«Τα προγράμματα διάσωσης πήγαν σε λάθος τσέπες»

Πηγή: Ελευθεροτυπία (22/5/2011)Στον ΧΡΟΝΗ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟΥ

Η σημερινή επίθεση ενάντια στους εργαζόμενους του δημοσίου τομέα και στο κοινωνικό κράτος σε Ευρώπη και ΗΠΑ είναι σχεδιασμένη προς όφελος των επιχειρήσεων και των πλουσίων, οι οποίοι θα εξασφαλίσουν χαμηλότερη φορολόγηση.

Αυτή είναι η εκτίμηση του διακεκριμένου οικονομολόγου James Cypher. Ο ίδιος πιστεύει ότι τα προγράμματα ενίσχυσης της οικονομίας απέτυχαν διότι δεν κατευθύνθηκαν εκεί όπου υπάρχει πραγματική ανάγκη.

Ο χρηματοοικονομικ22ός τομέας, υποστηρίζει, δεν είναι ανεξάρτητος από την πραγματική οικονομία. Η παραγωγή, η οικονομική ανισότητα και η ταξική δομή είναι τα κλειδιά για την κατανόηση της σημερινής κρίσης.

Εχετε υποστηρίξει ότι η τρέχουσα οικονομική κρίση, που ξεκίνησε στις ΗΠΑ, δεν προκλήθηκε σε τόσο μεγάλο βαθμό «από την αλχημεία των χρηματοοικονομικών μάγων» όσο μάλλον από τις δομικές αλλαγές στην καπιταλιστική οικονομία. Ποιες είναι αυτές;

Οι ουσιαστικές δομικές αλλαγές στην αμερικανική οικονομία που οδήγησαν στη σημερινή βαθιά οικονομική κρίση άρχισαν να διαμορφώνονται στις αρχές της δεκαετίας του '70. Την εποχή εκείνη πέρασαν απαρατήρητες. Η μετωπική επίθεση στα αμερικανικά εργατικά συνδικάτα, ενώ ξεκίνησε τη δεκαετία του '70, έγινε έντονη κάτω από την κυβέρνηση του Ρέιγκαν (1981-89). Ως αποτέλεσμα, το ποσοστό συμμετοχής των εργαζομένων του ιδιωτικού τομέα σε εργατικά σωματεία σχεδόν κατάρρευσε και σήμερα μόνο το 6,9% του εργατικού δυναμικού είναι οργανωμένο. Μια άλλη σημαντική δομική αλλαγή ήταν η μετατόπιση από κοινή οικονομική ανάπτυξη -από το 1945 έως την αρχή της δεκαετίας του '70- σε ασταθή ανάπτυξη και ανάπτυξη αποκλεισμού. Σ' αυτή την περίπτωση, η οικονομία έχει γίνει ιδιαίτερα ευάλωτη σε βαθιές υφέσεις και κερδοσκοπικές φούσκες. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, τα επίπεδα ανεργίας αυξήθηκαν, ενώ η ανάκαμψη έχει μικρότερη διάρκεια και συνοδεύεται από πολυετή επέκταση της ανεργίας. Αυτή η μορφή ανάπτυξης οφείλεται στο γεγονός ότι τα εισοδήματα και ο πλούτος έχουν συγκεντρωθεί στην κορυφή της οικονομικής πυραμίδας. Η συγκέντρωση πλούτου τα τελευταία χρόνια έφτασε στα επίπεδα που επικρατούσαν τη δεκαετία του '20. Το σύνολο της οικονομικής ανάπτυξης (πάνω από 1,7 τρισ. δολάρια), από το 2000 έως το ξέσπασμα της κρίσης, προς το τέλος του 2007, κατέληξε στην κορυφή του 10% των νοικοκυριών. Το υπόλοιπο 90% ουσιαστικά βίωσε συρρίκνωση των εισοδημάτων του.Η διεθνοποίηση του κεφαλαίου και οι νεοφιλελεύθερες συμφωνίες εμπορίου διέλυσαν τη βιομηχανική βάση της αμερικανικής οικονομίας. Συνεπώς, ενώ αληθεύει ότι οι άμεσοι παράγοντες της σημερινής κρίσης εντοπίζονται συχνά στον χρηματοοικονομικό τομέα, οι χρηματοοικονομικοί παράγοντες πρέπει να ενταχθούν σε ένα πλαίσιο και να γίνουν κατανοητοί μέσα στο νέο δομικό περιβάλλον της αμερικανικής οικονομίας.

