Η Ευρωζώνη κοντά στην ώρα του αδιανόητου

 Πηγή: sofokleous 10

Το παιχνίδι στην Ευρώπη έχει αρχίσει. Το πιστόλι εκπυρσοκρότησε πριν πολύ καιρό αλλά μόνο τώρα φαίνεται πως η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα βλέπουν τις φλόγες. Δεν έχουν άλλο καιρό για χάσιμο με λάθος διαγνώσεις, χαμένες ευκαιρίες και άστοχες πολιτικές. Δεν έχουν πια τη δυνατότητα να αναβάλουν και να υποκρίνονται.

Η μετάσταση του καρκίνου επιταχύνεται. Η Ιταλία, η Ισπανία αλλά και η Γαλλία σήμερα βρίσκονται πραγματικά σε κίνδυνο. Αν η Ευρώπη δεν μπορέσει να ανακόψει τώρα την πλημμυρίδα, μπορεί να υπονομεύσει την πίστη στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα – ένα σύστημα που ήδη δοκιμάζεται από την πολιτική πόλωση και τις εισοδηματικές ανισότητες – με πιθανώς συντριπτικές κοινωνικές επιπτώσεις. Με δύο λόγια, είναι ώρα για δράση.

Συγκεκριμένα η Ευρώπη πρέπει να περάσει στο στάδιο του αδιανόητου: πρώτα να το σκεφτεί και μετά να αρχίσει να το κάνει. Το πράγμα μπορεί να ξεκινήσει από όσους, εντός της ΕΕ, έχουν αναγνωρίσει πως η ΕΕ, υπό την παρούσα μορφή της, απέτυχε. Δεν πρόκειται για κρίση ρευστότητας. Ούτε για κρίση ηγεσίας. Είναι αποτυχία σχεδιασμού.

 

Η κρίσιμη καμπή

Γιατί σήμερα; Γιατί δύο σημαντικές εξελίξεις έχουν επιταχύνει τις διαδικασίες. Η πρώτη ήταν τον Ιούνιο, όταν ο Γερμανός Υπουργός Οικονομικών Βόλφγνανγκ Σόιμπλε άρχισε για πρώτη φορά να μιλά ανοιχτά για το ενδεχόμενο αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέος. Με τον τρόπο αυτό προκάλεσε μια δραστική αλλαγή στην ψυχολογία των αγορών, μολονότι αυτές ήδη περίμεναν την ελληνική αναδιάρθρωση. Η ψυχολογία των αγορών είναι σαν αλλοπρόσαλλου ζώου: δεν είναι πάντα γραμμική, ορθολογική ή σωστή. Αλλά αυτός που έχει το χρήμα, θέτει τους κανόνες και εν τέλει, μετά τις δηλώσεις Σόιμπλε, η πλειοψηφία των παραγόντων της αγοράς αποφάσισε ότι η φρόνηση έλεγε τώρα να τραβηχτούν από το παιχνίδι, να κάτσουν παράμερα και να περιμένουν μέχρι να γίνει η αναδιάρθρωση. Όμως αυτό υπονόμευσε την υπό εξέλιξη επανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, όπως επίσης και τη μετακύλιση του ελληνικού χρέους. Σε ένα κόσμο πολλαπλών κέντρων ισορροπίας, η εμπιστοσύνη και η ψυχολογία είναι κυρίαρχα.

Η δεύτερη αφορούσε την ανάπτυξη. Από τον Ιούλιο έχουμε βρεθεί μπροστά σε μια απότομη επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας παγκοσμίως και πιο έντονα στην Αμερική και την Ευρώπη. Οι προσεκτικοί παρατηρητές είχαν αναγνωρίσει την έλευση αυτής της κάμψης ακόμα και πριν τον ιαπωνικό σεισμό και την πυρηνική έκρηξη, αλλά σε κάθε περίπτωση η σημερινή κάμψη πλήττει τις δύο βασικές παγκόσμιες οικονομίας. Θα λέγαμε ότι τα πλήγματα εμπιστοσύνης που προήλθαν από την διαμάχη για το αμερικανικό χρέος, την μετέπειτα υποβάθμιση της Αμερικής και την καλοκαιρινή αναταραχή γύρω από το ελληνικό χρέος έχουν αποσταθεροποιήσει δραστικά το σύστημα. Κι αυτό είναι σημαντικό επειδή όλα τα σχέδια διάσωσης των ευρωπαϊκών κρατών βασίζονται σε μια υπόθεση ανάπτυξης. Χωρίς ανάπτυξη δεν μπορεί να γίνει τίποτα – μόνο βαθύ κούρεμα του χρέους. Και είναι αδύνατο να φανταστούμε ανάπτυξη βραχυπρόθεσμα ή μεσοπρόθεσμα σε μια Ευρώπη υπερχρεωμένη και με σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία απέναντι στους βασικούς εμπορικούς της εταίρους.

