδευτικά κινήματα μέσω της εμπιστοσύνης και της προοπτικής μιας καλύτερης ζωής.   

***

Τι οράματα έχουν να προσφέρουν οι “ανέπαφοι” της κοινωνίας σ' αυτή την κατάσταση; Τα πολιτικά τους κουρέλια προβάλλουν έναν ιδιοτελή και διάτρητο ευρωπαϊσμό, μιας “Ευρώπης/Ε.Ε.” που δεν είναι η Ευρώπη του Διαφωτισμού, των δημοκρατικών κατακτήσεων, των πνευματικών επιτευγμάτων, του αντιφασισμού, αλλά μια σκοτεινή ήπειρος. Αυτή η Ευρώπη στραγγαλίστηκε σιγά σιγά μέσα στην ψευδοδημοκρατία, στην με ημερομηνία λήξης ευημερία ενός ψυχροπολεμικού κατασκευάσματος όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, μιας ένωσης του κεφαλαίου που ντύθηκε καλή νεράιδα όσο υπήρχε το αντίπαλο δέος. Και τώρα οδηγείται ίσως προς το ευρωπαϊκό υπερκράτος, εκμεταλλευτικό,  αυταρχικό, ξενοφοβικό, πολεμοκάπηλο. 

Κάποιοι άλλοι, αριστεροί αυτοί, καλούν να “σώσουμε την Ευρωπαϊκή Ένωση από τον εαυτό της”. Αλήθεια, πιστεύουν ότι μπορούν να εμπνεύσουν τις σημερινές γενιές και να δώσουν τη ζωή τους, το πάθος τους για τα γερμανικά πλεονάσματα, τις ισπανικές τράπεζες, το γαλλικό στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα ή τη μαφιόζικη ιταλική αστική τάξη; Αλήθεια πιστεύουν ότι η “σωτηρία της κλυδωνιζόμενης Ευρωζώνης” μπορεί να αποτελεί όραμα ή διέξοδο;

***

“ Νικητές είναι οι επιζώντες. Ποιος είχε περισσότερες πιθανότητες να επιζήσει: οι ταλαιπωρημένοι ή οι ανέπαφοι;” ρωτάει ο Τερζάκης με έναν θλιμμένο ρεαλισμό.

Πρέπει να δοθεί η μάχη της επιβίωσης σήμερα. Της χώρας και των εργαζόμενων. Όμως όχι ως δουλοπάροικων μιας παρακμάζουσας επαρχίας του ευρωπαϊκού ιμπέριουμ, με τοποτηρητές που γεμίζουν τα σεντούκια τους  σαν μεσίτες της δημόσιας περιουσίας ή φύλακες των ειδικών οικονομικών ζωνών. Μιας χώρας  εξαρτημένης από τον ομφάλιο λώρο των δανείων, πάντα στην κόψη του ξυραφιού για τη “δόση”, πιασμένης στο αγκίστρι του χρέους, εκβιαζόμενης και λοιδορούμενης. Όχι να εξαργυρωθούν τα βάσανα και οι αγώνες αυτών των χρόνων σε μειωμένες προσδοκίες, κουτσουρεμένες ελπίδες, στον κατώτατο κοινό παρονομαστή των Μέρκελ, Ολάντ και των τραπεζιτών. 

Πραγματική ελευθερία σημαίνει να οδηγεί ο λαός τα βήματά του, να θέτει τους στόχους του ανάλογα με τα δικά του συμφέροντα, χωρίς να ποδηγετείται, να συγκρούεται συντεταγμένα με τους αντιπάλους του,  έχοντας επίγνωση της κατάστασης της χώρας και του τι οφείλει να κάνει για τη δική του ζωή. Ένα από τα όπλα των κοινωνικών αντιπάλων των εργαζόμενων είναι να τους εμβάλλουν την ιδέα ότι είναι μειράκια που άλλοι τους ορίζουν τις "κόκκινες γραμμές", τις οποίες δεν πρέπει να διαβαίνουν γιατί θα πάθουν κάτι κακό. 

Όπως στη δεκαετία του 1940, ο κόσμος πίστεψε και αγωνίστηκε για “ελεύθερη πατρίδα και πανανθρώπινη λευτεριά”, εμπνέοντας πολλές μεταγενέστερες γενιές, έτσι και σήμερα χρειάζεται να πιστέψει ξανά η εργαζόμενη πλειοψηφία σε ένα όραμα απελευθερωτικό, να μην αρκεστεί σ' ένα ψευτομπάλωμα της ζωής της, να μη συμβιβαστεί με την κοινωνική αποσύνθεση-- βούτυρο στο ψωμί του φασισμού και σε όσους θα τον χρησιμοποιήσουν-- να οργανωθεί, να πάρει την ευθύνη για την κοινωνική κατάσταση. Οι μεγάλες ιδέες της κοινωνικής χειραφέτησης και της ανθρώπινης απελευθέρωσης είναι  πυξίδα  σ' αυτή την πορεία.

Για την αυτοαντίληψη της εργαζόμενης πλειοψηφίας ως συλλογικής και ως ατομικής οντότητας,  ορίζουν την  αυθυπαρξία της και τον ανεξάρτητο πολιτικό της ρόλο, σε καιρούς κρίσης κάτι απαραίτητο ακόμη και για την απλή επιβίωση, για την αλληλεγγύη, για να μη γίνει ο ένας για τον άλλο λύκος. Δεν μπορεί να αφήνεται να βλέπει τον εαυτό της ως άβουλο εξάρτημα σε ένα τερατώδες σύστημα που καταστρέφει ολόκληρους πληθυσμούς για τα κέρδη, αλλά ούτε και ως διορθωτή των “κακών” του πλευρών. Να δέχεται αναγκαιότητες που δεν προέρχονται από τις δικές της ανάγκες και οράματα.  Δεν μπορεί να μην αναγνωρίζει στον εαυτό της τους δημιουργούς της ιστορίας. Να πέφτει θύμα ενός χυδαίου πραγματισμού του βλέπω ό,τι είναι μπροστά μου, ούτε το πριν ούτε το μετά. Να συρρικνώνει τη ζωή της στα μέτρα των ισχυρών του χρήματος. Να αρκείται έτσι πάντα  στο μικρότερο κακό. 

Πρέπει να σπάσει ο φαύλος κύκλος “κατακτώ κάτι λίγο τώρα-το χάνω-και ξανά απ' την αρχή”, από την ίδια θέση του ανήμπορου!