Όλα του γάμου δύσκολα... για την ΕΕ

Πηγή: FT (via euro2day)

by Martin Wolf

«Παντρέψου γρήγορα, για να έχεις όλο τον καιρό να το μετανιώσεις με την ησυχία σου» λέει μία ρήση. Πριν από δύο δεκαετίες, οι εταίροι της Γερμανίας με ορμητικό πάθος παρέσυραν -ορισμένοι λένε ότι την εκβίασαν- την πιο ισχυρή οικονομία της Γηραιάς Ηπείρου να θυσιάσει τη νομισματική της ανεξαρτησία. Όπως, όμως, σημειώνει και ο Giuseppe di Lampedusa στον «Γατόπαρδο» στον δικό του άρρητο γάμο, «η φωτιά και οι φλόγες κρατούν για έναν χρόνο. Οι στάχτες για μία τριακονταετία». Τώρα είναι η περίοδος της στάχτης για την ευρωζώνη. 

Οι επικεφαλής των κυβερνήσεων των 20 ισχυρότερων κρατών που δεν προέρχονται από την ευρωζώνη πρέπει να νιώθουν σαν σύμβουλοι γάμου που προσπαθούν να συμφιλιώσουν ένα ζευγάρι με εντελώς διαφορετικούς χαρακτήρες και αξίες σε μία ευτυχή συμβίωση. Οαπρόσεκτος δανεισμός προ του 2007 επέτεινε τον κίνδυνο. Αυτή η απροσεξία, σε συνδυασμό με την αντίληψη ότι στο γάμο όλοι είναι ίσοι, κατέστησε την κρίση ακόμη δυσχερέστερη. 

Όσοι πέτυχαν έναν τρόπο ζωής πιο ακριβό από όσο μπορούσαν να αντέξουν μέσω του δανεισμού αναγκάζονται τώρα να αποδεχθούν μία απότομη βουτιά στη φτώχια. Και βεβαίως αντιδρούν σε αυτήν την αλλαγή. 

Οι Έλληνες, οι πιο δυστυχείς από όλους, φαίνεται πως διάλεξαν μία κυβέρνηση κομμάτων με κάπως μικρότερη αντίδραση ως προς το συμφωνηθέν πρόγραμμα, από ό,τι άλλες πολιτικές παρατάξεις. Ο Αντώνης Σαμαράς καιροσκοπικά αντιδρούσε στη λιτότητα όταν βρισκόταν στην αντιπολίτευση, ενώ το κόμμα του, η Νέα Δημοκρατία, φέρει την πλήρη ευθύνη για τη διαχείριση προ της κρίσης. Ακόμη περισσότερα προβλήματα πρέπει να αναμένονται στο μέλλον. Ο Αλέξης Τσίπρας του ακροαριστερού ΣΥΡΙΖΑ απέσπασε το 27% των ψήφων. Με χαρά θα εκμεταλλευθεί την αυξανόμενη λαϊκή οργή από τη θέση της αντιπολίτευσης.

Η Ισπανία ελπίζει για πακέτο 100 δισ. ευρώ για τις τράπεζές της. Θα πρόκειται, όμως, για ένα πακέτο που θα ευνοήσει τους πιστωτές των τραπεζών εις βάρος της πιστοληπτικής αξιολόγησης της κυβέρνησης. Με τα τρέχοντα επιτόκια δανεισμού, είναι θέμα χρόνου μέχρις ότου η χώρα ζητήσει οικονομική στήριξη. Και μάλιστα λόγω αυτής θα εξαντλήσει τους διαθέσιμους πόρους της ευρωζώνης. Υπάρχει επίσης ο κίνδυνος μία υπερήφανη χώρα να οδηγηθεί σε πλήρη υποταγή, με τρομακτικά αποτελέσματα για τη σταθερότητα. 

