Σενάρια για Ευρώπη δύο ταχυτήτων

ΠΗΓΗ: ΕλευθεροτυπίαΤου ΔΗΜ. ΚΟΝΤΟΓΙΑΝΝΗ

Η αδυναμία της ευρωζώνης να βρει απάντηση στην κρίση χρέους που έφερε στην επιφάνεια η Ελλάδα οδήγησε στη μετάστασή της κρίσης στην Ιταλία, επαναφέροντας στο προσκήνιο σενάρια και σχέδια για ριζική αναμόρφωση της σημερινής αρχιτεκτονικής της ΟΝΕ με τη δημιουργία ζώνης δύο ταχυτήτων.

Ο Ν. Σαρκοζί, ο οποίος έπαθε μεγάλη ζημιά πολιτικά από την πρωτοβουλία του κ. Παπανδρέου περί δημοψηφίσματος, καθώς επισκίασε τις εργασίες της Συνόδου του G20 στις Κάνες, υπερασπίσθηκε με δηλώσεις του την περασμένη Τρίτη ένα μοντέλο δύο ταχυτήτων στην Ε.Ε.

Ο κ. Σαρκοζί εμφανίζεται υπέρμαχος ενός μοντέλου ενοποίησης της Ε.Ε., το οποίο θα αποτελείται από ένα σκληρό πυρήνα κρατών και μία περιφέρεια. Η Αγκελα Μέρκελ ήταν πιο προσεκτική, μιλώντας για την ανάγκη αλλαγής των ευρωπαϊκών συνθηκών.

Υπενθυμίζεται ότι το σχέδιο στο οποίο αναφέρθηκε η «Κ.Ε.» την προηγούμενη Κυριακή ήθελε την Ελλάδα να μπαίνει στον προθάλαμο εξόδου από το ευρώ για 3 χρόνια, με την υιοθέτηση άλλου νομίσματος που θα είχε ισοτιμία 1-προς-1 με το ευρώ, διευκολύνεται από τυχόν αλλαγή των συνθηκών.

Ολα δείχνουν ότι τα σχέδια για Ευρώπη δύο ταχυτήτων είναι θεωρητικά μεν αλλά υπαρκτά παρά τις διαψεύσεις. Η αδυναμία της Ελλάδας να εφαρμόσει τα συμφωνηθέντα και η μετάσταση της κρίσης στην Ιταλία τούς δίνουν νέα δυναμική.

«Η Ελλάδα ήταν το καναρίνι στο λιγνιτωρυχείο της ευρωζώνης, αλλά οι ευρωπαίοι ηγέτες δεν έδιναν μεγάλη σημασία. Είναι αστείο αλλά ακόμη και σήμερα προσπαθούν να δώσουν το φιλί της ζωής στο καναρίνι την ίδια στιγμή που τα υποστυλώματα του λιγνιτωρυχείου δείχνουν έτοιμα να καταρρέουν», τονίζει υψηλόβαθμο στέλεχος επενδυτικής τραπεζικής σε μεγάλο ευρωπαϊκό χρηματοοικονομικό οίκο, το οποίο επιθυμεί την ανωνυμία.

Οι πολιτικοί νομίζουν ότι διαθέτουν πολύ χρόνο στη διάθεσή τους να λύσουν το πρόβλημα, αλλά όταν οι αγορές αποφασίσουν να αποσύρουν την υποστήριξή τους από μια χώρα το κάνουν ξαφνικά, συμπληρώνει άλλος αναλυτής.

Είναι ίσως ειρωνικό αλλά ο πρώην πρωθυπουργός κ. Παπανδρέου φέρεται να έχει πει σε συνομιλητή του, ο οποίος του είχε επισημάνει την ανάγκη άμεσης λήψης μέτρων, για να μην αποκλειόταν η Ελλάδα από τις αγορές ότι «οι αγορές μπορούν να περιμένουν».

