H άβυσσος του Ζίζεκ

ΠΗΓΗ: ΑΥΓΗ

Του ΓΙΑΝΝΗ ΚΙΜΠΟΥΡΟΠΟΥΛΟΥ

Την περασμένη Κυριακή, σε ένα κατάμεστο αμφιθέατρο, ο Σλαβόι Ζίζεκ («ροκ σταρ» της φιλοσοφίας, showman του στοχασμού, performer της διανόησης και με πολλές άλλες ιδιότητες που άλλοι του τις αποδίδουν θαυμαστικά και άλλοι αποδοκιμαστικά) έδωσε μια διάλεξη - ποταμό που διοργάνωσε το «Αριστερό Βήμα».

Από τη διάλεξή του συγκρατώ μια αποστροφή. Περιφραστικά έχει ως εξής: Ζούμε σε μια περίοδο που το Παλιό πεθαίνει μέσα σε καταστροφικούς σπασμούς και το Καινούργιο εμφανίζεται σαν μια άβυσσος. Ακόμη κι αν είναι έτσι, η αριστερά, οι προοδευτικοί άνθρωποι, η κοινωνία οφείλουν να επιταχύνουν τον βηματισμό τους προς την άβυσσο του Καινούργιου. Έστω κι αν πρόκειται να υπερασπιστούν μόνο ό,τι ήταν καλό από το Παλιό (δημόσια υγεία και παιδεία, κοινωνικό κράτος κ.λπ.).

Νομίζω ότι η προσέγγιση του Ζίζεκ (που φυσικά αντλεί την έμπνευσή της από πολλούς προγενέστερους στοχαστές, όπως ο Γκράμσι, αλλά και τον ίδιο τον Μαρξ) αποδίδει με ακρίβεια την τρέχουσα πραγματικότητα.

Για την αποσύνθεση του Παλιού τα τεκμήρια είναι πολλά. Και οδυνηρά. Πράγματα που ήταν αδιανόητα πριν από ένα-δυο χρόνια σήμερα συζητούνται ως ανοικτά ενδεχόμενα ακόμη και στις κορυφές της πολιτικής ελίτ. Το ενδεχόμενο διάλυσης της Ευρωζώνης παραμένει στα σενάρια εργασίας. Και, ακόμη χειρότερα, οι όροι διάλυσής της μπορεί να αφήσουν μια παρακαταθήκη καταστροφής τουλάχιστον για μια γενιά Ευρωπαίων.

Η χρεωκοπία (με όρους των πιστωτών) είναι μια ρεαλιστική προοπτική για τουλάχιστον τρεις χώρες της Ε.Ε., εκεί που πριν από ένα χρόνο και μόνο η διατύπωση της ιδέας προσφυγής σε στάση πληρωμών (με όρους της οφειλέτριας χώρας) θεωρούνταν έγκλημα καθοσιώσεως.

Οι πολιτικές ηγεσίες πολλών χωρών της Ε.Ε. αναγκάζονται όλο και συχνότερα να απορρίπτουν ρητορικά σενάρια επιστροφής στα εθνικά νομίσματα, αλλά την ίδια ώρα δίνουν στους τεχνοκράτες τους εντολές να επεξεργαστούν το κόστος και τις επιπτώσεις. Οι πιο σκληροί ταγοί του νεοφιλελευθερισμού έχουν κάνει κυριολεκτικά κεφαλοκλείδωμα στις κυβερνήσεις επιβάλλοντάς τους τις αδιανόητες μέχρι πρότινος πολιτικές συντριβής της εργασίας και καταστροφής και των τελευταίων προσχημάτων κοινωνικής συναίνεσης.

Οι διεργασίες για διαμόρφωση μιας ελάχιστης «παγκόσμιας διακυβέρνησης» έχουν δώσει τη θέση τους σε προετοιμασίες νομισματικών και εμπορικών πολέμων. Και, στο έδαφος όλων αυτών, τα πολιτικά συστήματα, ιδιαίτερα στην Ευρώπη, διέρχονται βαθύτατη κρίση απονομιμοποίησης.

