Από το τρίτο στο τέταρτο Μνημόνιο. Μια ματιά από το 2013

ΠΗΓΗ: ΑΥΓΗ

Ημερομηνία δημοσίευσης: 12/02/2012

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΤΑΘΑΚΗ

Είμαστε στον Φεβρουάριο του 2013. Εδώ και έναν χρόνο εφαρμόζεται το νέο Μνημόνιο που συνοδεύει τη δανειακή σύμβαση των 130 δισ. του Φεβρουαρίου του 2012 και φυσικά το PSI, τη διαγραφή κατά 65% του χρέους των 200 δισ. που ήταν στα χέρια ιδιωτών, τραπεζών και ασφαλιστικών ταμείων το 2012.

Το δημόσιο χρέος της χώρας είναι τα 110 δισ. (το δάνειο του EFSF του 2010), τα 130 δισ. (του 2012), τα 60 δισ. της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και τα 70 δισ. που απέμειναν στους ιδιώτες μετά το "κούρεμα" (του PSI). Σύνολο 370, μείον 20 που πληρώθηκαν το 2012, άρα 350. Το ΑΕΠ της χώρας έχει μειωθεί από τα 245 δισ. του 2009 στα 205 δισ. Το χρέος παραμένει στο 170% του ΑΕΠ και η εξυπηρέτηση του απαιτεί 20 δισ. τον χρόνο για τα επόμενα 20 χρόνια.

Με δεδομένο ότι τα έσοδα του προϋπολογισμού ήταν το 2011 50 δισ., οι ανελαστικές δαπάνες 49 δισ. και το πρωτογενές έλλειμμα παρέμενε στα 8-10 δισ., αλλά οι εξελίξεις το 2012 επέδειξαν κάμψη των εσόδων κατά 20% (άρα μειώθηκαν στα 41 δισ.), και οι δαπάνες μειώθηκαν κατά 15% (και έφθασαν στα 42,5 δισ.), έτσι που το πρωτογενές έλλειμμα αυξήθηκε, αντί να μειωθεί (στα 11 δισ.), παντού υπάρχει συζήτηση για τη νέα κρίση του ελληνικού προβλήματος.

Τα 130 δισ. του περυσινού δανείου τείνουν να απορροφηθούν. Δαπανήθηκαν 30 δισ. για το PSI και άλλα 30 δισ. για την αναχρηματοδότηση των ελληνικών τραπεζών και των ασφαλιστικών ταμείων. Δαπανήθηκαν 20 δισ. για τοκοχρεωλύσια και άλλα 10 δισ. για την τρύπα του προϋπολογισμού. Σύνολο 90 δισ. και τα επόμενα 40 δισ. μόλις και μετά βίας φτάνουν για να βγει η χρονιά.

Το ελληνικό ζήτημα βρίσκεται ξανά στα πρωτοσέλιδα του παγκόσμιου Τύπου και οι Ευρωπαίοι με ειρωνικά σχόλια θεωρούν ότι η Ελλάδα για μια ακόμη φορά απέτυχε να τηρήσει τις υποσχέσεις της.

Η ελληνική κρίση είναι ξανά σε αδιέξοδο. Τίθεται θέμα νέας δανειακής σύμβασης, νέου "κουρέματος", αυτή τη φορά των δανείων του EFSF και της Κεντρικής Τράπεζας, και νέου Μνημονίου που θα αναζητήσει το 2014 και το 2015 άλλα 11 δισ. για να ισοσκελιστεί ο προϋπολογισμός.

Η νέα κυβέρνηση που προέκυψε μετά από τις εκλογές του 2012 επέλεξε να είναι ευρείας αποδοχής, με 2 ή 3 κόμματα, αλλά παρά τις ειλικρινείς προσπάθειές της αδυνατεί να διαχειριστεί την κρίση, καθώς τίθεται πλέον καθοριστικά το ασφαλιστικό ζήτημα (περικοπές της τάξης του 30-35%) και η οικονομία βρίσκεται αντιμέτωπη με την ανεργία στο 25% και με τους μακροοικονομικούς δείκτες σε ελεύθερη πτώση.

Το ελληνικό πρόβλημα αντιμετωπίζεται ξανά ως δίλημμα ανάμεσα σε δύο επιλογές, που η Ε.Ε. τις απεύχεται και τις δύο. Μεγάλη αναδιάρθρωση, δηλαδή μεγάλη διαγραφή, του ελληνικού χρέους και παραμονή της Ελλάδας στο ευρώ ή επιστροφή της Ελλάδας στη δραχμή και ντε φάκτο διαγραφή του συνόλου σχεδόν του χρέους. Και οι δύο προοπτικές μπορεί να λειτουργήσουν ως ντόμινο για τις άλλες χρεωμένες ευρωπαϊκές χώρες. Συνεπώς, η επιλογή ανάμεσα σε δύο ανεπιθύμητες λύσεις είναι το επόμενο αδιέξοδο.

