Ρεσιτάλ υποκρισίας της ΕΕ για τους οίκους αξιολόγησης

Πηγή: Επίκαιρα,   14 Ιούλη 2011

του Λ. Βατικιώτη

Μπορεί πολιτικοί ηγέτες και αξιωματούχοι της ΕΕ, ο ένας μετά τον άλλον, να ξιφουλκούν κατά των οίκων αξιολόγησης αποδοκιμάζοντας τον ρόλο και τις παρεμβάσεις τους, αλλά η αλήθεια είναι τελείως διαφορετική: Οι οίκοι αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας ακόμη κι αν δεν υπήρχαν θα έπρεπε να τους εφεύρουν… Η ευρωπαϊκή πολιτική ελίτ και οι συγκεκριμένες εταιρείες συνεργάζονται τόσο αρμονικά, συμπληρώνοντας η μια την άλλη, ώστε τα σύννεφα που σκιάζουν τώρα τις σχέσεις τους να χαρακτηρίζονται παροδικά, ανήμπορα να διαταράξουν μια χρόνια, λειτουργική σχέση.

Το πρώτο χτύπημα των οίκων αξιολόγησης ήρθε την προηγούμενη Δευτέρα 4 Ιούλη, όταν η Standard & Poor τίναξε στον αέρα το σχέδιο για την αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους που ως ακρογωνιαίο λίθο είχε την οικειοθελή συμμετοχή των ιδιωτών που κατέχουν ελληνικά ομόλογα. Αξίζει εδώ να γίνουν δύο παρατηρήσεις. Η πρώτη σχετίζεται με τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης η οποία δεν πρόβαλε καμιά αντίρρηση όσο ωρίμαζε το σχέδιο με πρωταγωνιστές το Βερολίνο, την Αθήνα και την «διεθνή» των τραπεζιτών, που εκφράζεται μέσω του Ινστιτούτου Διεθνούς Χρηματοοικονομικής (Institute of International Finance), παρά τους επονείδιστους όρους που το συνόδευαν. Συγκεκριμένα, ετήσια τοκογλυφικά επιτόκια της τάξης του 8% ως προϋπόθεση για την μετακύλιση στα επόμενα 30 χρόνια των ομολόγων που λήγουν την επόμενη τριετία. Ενώ λοιπόν η ελληνική κυβέρνηση δεν πρόβαλε καμιά αντίσταση, με το σκεπτικό πιθανά ότι κάποιος άλλος θα είναι τότε αυτός που θα διαχειριστεί την κατάσταση, όταν το σχέδιο ναυάγησε λόγω της αντίδρασης της S&P, τότε θυμήθηκε πως οι όροι ισοδυναμούν με «αυτοπυροβολισμό». Η δεύτερη παρατήρηση σχετίζεται με τα γεωπολιτικά παιχνίδια. Ειδικότερα, σε δημοσιεύματα που διάκεινται φιλικά απέναντι στη σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ Ελλάδας και Ισραήλ η S&P εμφανίζεται ως άσσος στο μανίκι των δύο χωρών, δεδομένης της πρόσβασης που έχουν σ’ αυτήν τα εβραϊκά λόμπι και του θετικού ρόλου που μπορεί να παίξει στηρίζοντας την Ελλάδα. Αφήνοντας κατά μέρους το γεγονός πως όταν η επιρροή των εβραϊκών λόμπι στο αμερικανικό χρηματοπιστωτικό σύστημα διατυπώνεται από όσους στέκονται κριτικά απέναντι στο Ισραήλ τότε χαρακτηρίζεται αντισημιτισμός και ρατσισμός, δεν μπορούμε να μην σχολιάσουμε την κραυγαλέα αντίφαση από τη στιγμή που αυτή ακριβώς η εταιρεία οδήγησε σε ναυάγιο το γαλλικό σχέδιο, με το οποίο συμφωνούσε πλήρως η ελληνική κυβέρνηση. Επομένως ποιά είναι η βοήθεια που θα προσφέρει;

