Η εκπαίδευση και το «δικαίωμα» του καταναλωτή

Πηγή: Αριστερό Βήμα
του Κώστα Θεριανού

Εισαγάγαμε την ανοικτή εγγραφή, η οποία επέτρεψε στα δημοφιλή σχολεία να αναπτυχθούν. Η ανοικτή εγγραφή διεύρυνε τις επιλογές των γονιών και εμπόδισε τις τοπικές αρχές να θέτουν όρια στην ανάπτυξη των καλών σχολείων προκειμένου να κρατήσουν αποτυχημένα σχολεία ανοικτά. Ουσιώδες στοιχείο της μεταρρύθμισης μας ήταν η χρηματοδότηση του σχολείου ανά μαθητή, δηλαδή τα χρήματα που διέθετε το κράτος σε κάθε μαθητή τον ακολουθούσαν όποιο σχολείο και αν επέλεγε να παρακολουθήσει. Με αυτό τον τρόπο, οι γονείς ψήφιζαν ανάλογα με το σχολείο που επέλεγαν για το ποιο σχολείο είναι καλό. Το καλό σχολείο κέρδιζε μαθητές. Το κακό σχολείο θα έπρεπε ή να βελτιωθεί ή να κλείσει. Έτσι, προχωρήσαμε σε μια δημόσια μορφή εκπαιδευτικού κουπονιού.

M. Thatcher, The Downing Street Years, London: Harper Collins, p. 591.

Τόσο τα κουπόνια όσο και τα αναλυτικά προγράμματα των επιλογών στηρίζονται στην αντίληψη του μαθητή και του γονιού ως καταναλωτή.

Η κατανάλωση δεν είναι «δικαίωμα», όπως προσπαθεί να μας πείσει ο κυρίαρχος λόγος. Δικαίωμα είναι η τροφή, η στέγαση, η εργασία, η πρόσβαση σε δημόσια αγαθά (σχολεία, νοσοκομεία) κ.λπ. Η κατανάλωση είναι δραστηριότητα. Για αυτό και ανάμεσα στο δικαίωμα του υπάλληλου να καθίσει την Κυριακή και στην δυνατότητα του καταναλωτή να ψωνίσει, η αριστερά επέλεγε και επιλέγει πάντα το πρώτο! Διότι το δικαίωμα υπερισχύει της δραστηριότητας.

Η ίδια αντίληψη περί δικαιώματος στην κατανάλωση διαχέεται και στις νέες εξαγγελίες για τα κουπόνια (vouchers) στην δια βίου μάθηση και στα αναλυτικά προγράμματα με πολλές επιλογές στο σχολείο.
Μέσω αυτών περνάει η ιδιωτικοποίηση της εκπαίδευσης. Ο όρος ιδιωτικοποίηση (privatization) χρησιμοποιείται προκειμένου να περιγράψει την απόδοση στον ιδιωτικό τομέα διαφόρων επιχειρήσεων όπως οι σιδηρόδρομοι, οι τηλεπικοινωνίες, η παραγωγή και διανομή ηλεκτρικής ενέργειας, νερού, φωταερίου, οι υπηρεσίες αποχέτευσης.

Στην περίπτωση του εκπαιδευτικού συστήματος δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Δεν έχουμε το φαινόμενο της παραχώρησης σχολικών μονάδων σε ιδιώτες. Αλλάζει ο τρόπος χρηματοδότησης της εκπαίδευσης. Ο καταναλωτής (δηλαδή ο μαθητής) λαμβάνει κουπόνια τα οποία εξαργυρώνει στο σχολείο της αρεσκείας του. Έτσι, η κοινωνία των πολιτών μετατρέπεται σε κοινωνία των καταναλωτών. Δεν χρειάζεται να διεκδικήσεις ένα καλύτερο σχολείο. Πήγαινε με το κουπόνι σου στο δίπλα που σου αρέσει καλύτερα. Σαν το σλόγκαν γνωστού τηλεπαιχνιδιού: «ό,τι δεν σας αρέσει, αλλάξτε το!».

Όμως, η πραγματικότητα έπαιξε ένα περίεργο παιχνίδι στους γονείς που είχαν μαγευτεί από τις σειρήνες της αγοράς. Η θεωρία είναι γκρίζα, το δέντρο της ζωής είναι αειθαλές γράφει ο Γκαίτε. Τα σχολεία αποδείχθηκαν ότι δεν ήταν … κορόιδα. Απέφευγαν να γράψουν παιδιά μεταναστών, παιδιά γονιών με χαμηλό μορφωτικό κεφάλαιο, οτιδήποτε θα χαλούσε την εικόνα τους. Και βρέθηκαν έτσι πολλοί καταναλωτές της εκπαίδευσης με τα κουπόνια στα χέρια και με το δικαίωμα να επιλέξουν οποιοδήποτε σχολείο τους αρέσει… χωρίς κανένα σχολείο!

Τα προγράμματα των επιλογών εξυπηρετούν δύο στόχους: την διάλυση των εργασιακών σχέσεων των εκπαιδευτικών και την διάλυση… του μυαλού των μαθητών. Χωρίς ιστορία, χωρίς φιλοσοφία, έξω από κάθε πλαίσιο αναφοράς και οποιαδήποτε «απεχθής» για το μεταμοντερνισμό μεγάλη αφήγηση, θρυμματίζονται οι όροι αντίληψης της παραγωγής της γνώσης και της σχέσης της γνώσης με την πραγματικότητα. Αλλά σε αυτό θα επανέρθουμε μόλις ανακοινώσει το υπουργείο τα νέα αναλυτικά προγράμματα.