Γεωπολιτικοί και οικονομικοί στρατηγικοί αναλυτές θεωρούν ότι τα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα στην Ευρώπη έχουν παίξει καταλυτικό ρόλο στην απουσία μιας κοινής δυναμικής απάντησης στην κρίση χρέους.

Την κατάσταση έχει επίσης περιπλέξει η αδυναμία χωρών, όπως η Ελλάδα, να βάλουν τα δημόσια οικονομικά τους σε τάξη και να υιοθετήσουν τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις που θα καθιστούσαν την οικονομία τους πιο ανταγωνιστική.

Η ευρωπαϊκή στάση στην κρίση είναι εκ διαμέτρου αντίθετη με την πολύπλευρη αντίδραση των ΗΠΑ για την αντιμετώπιση του σπιράλ αποπληθωρισμού το α' εξάμηνο του 2009 μέσω επεκτατικής νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής και άλλων πρωτοβουλιών, π.χ. παροχή ρευστότητας από το ΔΝΤ στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.

Οι ίδιοι εκτιμούν ότι η απουσία δυναμικής απάντησης οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην απροθυμία των ευρωπαϊκών χωρών με υψηλή πιστοληπτική αξιολόγηση ΑΑΑ να χρησιμοποιήσουν τον ισολογισμό τους για να αντιμετωπίσουν την κρίση χρέους, από φόβο μήπως υποβαθμισθούν και ανέβει το κόστος δανεισμού τους.

Το πρόβλημα επιτείνεται επίσης από την κάθετη άρνηση της Γερμανίας να επιτραπεί στην ΕΚΤ να προβαίνει σε όσες αγορές ομολόγων της ευρωπεριφέρειας χρειάζονται για να σταθεροποιηθούν οι αποδόσεις σε επίπεδα που είναι συμβατά με τη φερεγγυότητα των χωρών.

Κι αυτό γιατί οι πιθανές ζημιές από τα ομόλογα που θα συσσώρευε η ΕΚΤ στο χαρτοφυλάκιό της έπρεπε να καλυφθούν από τη Γερμανία και τα άλλα οικονομικά ισχυρά κράτη-μέλη της ευρωζώνης, δημιουργώντας αφ' ενός νομικά προβλήματα, π.χ. συνταγματικό δικαστήριο στη Γερμανία, και αφ' ετέρου πολιτικά, υπό την μορφή αντιδράσεων της κοινής γνώμης.

Οι αγορές ιταλικών, ισπανικών ομολόγων στις οποίες προβαίνει η ΕΚΤ μέσω του προγράμματος αγοράς τίτλων (SMP) είναι σχετικά περιορισμένες και «ουδετεροποιούνται», ώστε να μην έχουν επίπτωση στη προσφορά χρήματος και μέσω αυτού μακροπρόθεσμα στον πληθωρισμό. Αυτό έχει συμβεί επίσης με τις αγορές ελληνικών ομολόγων ονομαστικής αξίας 50 δισ. ευρώ και πλέον στο παρελθόν.

Κοινώς, το χρήμα που μπαίνει στο χρηματοπιστωτικό σύστημα μέσω των αγορών ομολόγων που πραγματοποιεί η ΕΚΤ σύντομα αφαιρείται μέσω άλλων τεχνικών, π.χ. καταθέσεις των ευρωπαϊκών τραπεζών στην ΕΚΤ.

Φυσικά, η ΕΚΤ θα μπορούσε να μετατραπεί σε «έσχατο δανειστή», όπως η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ. Σ' αυτή την περίπτωση θα μπορούσε να αγοράζει σωρηδόν ομόλογα, αδιαφορώντας για τις όποιες ζημιές και τροφοδοτώντας την αγορά με ρευστότητα.

Ομως κάτι τέτοιο θα ερχόταν σε αντίθεση με την παράδοση της γερμανικής κεντρικής τράπεζας, της Bundesbank, την αντιπληθωριστική αξιοπιστία της οποίας ήθελαν οι Γερμανοί να κληρονομήσει η ΕΚΤ.

