Δελτίο Κρίσης

Πηγή: www.protagon.gr
του Γ. Bαρουφάκη


Κάθε Παρασκευή, το Δελτίον Κρίσης του protagon.gr παρουσιάζει ένα απάνθισμα νέων και σχολίων από το παγκόσμιο μέτωπο της Κρίσης. Προφανώς δεν καταφέρνει να καλύπτει όλα τα γεγονότα και όλες τις απόψεις. Αυτό που υπόσχεται είναι μια σύνοψη όσων διάβασα, είδα ή άκουσα την εβδομάδα που πέρασε και τα οποία ίσως έχουν ενδιαφέρον για όσους παρακολουθούν την εξελισσόμενη Κρίση - ιδίως την Ευρωπαϊκή και διεθνή της διάσταση.
Το Δελτίον Κρίσης ξεκινά με ένα Θέμα της Εβδομάδας και κατόπιν ακολουθεί η επισκόπηση της εβδομάδας που πέρασε. Σήμερα η θεματολογία έχει ως εξής:
1. Το εξελισσόμενο "ελληνικό πρόβλημα" (και όχι μόνο)
2. Οι εξελίξεις στην υπόλοιπη Ευρώπη
3. Νέα από τις ΗΠΑ και τον κόσμο
Πριν από αυτά τα θέματα, ας δούμε το Θέμα της Εβδομάδας:
Η μοιραία πορεία του ελληνικού χρέους (και γιατί μόνο η αναδόμηση της ευρωζώνης μπορεί να αποτρέψει την κατάρρευση του ευρώ)


Στο προχθεσινό  σημαντικό του άρθρο  ο Martin Wolf των Financial Times τα είπε ξεκάθαρα: “Η ευρωζώνη, όπως σχεδιάστηκε, έχει αποτύχει.” Ο Paul Krugman αμέσως πρόσθεσε την ακόλουθη αλληγορία στην λεπτομερή επιχειρηματολογία του Wolf: “Αν με ρωτάτε, η στάθμη του νερού έχει πέσει και οι ράβδοι ουρανίου (του πυρηνικού αντιδραστήρα) έχουν ξεσκεπαστεί. Βρισκόμαστε πραγματικά στην στιγμή της τήξης (δηλ. του πυρηνικού ατυχήματος)." Σε χθεσινό μου άρθρο προσέθεσα σε αυτά το εξής: Οι Wolf και Krugman δεν καταλαβαίνουν πόσο δίκιο έχουν! Ας δούμε γιατί.
Οι Wolf και Krugman εύστοχα συμπεραίνουν ότι η ευρωζώνη βρίσκεται πιασμένη στην εξής αμείλικτή παγίδα: Από την μία μεριά, μια πτώχευση κάποιου κράτους ή εθνικού τραπεζικού συστήματος θα ξεκινούσε μια αλυσιδωτή αντίδραση η οποία δεν θα σταματήσει πριν γκρεμίσει το κοινό νόμισμα. Από την άλλη όμως, δεν φαίνεται πως είναι δυνατόν να αποφευχθεί μία τέτοια πτώχευση δεδομένης της δυναμικής του ελληνικού χρέους και της κρίσης στο τραπεζικό σύστημα (αρχικά της περιφέρειας και, σε προέκταση, της ευρωζώνης). Με απλά λόγια, η πτώχευση (ή στάση πληρωμών ή αναδιάρθρωση ή όποιος άλλος ευφημισμός χρησιμοποιηθεί) (Α) θα είναι καταστροφική και (Β) θα έρθει...
Γιατί θα έρθει, σύμφωνα με τους Wolf και Krugman; Επειδή δεν πιστεύουν ότι η Ελλάδα μπορεί να πετύχει τους στόχους του Μνημονίου 2 (επονομαζόμενου και Μεσοπρόθεσμου Προγράμματος). Εδώ έχουν άδικο: Ακόμα κι αν επιτευχθούν οι στόχοι του Μνημονίου 2, η πορεία του ελληνικού δημόσιου χρέους θα είναι, λίγο-πολύ το ίδιο εκρηκτική. Εν ολίγοις, το Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα, το Μνημόνιο 2, είναι εκτός θέματος! Τόσο απλά.