Το καλό νέο είναι ότι όλα αυτά τα μηνύματα αρχίζουν να γίνονται αντιληπτά. Η ομιλία της γενικής διευθύντριας του ΔΝΤ Κριστίν Λαγκάρντ στο Τζάκσον Χολ αντιπροσωπεύει την πρώτη ένδειξη αυτής της νέας συνειδητότητας.

Καλύτερα δράση, παρά αντιδράσεις

Η αποτυχία του ελληνικού σχεδίου διάσωσης είναι ίσως το οριστικό σημάδι προς την Ευρώπη ότι οι λύσεις ρευστότητας δεν δίνουν αποτελέσματα. Και το πολύ περιορισμένο κούρεμα που προβλέπεται στη σημερινή συμφωνία αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους με συμμετοχή των ιδιωτών είναι λύση ρευστότητας. Επομένως η προσοχή μεταφέρεται από τη φαντασίωση της λιτότητας που θα φέρει … ανάπτυξη στην ανάγκη για ανάπτυξη. Το ΔΝΤ, με την υποστήριξη της Αμερικής και της Κίνας, θα πρέπει να χρηματοδοτήσει το υπό κατάρρευση ελληνικό πρόγραμμα, δεσμεύοντας την ΕΕ και την ΕΚΤ σε μια πραγματική πολυμερή λύση φερεγγυότητας. Η Ελλάδα, η Πορτογαλία και ενδεχομένως και η Ιρλανδία είναι πολύ αργά για να σωθούν από την αναδιάρθρωση του χρέους τους και από την έξοδο από την Ευρωζώνη.

Το σχέδιο επομένως πρέπει να σχεδιαστεί με στόχο την προστασία της Ισπανίας, της Ιταλίας αλλά ενδεχομένως και της Γαλλίας, έτσι ώστε οι χώρες αυτές μια διασφαλίσουν επαρκή χρόνο προκειμένου να επιστρέψουν στην ανάπτυξη. Μόνο μια λύση φερεγγυότητας μπορεί να προστατέψει αυτές τις τρεις χώρες από μια σοβαρή οικονομική συρρίκνωση και τις αυξημένες πιθανότητες χρεοκοπίας. Οι εθνικές πολιτικές τάξεις δεν συμφωνούν με τη δημοσιονομική ένωση. Η έκδοση ευρωομολόγου – εφ’ όσον θεωρηθεί πολιτικά εφικτή – δεν πρόκειται να αποδώσει όσο παραμένει ο καρκίνος. Όταν εκλείψει, μπορεί να μην είναι πια επιθυμητή.

Τα βασικά μέτρα

Τα τρία βασικά στοιχεία που κάθε σχέδιο πρέπει να περιλαμβάνει είναι:

• Η επανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών μέσω του ευρωπαϊκού μηχανισμού όσο πιο γρήγορα γίνεται. Οι Ευρωπαίοι σχεδιαστές πολιτικής πρέπει να καταλάβουν κάτι που μέχρι σήμερα τους ξεφεύγει: είναι πιο σημαντικό να κερδίσεις τον ψυχολογικό πόλεμο της εμπιστοσύνης από την πραγματική επανακεφαλαιοποίηση του τραπεζικού συστήματος. Δεν έχει νόημα να επιμένεις ότι οι αγορές δεν καταλαβαίνουν ή κάνουν λάθος. Δεν έχει νόημα να επαναλαμβάνεις ότι οι ανάγκες των τραπεζών σε κεφάλαια είναι πολύ μικρές. Δεν έχει νόημα να κατηγορείς τους κερδοσκόπους. Και θα ήταν τελείως αντιπαραγωγικό να προσπαθήσεις για άλλη μια φορά να διεξάγεις τραπεζικά τεστ αντοχής. Οι αγορές έχουν καταλήξει ότι δεν πείθονται. Χρειάζονται λύσεις σοκ και δέους.