Σημαίνει δηλαδή ότι αυτό που πολλοί αναλυτές αποκαλούν υπερ-χρηματιστικοποίηση της οικονομίας δεν είναι καινούριο και καθοριστικό στοιχείο στη λειτουργία του προηγμένου καπιταλισμού;

Ναι και όχι. Η υπερχρηματιστικοποίηση είναι μέρος της ιστορίας της σημερινής κρίσης, όμως οι περισσότεροι σχολιαστές την προβάλλουν σαν να είναι αυτή όλη η ιστορία. Για παράδειγμα, η άρση των ελέγχων στις χρηματοπιστωτικές αγορές, και για την οποία έχει γίνει μεγάλη συζήτηση, δεν εξηγεί τα αυξανόμενα επίπεδα πλούτου και εισοδηματικής ανισότητας. Τη δεκαετία του '20, και κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, τα κύρια αίτια της χρηματιστικοποίησης αναδύθηκαν μέσα από έναν δηλητηριώδη συνδυασμό αμοιβαίως ενισχυόμενων διαδικασιών: υπερβολική παραγωγή (ή υπερσυσσώρευση) και αυξανόμενη εισοδηματική ανισότητα. Δεν μπορούμε, αυθαίρετα, να διαχωρίζουμε την οικονομία σε «χρηματοοικονομικό» και «πραγματικό» τομέα -αυτά είναι αλληλένδετα. Ούτε μπορούμε να κατανοήσουμε «το καθοριστικό στοιχείο στη λειτουργία του προηγμένου καπιταλισμού» με μοναδική αναφορά στη χρηματοοικονομική αλχημεία που εφαρμόζεται στην Γουόλ Στριτ. Δεν υπάρχουν πολλά πράγματα που είναι καινούρια στις χρηματοοικονομικές αγορές. Η χρηματοοικονομική «καινοτομία» είναι σταθερή διαδικασία και διαδραματίζει ρόλο για αιώνες. Με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι οικονομολόγοι δεν μελετούν τις διαδικασίες παραγωγής, τις διαδικασίες στον τομέα της εργασίας ή τις καινοτομίες στην παραγωγή και δεν διαθέτουν λεπτομερή κατανόηση της νέας εποχής στη διεθνοποίησης της παραγωγής. Ούτε έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την κατανομή του εισοδήματος. Ολο αυτό το σκηνικό σημαίνει ότι η κυρίαρχη συζήτηση είναι διαστρεβλωμένη, αφού δεν εξετάζει τους ελλοχεύοντες παράγοντες και δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένης της ταξικής δομής και εξουσίας, που είναι πολύ πιο σημαντικοί από τις χρηματοπιστωτικές ροές.

Γιατί απέτυχαν οι ογκώδεις κρατικές παρεμβάσεις που ξεκίνησαν το 2008 σε ΗΠΑ και Ευρώπη με σκοπό την αποτροπή της κατάρρευσης του τραπεζικού και χρηματοπιστωτικού τομέα και την αναθέρμανση της οικονομίας;