Μήπως τα παραλέω; Όχι φίλες και φίλοι. Τις τελευταίες εβδομάδες, στο πλαίσιο του ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ που μου ανέθεσε να στήσω το ΙΝΕ-ΓΣΕΕ (και στο οποίο συνεργάζονται οι Τάσος Πατώκος, Λευτέρης Τσερκέζης και Χρήστος Κουτσοπέτρος), μελετήσαμε διεξοδικά την πορεία του ελληνικού δημόσιου χρέους. Στην βάση λεπτομερών στοιχείων για τις αποπληρωμές που θα πρέπει να κάνει το κράτος τα επόμενα χρόνια, δημιουργήσαμε μια προσομοίωση της πορείας του ποσοστού χρέους.
Βέβαια, κάθε πρόβλεψη είναι τόσο καλή όσο και οι παραδοχές στην οποία βασίζεται. Για αυτό τον λόγο, αποφασίσαμε να κάνουμε κάτι απλό: Να στηριχθούμε στους στόχους του Μνημονίου (ως προς περικοπές δημόσιων δαπανών, ανάκαμψης μετά το 2012 κλπ) και να υποθέσουμε ότι η χώρα τους πετυχαίνει στο ακέραιο.
Στο γράφημα της φωτογραφίας, στο κάθετο άξονα βλέπετε τις προβλέψεις μας για την πορεία του ποσοστού χρέους (τα νούμερα αφορούν το ποσοστό χρέους ως προς το ΑΕΠ) υπό τέσσερα βασικά σενάρια:
Σενάριο 1 (οι γκρι γραμμές): Εδώ προβλέπουμε πως θα εξελιχθεί το ποσοστό χρέους αν από εδώ και στο εξής πιάσουμε τους στόχους του επικαιροποιημένου Μνημονίου 1 άνευ ιδιωτικοποιήσεων και νέων μέτρων. Στο τέλος της δεκαετίας, το ποσοστό χρέους θα έχει ξεπεράσει τα 210%, κάτι που μπορεί να συμβεί μόνο αν οι Γερμανοί μας διασωληνώσουν και κάθε χρόνο μας στέλνουν δεκάδες δις νέων, ακριβών δανείων.
Σενάριο 2 (οι κίτρινες γραμμές): Το ίδιο με το Σενάριο 1 με την διαφορά ότι εδώ υποθέτουμε πως οι ιδιωτικοποιήσεις αποφέρουν €15 δισ το 2011, άλλα €15 δισ το 2012, και επί πλέον €10 billion το 2013 και €10 δισ το 2014. Σύνολο το πολυπόθητο (και βεβαίως άπιαστο) ποσό των €50 δισ, το οποίο μάλιστα υποθέτουμε ότι χρησιμοποιείται αποκλειστικά για την αποπληρωμή υπάρχοντος χρέους.
Παρατηρήσατε τι συνέβη με το που πέτυχαν οι ιδιωτικοποιήσεις; Μια τρύπα στο νερό! Καμία, ουσιαστική, διαφορά! Οι κίτρινες γραμμές ανεβαίνουν με την ίδια μανιακή ορμή είτε γίνουν οι ιδιωτικοποιήσεις είτε όχι. Γνωρίζοντας οι αγορές ότι, ακόμα και οι ιδιωτικοποιήσεις να γίνουν, εμείς θα οδηγηθούμε στην στάση πληρωμών (καθώς η Γερμανική κυβέρνηση κάποια στιγμή δεν θα μπορεί να πείσει τους πολίτες της να χρηματοδοτούν ένα εκρηκτικό χρέος) δεν υπάρχει πιθανότητα να προσγειωθούν τα επιτόκια δανεισμού του ελληνικού δημοσίου.  Η στάση πληρωμών θα μας επιβληθεί (θέλουμε δεν θέλουμε) από τα στυγνά γεγονότα.