Στα «σκουπίδια» η Πορτογαλία

Το δεύτερο χτύπημα των οίκων αξιολόγησης ήρθε την επόμενη μέρα με αφορμή την υποβάθμιση της Πορτογαλίας από την Moody’s κατά τέσσερις ολόκληρες μονάδες, που ως αποτέλεσμα είχε να την οδηγήσει στα Τάρταρα. Δηλαδή, στο επίπεδο των σκουπιδιών. Η απόφαση της Moody’s ανάγκασε την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να παρέμβει άμεσα δεδομένου ότι κανονικά, λόγω αυτής της βαθμολογίας, δεν θα έπρεπε να δέχεται τα ομόλογα της Λισσαβόνας ως ενέχυρο για την παροχή ρευστότητας στις πορτογαλικές τράπεζες. Το αδιέξοδο ξεπεράστηκε περιλαμβάνοντας και την Πορτογαλία στο ειδικό καθεστώς που έχουν ενταχθεί Ελλάδα και Πορτογαλία, βάση του οποίου οι τράπεζες επιτρέπεται να δίνουν ως ενέχυρα κρατικά ομόλογα, ανεξαρτήτως της βαθμολογίας τους, για να εξασφαλίζουν την ρευστότητά τους. Οι συνέπειες ωστόσο ξεπέρασαν τα σύνορα της Πορτογαλίας, με τις αποδόσεις για παράδειγμα των ιταλικών 10ετών ομολόγων να ξεπερνούν για πρώτη φορά από το 2008 το 5%, προκαλώντας φόβους για μετάδοση της κρίσης σε όλη την ευρωπαϊκή περιφέρεια. 

Ευρωπαϊκές μεγαλοστομίες

Η ανακοίνωση της Moody’s για την Πορτογαλία ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι στην ΕΕ. «Πρέπει να σπάσουμε το ολιγοπώλιο των οίκων αξιολόγησης», δήλωσε ο γερμανός υπουργός Οικονομικών υπογραμμίζοντας την πρωτοφανή συγκέντρωση που υπάρχει στον κλάδο με τρεις εταιρείες (Moody’s, S&P και Fitch) να νέμονται το 98% της αγοράς. Ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Μανουέλ Μπαρόζο, κατηγόρησε πιο συγκεκριμένα την Moody’s ότι είναι ένοχη για «λάθη και υπερβολές». Ενώ η πιο καυστική δήλωση ήρθε από ανώνυμη πηγή και όπως δημοσιεύτηκε στην πρώτη σελίδα των Financial Times την Πέμπτη 7 Ιούλη ανέφερε πως «οι οίκοι αξιολόγησης εμπλέκονται στην πολιτική και όχι μόνο στη οικονομία. Ο χρόνος που επιλέγηκε για την υποβάθμιση δεν ήταν τυχαίος». Επί της ουσίας Βρυξέλλες και Βερολίνο κατηγόρησαν τους «3 μεγάλους» όπως συχνά περιγράφονται οι οίκοι αξιολόγησης ότι αξιοποιούν τις βαθμολογίες τους για να επηρεάσουν τις συζητήσεις που γίνονται στο εσωτερικό της ΕΕ για την αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους, στην κατεύθυνση αποτροπής της συμμετοχής των ιδιωτών, δηλαδή τραπεζών και κατόχων ομολόγων. Για να δείξουν μάλιστα ότι είναι διατεθειμένοι να περιορίσουν την επιρροή των οίκων στην ΕΕ δήλωσαν ότι ξεκινά και η διερεύνηση της δυνατότητας δημιουργίας ευρωπαϊκού αντίστοιχου οίκου αξιολόγησης.

Αρχικά να σημειωθεί ότι δεν είναι η πρώτη φορά που οι ευρωπαίοι αξιωματούχοι βάζουν τους οίκους αξιολόγησης στο στόχαστρό τους. Για πρώτη φορά και με πύρινες μάλιστα δηλώσεις από την Μέρκελ, τον Σαρκοζύ κ.α. είχε γίνει την επομένη της κατάρρευσης της Lehman Brothers τον Σεπτέμβριο του 2008, επ’ αφορμή τα «άριστα» που αφειδώλευτα προσέφεραν αυτές οι εταιρείες στις τράπεζες και τα προϊόντα που κατέρρευσαν, παρασύροντας την παγκόσμια οικονομία στην μεγαλύτερη κρίση, μετά από αυτή του 1929. Στην πράξη όμως δεν έλαβαν κανένα μέτρο, παρότι σωστά επεσήμαιναν την εξόφθαλμη σύγκρουση συμφέροντος από τη στιγμή που οι βαθμολογούμενοι πλήρωναν για να βαθμολογηθούν. Πως θα θωρακισθεί η ανεξαρτησία των αξιολογητών, εφ’ όσον τα κέρδη τους προέρχονται από τους αξιολογούμενους;

