να μην δίνω ιδέες

Πηγή: Στάχτη και Burberry

Διορθώστε με αν κάνω λάθος αλλά σε όλο αυτό το τραγικό αδιέξοδο με την απεργία πείνας των 300ων "χωρίς χαρτιά" δεν έχει γίνει ούτε μια αναφορά, από την ευφυή κυβέρνηση παπανδρέου, σε κάποια πιθανή εξαναγκαστική σίτισή τους ως προσωρινή λύση και οπωσδήποτε ως μιαν απόπειρα αποφυγής του μοιραίου και των απρόβλεπτων συνεπειών που αυτό μπορεί να έχει. Μια λύση που προφανώς οι συσχετισμοί της, εκτός από της νομικής, εμπεριέχονται και στο πλαίσιο της ιατρικής ηθικής, μιας και γιατροί είναι αυτοί που θα κληθούν να βγάλουν το φίδι από τη τρύπα. 

Στις παρακάτω σκέψεις δε προτείνω το παραπάνω. 

Παρακινούμενος από το ηθικό δίλημμα των γιατρών που χρειάζεται να προσφέρουν φροντίδα σε όσους από τους 300 είναι ήδη στο νοσοκομείο, ανέτρεξα στη βιβλιογραφία και βρήκα ότι οι προσεγγίσεις στο θέμα του τι κάνουμε ακολουθούν δυο βασικά και αντιδιαμετρικά επιχειρήματα:

1. το επιχείρημα του πατερναλισμού

Οι υποστηρικτές της πατερναλιστικής θέσης υποστηρίζουν ότι το κράτος έχει μια σιωπηρή υποχρέωση να προστατεύει την υγεία των προσώπων αυτών στο πλαίσιο μιας παραδοσιακής parens patriae principle. Το καθήκον αυτό είναι ιδιαίτερα επιτακτικό στην περίπτωση των ανθρώπων για τους οποίους το κράτος έχει αναλάβει την πλήρη ευθύνη, πχ όσοι βρίσκονται υπό καθεστώς προσφυγικού ασύλου. Το παραπάνω μπορεί να στηριχθεί και στη λογική ότι το κράτος έχει δικαίωμα στην αυτοάμυνα (δηλαδή, οι "απεργοί" δεν έχουν το δικαίωμα να θέτουν το κράτος υπό ομηρία - κάτι που προπαγανδίζεται συνεχώς από τα ελληνικά ΜΜΕ). Το χαρακτηριστικό σε αυτό το επιχείρημα είναι ο σχετικά παράδοξος ισχυρισμός ότι όσο μεγαλύτερη είναι η κηδεμονία του κράτους, τόσο μεγαλύτερο το καθήκον του να επιβάλει τη "θεραπεία"- καταναγκαστική σίτιση. Βέβαια στην ελληνική περίπτωση αναρωτιέμαι αν το κράτος, ακόμα και νομικά δικαιούται μιας τέτοιας δράσης μιας και ουδέποτε και προκλητικά δεν έθεσε τους πρόσφυγες ή τους αιτούντες άσυλο υπό τη προστασία του.  

Το ερώτημα που δεν απαντάται πλήρως με το επιχείρημα του πατερναλισμού είναι σχετικά με το ποιες πτυχές της αυτονομίας του απεργού πείνας διατηρούνται ή γίνονται σεβαστές. Ένα πιο πολύπλοκο επιχείρημα που έχει γίνει δεκτό σε ένα δικαστήριο των ΗΠΑ για μια παρόμοια περίπτωση είναι ότι το κράτος έχει έννομο συμφέρον για τη διατήρηση της τάξης, έτσι ώστε να μπορεί να δικαιολογηθεί για την εφαρμογή παρεμβατικών διαδικασιών, αν μια απεργία πείνας πχ έχει ξεκινήσει καθαρά για να χειραγωγηθεί το σύστημα. 