Τέλος, αν σας έχω κουράσει με την πρόταση μας (από κοινού με τον Stuart Holland - βλ. εδώ για το αγγλικό κείμενο) για έξοδο της ευρωζώνης ολόκληρης από την Κρίση, ζητώ συγγνώμη. Κι εγώ ακόμα με έχω βαρεθεί. Όμως, αν συνεχίζω να το κάνω, αυτό συμβαίνει για έναν απλό λόγο: Επειδή πραγματικά πιστεύω ότι είναι η μοναδική ευκαιρία της Ευρώπης να νικήσει την κρίση χωρίς να διαλυθεί η ευρωζώνη. Κι αυτό γιατί, παρά την αντίθεσή μου στον τρόπο που δημιουργήθηκε το ευρώ, η διάλυσή του θα ανοίξει το κουτό της Πανδώρας για ολόκληρη της ήπειρο.
Για του λόγου το αληθές, ρίξτε μια ματιά στο Σενάριο 3 του διαγράμματος: Πρόκειται για την πρόβλεψη της ίδιας προσομοίωσης όταν εφαρμόζεται η πρότασή μας. (Για περισσότερες λεπτομέρειες όσον αφορά τις παραδοχές μας, σας παραπέμπω στο αγγλικό κείμενο).
Συμπερασματικά, ούτε η πιστή εφαρμογή του Μνημονίου ούτε και η πλήρης επιτυχία των ιδιωτικοποιήσεων μπορούν να σταματήσουν την πτώχευση και, συνεπώς, την κατάρρευση της ευρωζώνης ολόκληρης (βλ. εδώ γιατί η εκδιώξη της Ελλάδας είναι αδύνατη χωρίς την διάλυση του ευρώ). Μόνο μια συνολική λύση σε ευρωπαϊκό επίπεδο που (α) θα αντιμετωπίζει την τραπεζική κρίση, (β) θα ενοποιεί ένα μέρος του ευρωπαϊκού χρέους, και (γ) θα ενεργοποιεί την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων στο πλαίσιο ενός νέου Σχεδίου Μάρσαλ για την ευρωζώνη συνολικά μπορεί να αποσοβήσει το μοιραίο.
Θεματολογία Εβδομάδας:
1. Το εξελισσόμενο 'ελληνικό πρόβλημα' (και όχι μόνο)
• (26/5/2011) Ο Otmar Issing, τέως Chief Economist της ECB (με τον οποίο είχα την τιμή να διασταυρώσουμε ξίφη σε debate του BBC τον Μάρτιο του 2011, τότε που υποστήριζε ότι η λιτότητα μπορεί και πρέπει να λύσει το ελληνικό 'πρόβλημα'), τώρα φαίνεται ότι κατάλαβε πως η Ελλάδα έχει πτωχεύσει (Greece is insolvent).
•  (27/5/2011) Το μέλος του ΔΣ της ΕΚΤ, Jose Manuel Gonzalez-Paramo, ξεκίνησε μια νέα φιλολογία για την επίλυση του ελληνικού προβλήματος στο πλαίσιο της Συμφωνίας της Βιέννης (2009) με την οποία αντιμετωπίστηκε το πρόβλημα χρέους χωρών της Αν. Ευρώπης. Πρόκειται για άλλη μία φούσκα, σαν εκείνη που μας είχε αποπροσανατολίσει προ καιρού με την επαναγορά χρέους. (Για να το πω σύντομα, το πρόβλημά μας δεν λύνεται με εθελοντικές αγορές νέων ομολόγων από τους δανειστές μας όταν οι δανειστές μας βλέπουν διαγράμματα σαν αυτό που παρουσίασα παραπάνω.)
• (28/5/2011) Ο Martin Feldstein αποδεικνύει άλλη μια φορά (προτείνοντας στην Ελλάδα μια πρόσκαιρη έξοδο από το ευρώ) πως εξαιρετικοί οικονομολόγοι μπορεί να έχουν πλήρη άγνοια του πως λειτουργούν οι νομισματικές ενώσεις.