Αναντικατάστατοι οι «3 μεγάλοι»

Το ίδιο είναι το πιθανότερο να γίνει και τώρα, να μη ληφθεί δηλαδή κανένα μέτρο, κι αυτό για δύο λόγους. Κατά πρώτο, λόγω του ότι οι πρώτες διερευνήσεις δεν έχουν δώσει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Ρεπορτάζ των Financial Times την Παρασκευή 8 Ιούλη κατέληγε ότι το συμπέρασμα από διάφορες ιδέες που κατατέθηκαν για την δημιουργία ενός ευρωπαϊκού αντίβαρου στην δύναμη των «3 μεγάλων» ήταν πως αυτό θα ήταν ελάχιστα αποτελεσματικό. Ο σημαντικότερος λόγος ωστόσο, για την απροθυμία των Ευρωπαίων να περιορίσουν την επιρροή των «3», σχετίζεται με την τεράστια προσφορά που έχουν οι οίκοι αξιολόγησης στην προώθηση της πολιτικής λιτότητας της ΕΕ, όπως ενσωματώθηκε και πιο πρόσφατα στο Σύμφωνο για το Ευρώ. Το έργο που έχουν αναλάβει οι τρεις αυτές εταιρείες είναι να λειτουργούν ως πολιορκητικός κριός για την επιβολή προγραμμάτων λιτότητας, ιδιωτικοποιήσεων και περικοπών. Είναι πολύ χαρακτηριστικό ότι στην περίπτωση της υποβάθμισης της Πορτογαλίας κανένας ευρωπαίος αξιωματούχος δεν βγήκε να υπερασπίσει την χώρα κάνοντας γνωστό το εμφανές: ότι το δημόσιο χρέος της Πορτογαλίας μόλις πριν δύο χρόνια ήταν σε απόλυτα ελέγξιμα και εντελώς ασφαλή επίπεδα. Εκτινάχθηκε ως αποτέλεσμα της γενικότερης ύφεσης και της λιτότητας. Κι αυτή μάλιστα η άγρια λιτότητα που επιβλήθηκε με αφορμή την υπαγωγή της Πορτογαλίας τον Μάιο στον «μηχανισμό χρηματοδότησης» λαμβάνοντας δάνειο ύψους 78 δισ. ευρώ δεν την έσωσε από την περαιτέρω υποβάθμιση. Όπως ακριβώς έγινε και με την Ελλάδα, διαψεύδοντας τις κυβερνητικές εξαγγελίες ότι η προσφυγή στον μηχανισμό θα οδηγούσε στην ανάκτηση της διεθνούς αξιοπιστίας.

Το έργο επομένως των οίκων αξιολόγησης είναι μοναδικό και αναντικατάστατο. Λειτουργώντας ως εξωτερικοί και υποτίθεται αντικειμενικοί παρατηρητές και βαθμολογητές πιέζουν στην κατεύθυνση της λιτότητας, χωρίς οι Βρυξέλλες να επωμίζονται το πολιτικό κόστος που θα αναλάμβαναν στην περίπτωση που ο οίκος αξιολόγησης ήταν ευρωπαϊκός. Κι όσο για τα προβλήματα που ενίοτε εμφανίζονται αποτελούν παράπλευρη απώλεια λόγω σύγκρουσης συμφέροντος. Κάτι που αποτελεί εκ των προτέρων γνωστή αδυναμία κάθε ανάθεσης έργου σε… εξωτερικό συνεργάτη.

 Δημόσιο χρέος της Πορτογαλίας ως ποσοστό του ΑΕΠ

2005  2006  2007            2008            2009            2010  2011* 2012*

62,8   63,9   68,3             71,6             83                93      101,7 107,4

* Προβλέψεις

Πηγή: Eurostat