Σε άλλες περιπτώσεις τονίζεται το "καθήκον διάσωσης" τόσο απ' τον πολίτη όσο κυρίως απ' τον γιατρό, όταν ένα άτομο βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο. Και τα αντεπιχειρήματα όταν διακινδυνεύεται η ζωή, ειδικά μια ζωή προηγουμένως υγιής, είναι δύσκολο να κυριαρχήσουν. Η παραπάνω άποψη προχωρά και στο ότι οι γιατροί οφείλουν να έχουν και ευθύνη ως προς το κράτος να διατηρείται η τάξη και να αποτρέπεται πολιτική και κοινωνική αναστάτωση, μια άποψη που προφανώς πολλοί επαγγελματίες της υγείας δίκαια ίσως αποδοκιμάζουν. Τα δικαστήρια από την άλλη θεωρούν δικαιολογημένη τη χρήση της βίαιης σίτισης με την επίκληση του "δόγματος της ανάγκης." Για παράδειγμα, το 1992, το Ανώτατο Δικαστήριο της Νέας Νότιας Ουαλίας δικαιολόγησε τη αναγκαστική χορήγηση ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης (συμπεριλαμβανομένης βίαιης σίτισης) για τους αιτούντες άσυλο σε απεργία πείνας για λόγους ανωτέρας βίας, επιτρέποντας τη θεραπεία που σε άλλες περιπτώσεις θα θεωρείτο με νομικούς όρους καταπάτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και των δικαιωμάτων του ασθενή. Και ακόμα περισσότερο η αποτυχία στην προστασία της υγείας του ανθρώπου κατά τη διάρκεια της απεργίας πείνας θα μπορούσε να οδηγήσει σε δικαστικές διαμάχες για αμέλεια από τις υπεύθυνες αρχές, συμπεριλαμβανομένων των ιατρών (σε μια πολιτεία με στοιχειώδη οργάνωση όλα αυτά βέβαια).

Άλλα επιχειρήματα υπέρ της επέμβασης περιλαμβάνουν την αναγνώριση του γεγονότος ότι από τα μέχρι τώρα δεδομένα οι περισσότεροι απεργοί πείνας τερματίζουν τελικά την απεργία τους, αλλά και ότι υπάρχουν μετρήσιμες αλλαγές στον εγκέφαλο ασθενών των οποίων το βάρος μειώνεται κάτω από ένα κρίσιμο επίπεδο, από το οποίο και μετά ο εγκέφαλος δυσλειτουργεί ώστε να βλάπτεται τελικά η βούληση και ως εκ τούτου η διανοητική ικανότητα της λήψης απόφασης. 

2. Το επιχείρημα της αυτονομίας

Στις περισσότερες δυτικές χώρες, οι αρχές και οι γιατροί αναγνωρίζουν γενικά την αυτονομία του ατόμου να αρνηθεί τη θεραπεία. Η αυτονομία των ασθενών υποστηρίζεται και νομικά και αυτό χρονολογείται από πολλές δεκαετίες. Η πληροφορημένη συγκατάθεση για θεραπεία συνήθως απαιτείται, εκτός από περιπτώσεις όπου τα άτομα στερούνται της διανοητικής ικανότητας να λαμβάνουν τα ίδια τις αποφάσεις για την υγεία τους. Όταν υπάρχει η διανοητική επάρκεια, ισχύει ότι η καταναγκαστική σίτιση μπορεί να χαρακτηριστεί το λιγότερο ως μια κατά πρόσωπο επίθεση και στη χειρότερη περίπτωση ως μια μορφή βασανιστηρίου. Το σημαντικότερο επιχείρημα κατά της αναγκαστικής παρέμβασης είναι ότι οι απεργός πείνας έχει προβεί σε προμελετημένη απόφαση να ξεκινήσει την εθελοντική νηστεία. Ως εκ τούτου, η αρχή της "ευθύνης διάσωσης» ή το δόγμα της αναγκαιότητας δεν είναι τόσο σαφείς όσο μπορεί να φαίνονται. Η κατάσταση δεν είναι ακριβώς ανάλογη με μια οξεία, απειλητική για τη ζωή κρίση κατά την οποία ο ιατρός πρέπει να δράσει άμεσα, συχνά χωρίς την προσφυγή σε πληροφορίες. Επίσης, οι απεργοί πείνας διαφοροποιούνται από τα άτομα με αυτοκτονική πρόθεση σε ένα βασικό σημείο: δεν θέλουν να πεθάνουν, θέλουν επίλυση της αδικίας εις βάρους τους. 