• (28/5/2011) Τώρα μάλιστα: Το Bloomberg μας πληροφορεί ότι ο κ. Baroso είπε πως η Επιτροπή, της οποίας ηγείται, υποστηρίζει την Ελλάδα. Παράλληλα, οι Irish Times μας μεταφέρουν την αλλαγή στάσης του Sarkozy ο οποίος τώρα λέει πως το βάρος που σηκώνει η Ελλάδα πρέπει να ελαφρύνει.
• (29/5/2011) Ξέρατε ότι η Ελλάδα μας να συγκριθεί με μια μαύρη πεταλούδα; Διαβάστε αυτό.
• Οι Financial Times μας θυμίζουν την ιστορία μας: Ότι η διπλωματία των κανονιοφόρων πρωτοχρησιμοποιήθηκε εναντίον της Ελλάδας και, τώρα, επανέρχεται ελέω ΕΕ η οποία την ασκεί με μεταμοντέρνο τρόπο εναντίον της χώρας. (Αν οι Financial Times κατακρίνουν την κατάργηση της ελληνικής κυριαρχίας, την ώρα που άλλοι 'δημοκράτες' δεν λένε κουβέντα, η Κρίση φαίνεται να έχει δημιουργήσει μια πρωτόγνωρη σύγχυση.)
• Το CNBC επιμένει ότι η Κρίση του Ευρώ θυμίζει ατύχημα σε αργή κίνηση...  Η Wall Street Journal αναρωτιέται: Ελληνική πτώχευση τον Ιούλιο;
• Την καταλληλότητα μιας λύσης για το ελληνικό χρέος τύπου Συμφωνίας της Βιέννης συζητά η Wall Street Journal. (Η απάντηση είναι απλή: Ο παραλληλισμός είναι εκτός θέματος. Η Ελλάδα έχει τόσο μεγάλο πρόβλημα που καμία εθελοντική συμφωνία με τους δανειστές μας δεν θα έλυνε το πρόβλημα.)
• Το μέλος του ΔΣ της ΕΚΤ Lorenzo Bini Smaghi εξηγεί γιατί δεν δέχεται την ιδέα μιας αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους
• Η Frankfurter Allgemeine Zeitung αναφέρει ότι το ΔΝΤ δεν θα καταβάλει το δικό του μερίδιο της 5ης δόσης. Είδαν και αποείδαν οι άνθρωποι με τους ευρωπαίους. Λένε κάτι απλό: Αν δεν μας πείτε που θα βρεθούν τα χρήματα τα επόμενα χρόνια ώστε η Ελλάδα να μην προβεί σε στάση πληρωμών εμείς δεν δίνουμε χρήματα για να μην γίνει η στάση πληρωμών τον Ιούλιο.
• Το Der Spiegel συνεχίζει να παρακολουθεί από κοντά το ελληνικό πρόβλημα τόσο γιατί κρίνει πως η λύση του θα αποτελέσει πρόκριμα για την μελλοντική μορφή της Ευρώπης όσο και γιατί οι Γερμανικές τράπεζες κατέχουν €25 δισ ελληνικού δημόσιου χρέους ενώ η ΕΚΤ (την οποία στηρίζει η Γερμανία) κατέχει άλλα €87,1 δις χρέη των ελληνικών τραπεζών.
• Χτες ο Nuriel Roubini έστειλε το εξής tweet: Ελλάδα - ρίχνοντας περισσότερο καλό χρήμα στην τρύπα του κακού χρήματος για να διασωθούν (αντί να τιμωρηθούν) οι καιροσκόποι. Μια τεράστια απάτη!
• Η Financial Times μας πληροφορεί ότι τον τελευταίο ενάμιση χρόνο η υποβάθμιση της Ελλάδας από την Moody's έχει ταχύτητα 30 φορές πάνω από τον μέσο όρο...
• Το πρώτο γενναίο κούρεμα ελληνικών ομολόγων από γερμανική τράπεζα είναι γεγονός. Πρόκειται για μια μικρή πολιτειακή τράπεζα, και τα χρήματα δεν είναι πολλά, αλλά δεν παύει να αποτελεί γεγονός.
