To αδιέξοδο της αναδιάρθρωσης του δημοσίου χρέους της Ελλάδας

ΠΗΓΗ: ΑΥΓΗ

Ημερομηνία δημοσίευσης: 17/07/2011

ΤΗΣ ΜΑΡΙΚΑΣ ΦΡΑΓΚΑΚΗ

Ένα έτος μετά την εφαρμογή σκληρής πολιτικής λιτότητας, η βιωσιμότητα του δημοσίου χρέους της Ελλάδας απασχολεί έντονα την επικαιρότητα, καθώς αναζητούνται τρόποι μείωσης είτε της εκταμίευσης των ποσών για την εξυπηρέτησή του είτε του ίδιου του όγκου του. Την ώρα που γράφεται το παρόν, το θέμα βρίσκεται σε εξέλιξη, καθώς συγκρούονται δύο διαφορετικές προσεγγίσεις και αντίστοιχες ομάδες συμφερόντων, που αυτές σηματοδοτούν.

Από τη μια πλευρά, οι τράπεζες, που επιζητούν να επιρρίψουν την ευθύνη στις κυβερνήσεις των κρατών-μελών της ευρωζώνης και από την άλλη οι κυβερνήσεις, με πρώτη την γερμανική, που προσπαθεί να μετακυλίσει μέρος της ευθύνης στις πιστώτριες τράπεζες.

Μέρος του προβλήματος πηγάζει από το γεγονός ότι, σε αντίθεση με το διεθνές πτωχευτικό δίκαιο για ιδιώτες, δεν υφίστανται διεθνείς ρυθμίσεις για την πτώχευση κρατών. Μάλιστα, ορισμένες κατηγορίες πιστωτών έχουν δημιουργήσεις «λέσχες» για τον καλύτερο συντονισμό τους. Τέτοιες είναι η «Λέσχη του Παρισιού», που αφορά πιστωτές κρατών και η «Λέσχη του Λονδίνου», που αφορά πιστωτές εμπορικών τραπεζών.

Η διαδικασία, η οποία έχει ακολουθηθεί στο παρελθόν από υπερχρεωμένα κράτη είναι η υποβολή πρότασης προς τους πιστωτές τους για την ανταλλαγή των υφιστάμενων τίτλων με άλλους, μικρότερης αξίας (μέσω της μείωσης του επιτοκίου, της επιμήκυνσης του χρόνου εξόφλησής τους ή της μείωσης της ονομαστικής τους αξίας – γνωστά ως «κούρεμα»). Στόχος μιας τέτοιας διαπραγμάτευσης είναι να περιλάβει αν όχι όλους τους πιστωτές, το μεγαλύτερο μέρους τους, για την αποφυγή δικαστικών εμπλοκών στη συνέχεια.

Στον πίνακα εμφανίζονται οι χώρες οι οποίες αναδιάρθρωσαν το δημόσιο χρέος τους την περίοδο 1998-2010.

	Διάρκεια διαπραγματεύσεων (αρ. μηνών)	Αρχική Αξία χρέους ($ ΗΠΑ δις)	«Κούρεμα» (% μείωσης της αξίας)	Συμμετοχή (% των πιστωτών)
Ρωσία (1998-2000)	20	31,8	37,5	98
Ουκρανία (1998-2000)	3	3,3	0,0	95
Πακιστάν (1999)	10	0,6	0,0	95
Εκουαδόρ (2000)	12	6,8	40,0	97
Ουρουγουάη (2004)	1	5,4	0,0	93
Αργεντινή (2005)	40	81,8	67,5	76
Αργεντινή1(2010)	60	18,0	75,0	66

Πηγή: UNCTAD, IIA ISSUES NOTE, αρ. 2, Ιούλιος 2011

Όπως βλέπουμε, καθεμιά από τις πιο πάνω περιπτώσεις έχει τα δικά της χαρακτηριστικά, πράγμα το οποίο αναδεικνύει τη σημασία της διαπραγμάτευσης μεταξύ της χρεώστριας χώρας και των πιστωτών της. Στην περίπτωση της χώρας μας, η σημασία αυτή υποτιμήθηκε πλήρως. Αντίθετα, επελέγη η τακτική του «καλού μαθητή», που υπακούει στις αυστηρές υποδείξεις των ανωτέρων του --στη συγκεκριμένη περίπτωση της Ε.Ε. και του ΔΝΤ-- και αναμένει να τύχει αναγνώρισης γι’ αυτό!

Η διαπίστωση ότι το δημόσιο χρέος της Ελλάδας δεν είναι βιώσιμο οδήγησε τους ευρωπαίους ηγέτες στην αναζήτηση λύσης που να εμπλέκει τις τράπεζες. Ειδικότερα, η απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 24ης Ιουνίου 2011 άνοιξε τον δρόμο για την «εθελοντική» αναδιάρθρωση του ελληνικού δημοσίου χρέους. Η διατύπωση αυτή αποτελεί συμβιβασμό μεταξύ της Γερμανίας και της ΕΚΤ και υποδηλώνει επικράτηση της δεύτερης και των χρηματοπιστωτικών οργανισμών γενικότερα επί της πρώτης.