Στα ζητήματα αυτονομίας και διανοητικής επάρκειας χρειάζεται να λαμβάνουμε υπ' όψιν και το παρακάτω (που βέβαια ανοίγει τον ασκό του Αιόλου για πυρακτωμένες κουβέντες): Η ψυχική κατάσταση των απεργών πείνας μπορεί να μεταβάλλεται σημαντικά καθ' όλη τη διάρκεια της απεργίας, κάτι που καθιστά δύσκολο να αξιολογηθούν ποιοι από μια σειρά από πιθανούς παράγοντες (περιβαντολογικοί, ψυχολογικοί ή οργανικοί), συμβάλουν στις πνευματικές διακυμάνσεις. Επίσης, στην αλληλεπίδραση των απεργών με τους γύρω τους παρεμβαίνουν παράγοντες, όπως ο πολιτισμικός αποπροσανατολισμός, τα γλωσσικά εμπόδια και οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στην κατανόηση της πολυπλοκότητας των νομικών διαδικασιών στις οποίες (σε μια συντεταγμένη πολιτεία) θα υπόκεινται. Προφανώς, έννοιες όπως της ιδιωτικής ζωής, του ιατρικού απορρήτου η της αυτονομίας των γιατρών φαίνεται να έχει ελάχιστη σημασία για την ομάδα των 300ων. Η εμπιστοσύνη τους στους γιατρούς φαίνεται να εξαρτάται περισσότερο από το αν πιστεύουν ότι το ιατρικό προσωπικό θα μπορούσε να επηρεάσει την έκβαση των απαιτήσεών τους και από τον βαθμό στον οποίο τηρούνται οι ηθικές αρχές που κατοχυρώνονται στη δυτική ιατρική πρακτική.

Διαβάζοντας τις παραπάνω προσεγγίσεις, αναρωτιέμαι αν το νομικό καθεστώς στην Ελλάδα έχει προβλέψει τέτοιου είδους κρίσεις. Και αν όχι, σε ποιο στάδιο βρίσκεται η συζήτηση πάνω στο υπάρχον φλέγον ζήτημα. Είναι από κοινού αρμοδιότητα του υπουργείου και των αλληλέγγυων η διευθέτηση λύσης;  υπάρχει κάποια εναλλακτική προσέγγιση στο θέμα πέραν της παραδοσιακής των ΜΑΤ και των αμόρφωτων μπάτσων και των απόψεων του Πρετεντέρη; και σε τελική ανάλυση, θα αφεθούν αυτοί οι άνθρωποι να πεθάνουν;

ενδιαφέρουσα βιβλιογραφία για περαιτέρω διάβασμα:

1. Silove; Curtis; Mason; Becker, Ethical Considerations in the Management of Asylum Seekers on Hunger Strike, JAMA. 1996;276:410-415
2. Silove D, McIntosh P, Becker R. Risk of retraumatisation of asylum-seekers in Australia. Aust Z J Psychiatry. 1993;27:606-612.
3. Kos A, Perren-Klinger G, Groenenberg M, Mollica R, DeMartino R, Petevi M. Draft Guidelines on the Evaluation and Care of Victims of Trauma and Violence. Geneva, Switzerland: United Nations High Commissioner for Refugees; 1993.
4. Bhabha J. Deterring refugees: the use and abuse of detention in US asylum policy. Immigration Nationality Law Pract. 1992;6:117-119
5. Moore M. Force feeding of prisoners. Lancet. 1974;1:1109.
6. Gevers S. Doctors and hunger strikes; a legal approach. In: Assistance in Hunger Strikes: A Manualfor Physicians and Other Health Personnel in Dealing With Hunger Strikers. Amersfoort, the Netherlands: Johannes Wier Foundation for Health and Human Rights; 1995:23-28.