Τα δημοσιονομικά ελλείμματα της Ιταλίας είναι μικρότερα από τα ισπανικά. Το πρόβλημα της αναχρηματοδότησης του χρέους, όμως, είναι μεγαλύτερο. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, η Ιταλία χρειάζεται νέα χρηματοδότηση ισάξια με το 28,7% του ΑΕΠ της για το 2012, ποσοστό πολύ υψηλότερο από το 20,9% που είναι οι φετινές ανάγκες της Ισπανίας. Επιπλέον, η κυβέρνηση Monti αναμένεται να αποχωρήσει από την ηγεσία τον επόμενο χρόνο. Παραμένει μυστήριο ποιος θα ακολουθήσει. 

Σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να προστεθεί η απόκλιση των απόψεων ως προς την οικονομική πολιτική ανάμεσα στη Γαλλία και τη Γερμανία. Η κοινοβουλευτική νίκη του Francois Hollande θα εντείνει την κατάσταση. Η επερχόμενη διαμάχη ως προς το τι ακριβώς συνεπάγεται η αναπτυξιακή στρατηγική, αν και είναι αναγκαία, κινδυνεύει να βγει εκτός ελέγχου. 

Γιατί, λοιπόν, κάποιος να θεωρεί ότι αυτός ο δύσκολος γάμος θα κρατήσει; Γιατί το θέλουν οι περισσότεροι πολίτες της ευρωζώνης, θα μπορούσε να είναι η απάντηση. Γιατί ο κόσμος δικαίως φοβάται τις επιπτώσεις του διαζυγίου, είναι η πιο ισχυρή απάντηση. 

Καθώς περνά ο καιρός, η οικονομική πολιτική γίνεται όλο και περισσότερο εθνική υπόθεση. Οι οικονομίες, όμως, έχουν μεγάλη αλληλεξάρτηση. Η σημερινή Ε.Ε., άλλωστε, χτίστηκε γύρω από το ευρώ. Δεν μπορεί να θεωρήσει κανείς ότι αυτή η ολοκλήρωση θα επιβιώσει μετά τη διάσπαση. Είναι βέβαιο ότι θα φανερώσει καταπάτηση των συνθηκών. 

Ο γάμος μπορεί να ήταν ανόητος. Το διαζύγιο, όμως, είναι τρομακτικό. Με βάση αυτήν, την εκτίμηση θα πρέπει να αξιολογήσουμε τις απόψεις του κυρίαρχου εταίρου: της Γερμανίας. 

Σύμφωνα με μία μετάφραση που έλαβα από τη γερμανική πρεσβεία, η επιφυλακτική καγκελάριος Angela Merkel είπε στην Bundestag την προηγούμενη εβδομάδα ότι θα ήθελε να πει «σε όλους όσοι θέλουν να πείσουν τη Γερμανία ότι χρειάζονται ευρωομόλογα, ταμεία σταθερότητας, ευρωπαϊκό σύστημα εγγύησης καταθέσεων και πολλά ακόμη δισεκατομμύρια ευρώ: ναι, η Γερμανία είναι ισχυρή». Επίσης: «Είμαστε πεπεισμένοι ότι η Ευρώπη είναι το πεπρωμένο μας και το μέλλον μας, αλλά γνωρίζουμε επίσης ότι η ισχύς της Γερμανίας δεν είναι απεριόριστη». Επιπλέον: «Πέρα από το γεγονός ότι αυτές οι φαινομενικά απλές προτάσεις… είναι συνταγματικά ανέφικτες, είναι επίσης εντελώς αντιπαραγωγικές. Θα καταστήσουν τη μετριότητα το σημείο σύγκρισης για την Ευρώπη. Σε αυτήν την περίπτωση, θα αναγκαστούμε να εγκαταλείψουμε τον στόχο μας για διατήρηση της ευημερίας εν μέσω διεθνούς ανταγωνισμού». 