• Ό,τι και να κάνουμε, η αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους είναι αναπόφευκτη, προσθέτουν οι χθεσινοί Financial Times.
2. Οι εξελίξεις στην υπόλοιπη Ευρώπη
• Οι Ιρλανδοί φοβούνται την επίθεση φιλίας της Βρετανίας, διαβλέποντας κυκλωτικές κινήσεις εν όψει πιθανής κατάρρευσης της ευρωζώνης.
• Ακόμα (βλ. εδώ το άρθρο των Irish Times) οι Ιρλανδοί διακρίνουν παιχνίδι μεγάλων δυνάμεων εντός της υποτιθέμενης ΕΕ.
• Νάτη και η πρώτη πτώχευση τράπεζας στην Δανία
• Η Financial Times για άλλη μια φορά τονίζει πως η Γερμανία είναι εκείνη που χρωστά στην ευρωπαϊκή περιφέρεια....
• Στην Ιρλανδία ήδη συζητούν (διαψεύδοντας) την αποτυχία του δικού τους Μνημονίου και την ανάγκη για νέα δάνεια.
• Η IRISH TIMES γράφει ότι η Ernst & Young προβλέπει πως η Ιρλανδική ανεργία δεν θα επιστρέψει στα επίπεδα του 2007 πριν το 2031... (Το 2031 πως το βρήκαν δεν μπορώ να καταλάβω. Γιατί δεν λένε απλώς "για τουλάχιστον μια δεκαετία";)
• Ο κ. Trichet έκανε μια ομιλία στην οποία επικαλέστηκε ακόμα και τον Kant, τον Monnet και τον... πολιτισμό ώστε να καταθέσει την φιλοσοφία του για το μέλλον της ευρωζώνης. Κομβικό σημείο ήταν (α) η νομιμοποίηση της απώλειας εθνικής κυριαρχίας των πτωχευμένων επί θεμάτων φορολογίας και εθνικοποιήσεων, και (β) η ανάγκη δημιουργίας ευρωπαϊκού υπουργείου οικονομικών. Προσωπικά θεωρώ ότι αν το (β) αποτελούσε ολοκληρωμένη σκέψη, το (α) θα είχε κάποιο νόημα (π.χ. όπως το Ohio έχει μεταφέρει μέρος της κυριαρχίας του στην Washington με αντάλλαγμα την κοινή δημοσιονομική πολιτική των ΗΠΑ). Δυστυχώς δεν τόλμησε ο ομιλητής να κάνει το καίριο βήμα. Το ευρωπαϊκό υπουργείο οικονομικών το οποίο οραματίστηκε δεν θα εκδίδει ευρωομόλογο. Θα ασκεί πειθαρχικούς ελέγχους, θα ελέγχει το τραπεζικό σύστημα και θα μας εκπροσωπεί στα διεθνή οικονομικά φόρα. Χωρίς όμως ιδίους πόρους (ευρωομόλογο δηλαδή) μάλλον με υπουργείο πειθάρχησης και ευχολογίων ακούγεται. Δεν πειράζει. Αν όχι ο κ. Trichet κάποιος αντικαταστάτης του θα το τολμήσει. Γιατί αν όχι, τότε δεν θα υπάρχει ΕΚΤ για να διευθύνει...
• Πάντως ο λόγος του κ. Trichet ανέβασε το ευρώ στις χρηματαγορές. Πως είναι δυνατόν, ρωτούν πολλοί, να ανεβαίνει ένα νόμισμα που για πολλούς (βλ. γράφοντα) είναι άκρως προβληματικό; Η απάντηση έρχεται σε τρεις δόσεις: (1) Τα νομίσματα (όπως και οι μετοχές) ανατιμώνται όχι όταν οι οικονομίες τους πάνε καλά αλλά όταν πάνε (πρόσκαιρα) καλύτερα από ότι περίμεναν οι αγορές. Π.χ. το αυστραλιανό δολάριο ανέβηκε προχθές παρά το γεγονός ότι η Αυστραλιανή οικονομία συρρικνώθηκε κατά 1,2% το προηγούμενο τρίμηνο (λόγω πλημμυρών και άλλων φυσικών καταστροφών). Πως έγινε αυτό; Επειδή οι αγορές περίμεναν συρρίκνωση γύρω στο 2%! (2) Τα επιτόκια της ευρωζώνης είναι πάνω από 100% υψηλότερα από τα Αμερικανο-βρετανικά (και ο κίνδυνος να καταρρεύσει το ευρώ αύριο είναι ελάχιστος, και (3) Η τιμή του ευρώ σήμερα αντανακλά, σε μεγάλ0 βαθμό, προσδοκίες για την τιμή ενός νέου Μάρκου στην περίπτωση κατάρρευσης του ευρώ.