• Δεύτερον, μεγάλο κούρεμα και έξοδος από το ενιαίο νόμισμα για την Ελλάδα, την Πορτογαλία και ενδεχομένως την Ιρλανδία. Μόνο η Ιρλανδία μπορεί να πετύχει επαρκή ανάπτυξη στο πλαίσιο του ευρώ αλλά για να σωθεί η Ιρλανδία, δεν πρέπει να αποτύχει το σχέδιο διάσωσης της και πολύ περισσότερο να υπονομεύσει την αξιοπιστία μιας ευρύτερης λειτουργίας. Τα τεχνικά ζητήματα γύρω από αυτό το θέμα είναι επίφοβα, αλλά όχι αδύνατα. Επιπλέον δεν υπάρχει καμιά βιώσιμη εναλλακτική λύση.

• Τίποτα δεν φοβίζει περισσότερο εκείνους που στοιχηματίζουν ενάντια στην Ευρώπη από τα απεριόριστα όρια του προϋπολογισμού της κεντρικής τράπεζας. Μόνο η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα μπορεί να πληρώσει το λογαριασμό. Η ΕΚΤ πρέπει επομένως να στηρίξει αποφασιστικά τα ομόλογα που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή πυρός. Η ΕΚΤ έχει αγοράσει ήδη ισπανικά και ιταλικά ομόλογα με αποδόσεις 5%. Μπορεί να χρειαστεί σύντομα να στηρίξει και τη Γαλλία. Αλλά αντί να κωλυσιεργεί, πρέπει να ενεργεί προκαταβολικά. Δεν τρομάζεις τους επιβάτες απειλώντας τους ότι θα οδηγήσεις το αμάξι στο γκρεμό. Όσο ανησυχητική κι αν είναι η υπονόμευση των μεταρρυθμίσεων στην Ισπανία και την Ιταλία, αυτή τη στιγμή είναι δευτερεύον ζήτημα. Υπάρχουν κι άλλοι τρόποι να φοβίσεις τους ταξιδιώτες χωρίς να απειλείς τον οδηγό την ώρα που βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού. Η ΕΚΤ θα πρέπει είτε να δηλώνει είτε να υπαινίσσεται κατηγορηματικά ότι είναι πρόθυμη να υποτάξει τη βασική εντολή της σε αυτό το στόχο. Αυτοί που ανησυχούν για το ενδεχόμενο πληθωρισμού θα πρέπει να αντλήσουν ανακούφιση από τις εμπειρίες της Ιαπωνίας και της Αμερικής. Και τέλος, προφανώς και πρέπει να συνεχιστεί η παροχή ρευστότητας προς τον τραπεζικό τομέα, ακόμα και μετά την επανακεφαλαιοποίηση του.

Δεν μας έχουν μείνει θετικές επιλογές. Αλλά αν δεν υλοποιηθεί μια ατζέντα στη βάση αυτών των βασικών στόχων, σύντομα ο κίνδυνος κατάρρευσης – και στις άκρες του φάσματος πιστωτών - δανειοληπτών, οι Γερμανοί και οι Έλληνες χάνουν ταχύτατα την υπομονή τους – είναι πολύ πιθανό ότι η ΕΕ θα χάσει τον έλεγχο πάνω στις διαδικασίες. Η ελεγχόμενη αναδιάρθρωση είναι καλύτερη από την ανεξέλεγκτη. Το σχέδιο προτιμότερο από το μη σχέδιο. Καλύτερο να ενεργείς εκ των προτέρων παρά απλά να αντιδράς. Ήρθε η ώρα για το μεγάλο άλμα.