Η συζήτηση ανακυκλώνεται για μία ακόμα φορά. Το ελληνικό πρόγραμμα, το Μνημόνιο και το Μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα, δεν αποδίδουν. Απέτυχαν πλήρως να μειώσουν το έλλειμμα του προϋπολογισμού και απέτυχαν πλήρως να κάνουν το ελληνικό χρέος βιώσιμο. Και στις δύο περιπτώσεις η ύφεση της οικονομίας ήταν μεγαλύτερη από τα αναμενόμενα και τα οριζόντια μέτρα αδυνατούν να θεραπεύσουν το πρόβλημα. Κάθε περικοπή δημόσιων μισθών και συντάξεων οδηγεί σε μείωση της κατανάλωσης και κάθε νέος έμμεσος φόρος οδηγεί στην ένταση της φοροδιαφυγής.

Αναθερμαίνεται η συζήτηση για έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ, ειδικά εν όψει των γερμανικών εκλογών. Για την Ελλάδα η έξοδος από το ευρώ θα σημάνει δύο πράγματα. Αναγκαστική διαγραφή του μεγαλύτερου μέρους του χρέους και απαξίωση του ελληνικού κεφαλαίου και της εργασίας, άρα μισθών, συντάξεων και αξιών, κάθε μορφής και είδους. Το ποσoστό μείωσης θα είναι ανάλογο σε γενικές γραμμές με την υποτίμηση (άρα γύρω στο 60-70%). 'Εξοδος από τις αγορές χρήματος για μεγάλο διάστημα. Η επαναφορά στα τρέχοντα επίπεδα εισοδήματος και παραγωγής θα χρειαστεί (με βάση την εμπειρία της Αργεντινής) τουλάχιστον μια δεκαετία. Πλεονέκτημα της λύσης είναι η νέα αρχή για την οικονομία και η γρηγορότερη ανάκαμψη, αν και αυτή θα γίνει σε συνθήκες νομισματικής αστάθειας.

Η αναδιάρθρωση του χρέους βρίσκει συμπάθεια στην Ε.Ε. Η επιστροφή στη δραχμή δεν είναι επιθυμητή σε ευρωπαϊκό επίπεδο για προφανείς λόγους. Θα υπάρξει ντόμινο στα επιτόκια χωρών που οι αγορές θα θεωρήσουν ότι θα ακολουθήσουν τον δρόμο της Ελλάδας. Οι χώρες που θα απομείνουν μετά το ντόμινο θα είναι ιδιαίτερα ισχυρές οικονομικά, οπότε το ευρώ θα ανατιμηθεί, με καταστροφικές συνέπειες για τις εξαγωγικές οικονομίες, όπως αυτή της Γερμανίας. Για πρώτη φορά τίθεται θέμα “κουρέματος” του ελληνικού χρέους προς τον EFSF κατά 50%, έτσι που να φέρει το χρέος στο 120% του ΑΕΠ. Αλλά αυτό συνοδεύεται από νέα γενικευμένη επίθεση στην αξιοπιστία των Ελλήνων πολιτικών και από εκτεταμένες συζητήσεις για ένα πιο αυστηρό σύστημα εποπτείας των απείθαρχων χωρών. Συνοδεύεται από νέο Μνημόνιο, το τέταρτο κατά σειρά, με αλλαγές που θα αφορούν πλέον το ασφαλιστικό σύστημα και την οριστική απελευθέρωση των εργασιακών σχέσεων, χωρίς κατώτατο μισθό και με μόνο ατομικές συμβάσεις.

Το ελληνικό ζήτημα είναι πλέον ταυτόσημο με το ευρωπαϊκό, καθώς το 2012 ήταν κακή χρονιά για την ευρωπαϊκή οικονομία. Η Ευρώπη “φοβάται” μπροστά στη συνεχιζόμενη οικονομική αστάθεια και τον κίνδυνο βαθύτερης ύφεσης ή ακόμα χειρότερα την τραπεζική και νομισματική κρίση που θα θέσει εν κινδύνω το ίδιο το ευρώ. Αδυνατεί όμως να πάρει πάλι αποφάσεις.

* Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας και αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Κρήτης