• Νάμαστην και την Δανία στον κατάλογο των οικονομιών με (μικρή είναι η αλήθεια) ύφεση...
3. Νέα από τις ΗΠΑ και τον κόσμο
• Ο Gavin Davies σφάζει με το μπαμπάκι την καθ' όλα υπερφίαλη ανάλυση του Νομπελίστα Robert Lucas Jr για τα αίτια της παγκόσμιας κρίσης.
• Ίσως τα χειρότερα νέα, για την παγκόσμια και την ευρωπαϊκή οικονομία, της εβδομάδας: Η οικονομική δραστηριότητα στην Κίνα φαίνεται να υποχωρεί την ώρα που η Αμερικανική οικονομία αιχμαλωτίζεται ακόμα μία φορά από τις δυνάμεις της ύφεσης (δείτε και την ζοφερή πρόβλεψη του Paul Krugman). Όπως λέει στους Ευρωπαίους ο James McKintosh: Ξεχάστε την Ελλάδα. Αν όντως η Κίνα φρενάρει, η ευρωζώνη δεν θα αντέξει ό,τι  και να γίνει στην χειμαζόμενη πατρίδα μας.
• Το αφεντικό της Pimco (που αγοράζει και πουλάει τρισ ομολόγων), Mohamed A. El-Erian, προειδοποιεί: Η παγκόσμια οικονομία μπαίνει σε περίοδο νέων κραδασμών.
• Ο καλός συνάδελφος και φίλος Richard Wolff εξηγεί πως φτώχυνε η μεσαία τάξη των ΗΠΑ.
• Εξαιρετικά αφιερωμένο στους λάτρεις των θεωριών συνομωσίας: μια απίστευτη θεωρία για τους λόγους που χάσαμε τον Strauss-Kahn
• O Simon Johnson καταφέρεται εναντίον της υποψηφιότητας Lagarde για την θέση του Γενικού Διευθυντή του ΔΝΤ. Γιατί; Επειδή θεωρεί (σωστά κατά την γνώμη μου) πως θα συνεχίσει την αδιέξοδη πολιτική της δανειοδότησης των πτωχευμένων κρατών της ευρωζώνης. Την φωνή του εναντίον της υποcηφιότητας της Γαλλίδας ΥΠΟΙΚ προσθέτει και ο Economist (βλ. εδώ για σχετικό σχολιασμό από τους Financial Times).
• Η Wall Street Journal αποκαλύπτει ότι στις αρχές του 2008, ένα αποθεματικό ταμείο της Λιβυκής κυβέρνησης (υπό τον έλεγχο του Καντάφι) έδωσε $1,3 δισ στην Goldman Sachs για επενδύσεις σε παράγωγα. Ας πρόσεχε! Οι επενδύσεις αυτές έχασαν 98% της αξίας τους (άσχετα από την Λιβυκή Επανάσταση). Επρόκειτο για επαναστατική πράξη της Goldman Sachs;
• Τελειώνω επί προσωπικού: Προχθές εκδόθηκε από την Routledge βιβλίο με τίτλο Modern Political Economics: Making sense of the 2008 world. Συγγραφείς δύο φίλοι κι ο υπογράφων. Στις σελίδες του προσπαθήσαμε να χωρέσουμε όλες τις οικονομικές και ιστορικές διαστάσεις που βοηθούν στην ερμηνεία της παγκόσμιας κρίσης.