Στο κεφάλαιο αυτό η Ελλάδα ίσως αποτελέσει σύντομα το κορυφαίο παράδειγμα, που θα επιχειρηθεί να λυθεί με αναγκαστική συναίνεση μεταξύ ΠΑΣΟΚ (με όσους βουλευτές παραμείνουν μέχρι τέλους πιστοί στο Μνημόνιο) και των παρελκομένων της άτυπης «συμμαχίας των προθύμων». Αυτό υποδεικνύει ξεδιάντροπα η τελευταία έκθεση του ΔΝΤ. Και είναι άγνωστο τι αντοχή θα έχει ένα τέτοιο εγχείρημα απέναντι σε μια κοινωνική έκρηξη.

Στον αντίποδα του Παλιού που αποσυντίθεται, αλλού με πάταγο κι αλλού ανεπαισθήτως, το Καινούργιο -αν υποθέσουμε ότι το εκφράζει κατά τεκμήριο η αριστερά- εμφανίζεται πραγματικά σαν μια Άβυσσος. Είναι μάλλον αδύνατο στην κοινή γνώμη να παρακολουθήσει τις διεργασίες διαρκούς ιδεολογικής και προγραμματικής απόκλισης ανάμεσα στους επί μέρους φορείς της αριστεράς, τις μικρές αβύσσους που έχουν χαραχτεί ανάμεσα στους μεγάλους και μικρούς πόλους της.

Κι όμως, είμαι βέβαιος ότι ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας σ’ αυτήν θα στραφεί όταν διαμορφωθούν συνθήκες κοινωνικής και πολιτικής κρίσης, όταν οι γνήσια μνημονιακές αλλά και ημι-μνημονιακές εναλλακτικές λύσεις του συστήματος (με Σαμαρά ή άνευ αυτού) εξαντληθούν. Κι αυτό είναι ένα ορατό ενδεχόμενο. Το αντιλαμβάνεται κανείς και μόνο αν παρατηρήσει τις χαοτικές διεργασίες στο κυβερνοΠΑΣΟΚ.

Πώς λοιπόν θα διαχειριστεί η αριστερά την απόγνωση και την ελπίδα της κοινωνίας; Και πώς θα διαχειριστεί τη δική της άβυσσο; Πώς θα αντιμετωπίσει τη δυσκολία της (ή την απροθυμία της;) να δώσει στον κόσμο ένα συνεκτικό όραμα για το Καινούργιο; Φαίνεται ακατόρθωτο. Ωστόσο και στο παρελθόν, από την εποχή της Α' Διεθνούς μέχρι την εκρηκτική δεκαετία του ’60, υπήρξε μια δημιουργική διαχείριση της αβύσσου της αριστεράς, που, αν μη τι άλλο, άφησε στις κοινωνίες μια παρακαταθήκη κατακτήσεων.

Ούτε οι Κομμουνάροι ούτε ο Μαρξ, η Ρόζα, ο Λένιν στην εποχή τους μπορούσαν να περιγράψουν με λεπτομέρειες πώς φαντάζονταν το Καινούργιο, τη νέα εξουσία (ή αντιεξουσία) που επαγγέλλονταν. Αλλά την κρίσιμη στιγμή ήταν εκεί. Υπερασπιζόμενοι απλά πράγματα: το ψωμί και την αξιοπρέπεια των ανθρώπων, τους όρους επιβίωσής τους, το δικαίωμά τους στην οργή, τη διαμαρτυρία, την ελεύθερη έκφραση. Το απλό, το αυτονόητο, παρέπεμπε μ’ έναν τρόπο στο πολυσύνθετο, στο αδιανόητο.

Εδώ σε θέλω κάβουρα... Η αριστερά -και οι αριστεροί!- θα κριθεί όχι μόνο από την ετοιμότητά της να διατυπώσει ένα λεπτομερέστατο μεταβατικό πρόγραμμα εξόδου από την κρίση, που θα λύνει όλα τα ζητήματα μέχρι... το άλμα στον κομμουνισμό των ονείρων της, αλλά κυρίως από τη δυνατότητά της να οργανώσει την πάλη των απλών ανθρώπων σε κάθε πεδίο όπου η τρόικα, η κυβέρνηση του Μνημονίου και ο καπιταλισμός της καταστροφής ανοίγουν πληγές. Ειδάλλως το Καινούργιο θα χαθεί και θα μείνει μόνο η άβυσσος.