Σε όλα αυτά πρόσθεσε: «Το δημοσιονομικό σύμφωνο είναι το πρώτο βήμα προς τον συνδυασμό μεγαλύτερης ενότητας με μεγαλύτερο έλεγχο σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Και θα είναι βασικό να παραιτηθούν οι εθνικές εξουσίες μόνο όταν είναι σαφές ότι θα υπάρξει ανεξάρτητη εποπτεία των ευρωπαϊκών θεσμών». Εν κατακλείδι, σημείωσε τρία βασικά σημεία: Πρώτον, ότι η Γερμανία δεν θα τυπώσει νέο χρήμα. Δεύτερον, ότι όλοι στην ευρωζώνη πρέπει να γίνουν σαν τη Γερμανία και, τρίτον, πως μόνο εάν υπάρξουν ισχυροί κανόνες και αξιόπιστοι έλεγχοι σε ευρωπαϊκό επίπεδο ίσως η Γερμανία αποφασίσει να παραδώσει περισσότερο την εθνική της κυριαρχία. 

Αυτές οι θέσεις εγείρουν σημαντικά ερωτήματα: Υπάρχει ο χρόνος που χρειάζεται γα να επιβληθούν αυτοί οι νέοι κανόνες και οι διαδικασίες όταν υφίστανται τεράστιες εσωτερικές ανισορροπίες, μεγάλες αποκλίσεις στην ανταγωνιστικότητα και ασφυκτικές δημοσιονομικές πιέσεις; Επιπλέον, η Γερμανία έχει κάποια ευελιξία σε αυτές τις θέσεις που αφορούν εν μέρει τη σύνεση, εν μέρει το σύνταγμα και εν μέρει την ηθική; Εκτιμώ πως όχι. 

Όποιες κι αν είναι, όμως, οι απαντήσεις, γεγονός είναι πως η προσέγγιση της Γερμανίας συνεπάγεται συνεχιζόμενη σκληρή λιτότητα στις ευάλωτες χώρες και, κατά πάσα πιθανότητα, μέτρια ανάπτυξη στην ευρωζώνη. Έτσι, όμως, εξασφαλίζεται η επιστροφή των πολιτικών και οικονομικών κρίσεων, ακόμη κι αν επιβιώσει η ευρωζώνη. Εάν οι σύμβουλοι γάμου αναρωτηθούν γιατί θα πρέπει να τα υπομείνουν όλα αυτά, η απάντηση είναι σαφής: αυτήν τη φορά, η Γερμανία θέλει να εξασφαλίσει ότι οι εταίροι της θα συμπεριφερθούν κατά τα δικά της πρότυπα. 

Μπορώ να δω πέντε πιθανά σενάρια: 

• Το πρώτο είναι εκείνο ενός ευτυχούς γάμου με τους όρους της Γερμανίας, αλλά μετά από μία περίοδο επώδυνων προσαρμογών.
• Το δεύτερο είναι ένας δυστυχισμένος γάμος, που θα κρατήσει επειδή το διαζύγιο είναι πολύ δαπανηρό.
• Το τρίτο είναι ένας αμοιβαίος συμβιβασμός, κατά τον οποίο τα κράτη του Βορρά θα αποκτήσουν λίγο πιο νότια συμπεριφορά και τα κράτη του Νότου θα αποκτήσουν λίγο πιο βόρειες συνήθειες.
• Το τέταρτο είναι εκείνο της μερικής διάσπασης, όπου τα εναπομείναντα μέλη θα οδηγηθούν σε ένα από τα τρία προαναφερθέντα σενάρια.
• Τέλος, το πέμπτο είναι η πλήρης διάσπαση.

Αυτό που είναι βέβαιο είναι πως η Γερμανία δεν θα έχει την ευρωζώνη που θέλει εύκολα ή γρήγορα. Εάν αποτραπεί η μερική ή η συνολική διάσπαση, τότε η περίοδος των δυσκολιών θα είναι μακρά και επώδυνη. Η κρίση της ευρωζώνης πιθανότατα θα εξελιχθεί σε μακρά σαπουνόπερα - εάν δεν εξελιχθεί σε τραγωδία.