Στο πλαίσιο αυτό, οι γαλλικές τράπεζες κατέθεσαν πρόταση, η οποία αφορά στα ελληνικά ομόλογα λήξης έως το 2014 και περιλαμβάνει την ανταλλαγή τους κατά 50% με τίτλους τριακονταετούς διάρκειας και με επιτόκιο 5,5%, πλέον 2,5% κατ’ έτος ανάλογα με την αύξηση του ΑΕΠ και την εξόφλησή τους κατά το υπόλοιπο 50%, από το οποίο όμως τμήμα (20%) θα κατατίθεται σε ειδικό λογαριασμό (Special Purpose Vehicle), για την εξασφάλιση των τραπεζών που συμμετέχουν στην αναδιάρθρωση.

Η αλα-γαλλικά αναδιάρθρωση του δημοσίου χρέους της Ελλάδας ωφελεί αποκλειστικά τις τράπεζες. Αντίθετα, η Ελλάδα δεν ωφελείται. Ενδεχομένως να ανακουφίζεται προσωρινά ταμειακά, το πρόβλημα όμως του δημοσίου χρέους όχι μόνο δεν λύνεται, αλλά επιμηκύνεται στο διηνεκές και μάλιστα επιδεινώνεται, αφού πρόκειται για ακριβό δανεισμό σε σύγκριση με π.χ. το επιτόκιο του δανείου από την Ε.Ε./ΔΝΤ (4%), εκείνο με το οποίο δανείζει η ΕΚΤ τις τράπεζες (1,50%), εκείνο με το οποίο δανείζεται η Γαλλία (3,50%), κλπ.

Εν τούτοις, η πιο πάνω «εθελοντική» αναδιάρθρωση χαρακτηρίστηκε ως «επιλεκτική χρεοκοπία» από τους περίφημους οίκους αξιολόγησης, οι οποίοι απέρριψαν κάθε σκέψη αναδιάρθρωσης του δημοσίου χρέους της χώρας μας, θεωρώντας την ως «πιστωτικό επεισόδιο», το οποίο θα ενεργοποιούσε την καταβολή ασφαλίστρων από τους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς, που κερδοσκόπησαν το προηγούμενο έτος μέσω της προώθησης των παραγώγων για την ασφάλιση κατά του κινδύνου πτώχευσης του ελληνικού κράτους (τα γνωστά CDS, Credit Default Swaps). Σημειώνεται ότι η ΕΚΤ συντάσσεται με την άποψη των οίκων αξιολόγησης, παρά την κριτική που τους ασκεί.

Η «εθελοντική» αναδιάρθρωση δεν ευδοκίμησε τελικά εν μέσω διαφωνιών μεταξύ των κρατών μελών της ευρωζώνης, κυρίως της Γερμανίας, και των χρηματοπιστωτικών συμφερόντων, που εκπροσωπούνται από το Διεθνές Χρηματοπιστωτικό Ινστιτούτο (Institute of International Finance).

Ειδικότερα, το ΔΧΙ προτείνει την επαναγορά των ελληνικών ομολόγων, τα οποία διαπραγματεύονται περίπου στο ήμισυ της αξίας τους, είτε με δανεισμό της Ελλάδας είτε μέσω του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Εκείνο το οποίο αποσιωπάται είναι ότι οι δυνάμεις της αγοράς --δηλαδή οι ίδιοι παίκτες που ανέβασαν τα επιτόκια στα ύψη-- θα επιδράσουν στην τιμή επαναγοράς των ομολόγων. Συνεπώς, το όποιο όφελος για την Ελλάδα είναι τουλάχιστον αβέβαιο, ιδιαίτερα αν επωμισθεί νέο δάνειο για να φέρει σε πέρας την επαναγορά.

Ως αποτέλεσμα της πιο πάνω διαφωνίας, το από 11ης Ιουλίου νέο ανακοινωθέν του Συμβουλίου των υπουργών Οικονομικών της ευρωζώνης ανέτρεψε τις προηγούμενες από 20ης Ιουνίου και 2ας Ιουλίου αποφάσεις του για την «εθελοντική» αναδιάρθρωση και ανέθεσε το ζήτημα σε ειδική ομάδα εργασίας! Η υπαναχώρηση αυτή είχε ως αποτέλεσμα την επιδείνωση των όρων δανεισμού της Ιταλίας και της Ισπανίας στην αγορά κρατικών ομολόγων. Η προοπτική μετάδοσης της κρίσης χρέους σε άλλες χώρες της Νοτίου Ευρώπης, και μάλιστα μεγάλες, οδήγησε τον Πρόεδρο της ΕΕ, Χέρμαν Βαν Ρομπάι, να ζητήσει τη σύγκληση έκτακτης συνόδου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Κορυφής.