Ως εκ τούτου, δεν εκπλήσσει που οι ισχυρές χώρες της ευρωζώνης προσπαθούν να βρουν άλλους τρόπους παρέμβασης στις αγορές όπως η ενίσχυση του μηχανισμού χρηματοπιστωτικής σταθερότητας (EFSF).

Το EFSF μπορεί να δανεισθεί θεωρητικά μέχρι 440 δισ. ευρώ, διαθέτοντας εγγυήσεις 726 δισ. ευρώ περίπου από τις χώρες της ευρωζώνης πλην Ελλάδας, Ιρλανδίας και Πορτογαλίας. Ομως η δύναμη πυρός περιορίζεται δραστικά αν αφαιρεθούν τα λεφτά που σχεδιάζεται να δώσει στις 3 προαναφερθείσες χώρες.

Εξυπακούεται ότι δεν φθάνουν αν η Ιταλία με το μεγαλύτερο δημόσιο χρέος των 1,9 τρισ. ευρώ στην ΟΝΕ χρειασθεί στήριξη. Ιδίως αν ληφθεί υπόψη ότι οι εγγυήσεις της Ιταλίας λαμβάνονται υπόψη για τον υπολογισμό των κεφαλαίων που μπορεί να αντλήσει το EFSF από τις αγορές, πουλώντας δικά του ομόλογα.

Αναλυτές επισημαίνουν ότι τέτοια μέτρα όπως η ενίσχυση του EFSF μέσω μόχλευσης εκλαμβάνονται μέχρι στιγμής από τις αγορές ως ημίμετρα. Το αποτέλεσμα είναι τράπεζες, συνταξιοδοτικά ταμεία, ασφαλιστικές εταιρείες κ.λπ. που γνωρίζουν τους κινδύνους να τρέχουν προς την ιταλική έξοδο, πουλώντας ομόλογα, συμπιέζοντας τις τιμές τους και αυξάνοντας τις αποδόσεις τους.

Επιπλέον, οι αγορές γνωρίζουν ότι η διατήρηση της απόδοσης του 10ετούς ελληνικού, ιρλανδικού και πορτογαλικού ομολόγου πάνω από το 6,5% για μερικές μέρες σηματοδότησε το σημείο χωρίς γυρισμό γι' αυτές τις χώρες. Χρειάσθηκαν 16 μέρες κατά μέσον όρο από την μέρα που ξεπεράσθηκε το 6,5% για να οδηγηθεί η απόδοση του 10ετούς ομολόγου πάνω από το 7% και να μην μπορούν να δανεισθούν.

Το τελευταίο μαζί με την αντεστραμμένη καμπύλη των ιταλικών αποδόσεων, όπου η απόδοση του 10ετούς ομολόγου είναι χαμηλότερη του 2ετούς (γεγονός που δείχνει ότι οι αγορές βλέπουν κοντινό ενδεχόμενο πτώχευσης), εξηγεί την σπουδή της ΕΚΤ να παρέμβει, αγοράζοντας μαζικά ομόλογα για να τις ρίξει.

Το μεγάλο ερώτημα είναι για πόσο διάστημα ακόμη θα είναι διατεθειμένη η ΕΚΤ να παρεμβαίνει στις αγορές, αγοράζοντας μαζικά ιταλικά και πιθανόν ισπανικά ομόλογα για να αποτρέψει τα χειρότερα και ιδίως αν η συζήτηση για πιθανή έξοδο της Ελλάδας από την ΟΝΕ συνεχισθεί.

Μερικοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι ίσως χρειασθούν αγορές ιταλικών ομολόγων από την ΕΚΤ σε εβδομαδιαία βάση τους επόμενους 6 με 9 μήνες σε συνδυασμό με τη λήψη μέτρων από την ιταλική κυβέρνηση για να μην αποκλεισθεί η γειτονική χώρα από τις αγορές, τροφοδοτώντας τα σενάρια για διάσπαση της ευρωζώνης.