Ηταν λάθος είδος χρηματοδότησης. Οι κρατικές αυτές παρεμβάσεις ευνοούσαν αυτούς που ήταν ήδη σε πλεονεκτική οικονομική θέση. Επιπλέον, ως προτεραιότητα, η χρηματοδότηση στόχευε στο να επαναφέρει στη ζωή χρηματοοικονομικούς δεινόσαυρους. Δυστυχώς, ο σκοπός δεν ήταν η εφαρμογή ενός κλασικού κεϊνσιανισμού που έδινε προτεραιότητα στην ανάκαμψη των θέσεων εργασίας. Αυτό που είδαμε ήταν πολύ οξύμωρο: μια νέα έννοια που θα μπορούσαμε να την αποκαλέσουμε «νεοφιλελεύθερος κεϊνσιανισμός». Οι συνθήκες απαιτούσαν δραματική αύξηση της κρατικής χρηματοδότησης με αποδέκτες την εργατική τάξη και τα μεσαία στρώματα, στη μορφή ενός είδους New Deal βασισμένου σε μια βιομηχανική πολιτική που θα κάλυπτε τα κενά που άφησαν πίσω σαράντα σχεδόν χρόνια νεοφιλελεύθερων επιδρομών. Αυτό δεν έγινε αφού ο νεοφιλελευθερισμός κηρύσσει ότι ο δημόσιος τομέας είναι παρασιτικός και άχρηστος. Αλλά τα πακέτα χρηματοδότησης πέτυχαν τους στόχους τους με βάση τη δομή της αμερικανικής εξουσίας: επωφελήθηκε το ανώτερο 10% και βυθίστηκε ακόμα βαθύτερα το υπόλοιπο 90% του πληθυσμού.

Οι περικοπές στους μισθούς είναι στην πρώτη γραμμή της νεοφιλελεύθερης στρατηγικής σε Ευρώπη και ΗΠΑ. Ποιοι είναι οι στόχοι;

Ο αρχικός στόχος σε Ευρώπη και ΗΠΑ είναι αυτή τη στιγμή η επίθεση στους εργαζομένους του δημόσιου τομέα και στο «κοινωνικό εισόδημα». Το κοινωνικό εισόδημα είναι εκείνο το πακέτο παροχών που η μεσαία και η εργατική τάξη αγωνίστηκαν να δημιουργήσουν από την εποχή της Μεγάλης Υφεσης. Δηλαδή, τα επιδόματα ανεργίας, η κοινωνική ασφάλιση, η δημόσια υγεία και πολυάριθμα άλλα προγράμματα που δημιούργησαν ένα δεύτερο εισόδημα μέσω της μεσολάβησης του κράτους. Αυτός ο δημοφιλής, προοδευτικός ρόλος του κράτους έχει αμφισβητηθεί από την εποχή του Ρέιγκαν και της Θάτσερ. Τώρα, κάτω από το πρόσχημα της «αντιμετώπισης της κρίσης» διεξάγεται μια ολική επίθεση στους εργαζομένους του δημόσιου τομέα και στο κοινωνικό εισόδημα του ιδιωτικού. Ολο αυτό σχεδιάζεται με στόχο την ώθηση του κέρδους προς τα πάνω, με τον περιορισμό της φορολόγησης, που αφορά τις εταιρείες και τους πλούσιους. Ο στόχος είναι να περιοριστούν οι κρατικές λειτουργίες σε εκείνες τις δραστηριότητες που ενθαρρύνουν τη «συσσώρευση» του κεφαλαίου και να πεταχθούν στη θάλασσα εκείνοι που υποστηρίζουν την κοινωνική «νομιμοποίηση». Οπως ήταν αναμενόμενο, το ΔΝΤ πιέζει τις κυβερνήσεις να υιοθετήσουν τέτοια προγράμματα που είναι βασισμένα στην απατηλή θεωρία ότι οι αυξανόμενες εξαγωγές (μεγαλύτερη «ανταγωνιστικότητα») θα βελτιώσουν το βιοτικό επίπεδο κατά τη διάρκεια μιας ενδιάμεσης χρονικής περιόδου.

WHO is who ?

Ο James Cypher είναι καθηγητής στο διδακτορικό πρόγραμμα Αναπτυξιακών Σπουδών στο Universidad Autόnoma de Zacatecas του Μεξικού. Διετέλεσε επί δεκαετίες καθηγητής Οικονομικών στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, στο Φρέσνο. Εχει συγγράψει σειρά βιβλίων και έχει δημοσιεύσει πάνω από 150 μελέτες και άρθρα. Τα πιο πρόσφατα βιβλία του είναι το «The Process of Economic Development» (2009) και το «Mexico's Economic Dilemma: The Developmental Failure of Neoliberalism» (2010).