Οι εξελίξεις των τελευταίων εβδομάδων αναδεικνύουν σε όλο της το μεγαλείο την απουσία πολιτικής της ευρωπαϊκής ηγεσίας για την αντιμετώπιση της κρίσης δημοσίου χρέους στην Ελλάδα και ευρύτερα στην ευρωζώνη, καθώς και την έλλειψη στρατηγικής της ελληνικής κυβέρνησης. Η έγκριση του περίφημου Μεσοπρόθεσμου έγινε προκειμένου να εξασφαλισθεί νέος δανεισμός από την Ε.Ε. και το ΔΝΤ, ο οποίος όμως προς το παρόν αποτελεί αντικείμενο… επεξεργασίας των διεθνών πιστωτών μας, με την ηχηρή απουσία της ελληνικής κυβέρνησης!

Στο σημείο αυτό αξίζει να θυμίσουμε τη θέση του 6ου Συνεδρίου του ΣΥΝ για την επαναδιαπραγμάτευση του χρέους --ήτοι, την επιμήκυνση του χρόνου αποπληρωμής του, τη μείωση των επιτοκίων και τη διαγραφή μέρους του-- η οποία πρέπει να αποτελεί στοιχείο ενός ευρύτερου προγράμματος για την ανάπτυξη και την αναδιανομή. Πώς θα μπορούσε όμως να γίνει μια ουσιαστική επαναδιαπραγμάτευση;

Καταρχάς, με την προσφυγή στη λαϊκή ετυμηγορία, όπως έκανε η Ισλανδία, όπου το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος υποχρέωσε τις τράπεζες να διαπραγματευτούν τους όρους αποπληρωμής των υποχρεώσεων της χώρας, μειώνοντας το ύψος των απαιτήσεών τους. Ο ΣΥΝ ζητά με επιμονή τη διενέργεια δημοψηφίσματος.

Το αίτημα για τη σύσταση επιτροπής λογιστικού ελέγχου κινείται στην ίδια κατεύθυνση, της δημοκρατικής έκφρασης και της διαφάνειας. Το αίτημα αυτό τέθηκε από το ΣΥΝ στη Βουλή και δεν έτυχε της στήριξης ούτε του ΚΚΕ, αλλά ούτε και της Δημοκρατικής Αριστεράς.

Τέλος, το αίτημα για παύση πληρωμών και διαγραφή του χρέους, το οποίο επίσης προβάλλεται από δυνάμεις της Αριστεράς, κινείται στην ορθή κατεύθυνση, αλλά μπορεί να θεμελιωθεί καλύτερα μέσα από τη διαδικασία του δημοψηφίσματος και του λογιστικού ελέγχου. Διαφορετικά, είτε δεν γίνεται κατανοητό είτε δημιουργεί φοβικά ανακλαστικά, με τις γνωστές συνέπειες (απόσυρση καταθέσεων, φυγή κεφαλαίων στο εξωτερικό, ανασφάλεια κλπ).

Συνολικά, η αντιμετώπιση του προβλήματος του ελληνικού δημόσιου χρέους βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή. Η αδυναμία αποπληρωμής του ήδη προεξοφλείται από τις χρηματοπιστωτικές αγορές και η προσπάθεια απομόνωσης των ελληνικών τίτλων για τη μείωση του κινδύνου μετάδοσης του προβλήματος στην υπόλοιπη ευρωζώνη βρίσκεται σε εξέλιξη.

Η ανάγκη οργανωμένης και συστηματικής παρέμβασης του λαϊκού παράγοντα για την αποφυγή ακόμα χειρότερων σεναρίων είναι κρίσιμη. Απαιτείται καταγγελία, αλλά και δυναμική διεκδίκηση εναλλακτικών δρόμων για την ελληνική οικονομία και κοινωνία. Και, πάνω από όλα, απαιτείται μαζικότητα στους αγώνες. Οι Πλατείες έδειξαν τον δρόμο. Οι οργανωμένες δυνάμεις οφείλουν να λάβουν το μήνυμα και να βρουν τρόπο συνεννόησης, αν πραγματικά επιθυμούν να επιδράσουν στο μέλλον της χώρας μας για τα επόμενα τριάντα χρόνια τουλάχιστον!

Η Μαρίκα Φραγκάκη είναι οικονομολόγος, μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της Ομάδας των Ευρωπαίων Οικονομολόγων και μέλος του Δ.Σ. του Ινστιτούτου «Νίκος Πουλαντζάς».

1 Ολοκλήρωση της διαδικασίας παύσης πληρωμών του 2001.