Η απολυταρχική εξαίρεση του άρχοντα

Πηγή: Αυγή

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΦΑΡΑΚΛΑ*

Η απολυταρχική έννοια εξουσίας στηρίζεται στον φόβο και θεσπίζει ότι ο άρχων δεν υπάγεται στον νόμο. Ο απολυταρχικός φιλόσοφος Τόμας Χομπς θεωρούσε πως η πολιτική εξουσία, που επιβάλλει τον νόμο, η ίδια δεν υπάγεται στον νόμο. Το ίδιο και οι λοχαγοί του στρατού μας: Όταν αναθέτουν σε έναν φαντάρο έργο επιλοχία, δηλαδή να ορίζει ποιος θα κάνει πότε ποια υπηρεσία, δεν του επιτρέπουν να βάζει ο ίδιος τον εαυτό του υπηρεσία. Το ίδιο σχήμα ισχύει γενικά στους σύγχρονους στρατούς, όπου αυτός που δίνει διαταγές δεν πολεμά ο ίδιος. Εδώ ουσιαστικά η απλή δύναμη είναι αυτό το οποίο βαφτίζεται δικαίωμα: Όποιος επιβάλλει κάτι, έχει τη δύναμη να μην υποτάσσεται ο ίδιος σε αυτό. Βέβαια, το πρόβλημα είναι ότι έτσι δικαιολογούνται τα πάντα. Στον Σαντ ο θύτης εξηγεί κάθε φορά στο θύμα ότι έχει το δικαίωμα να το βιάσει, να το βασανίζει ή να το φονεύσει, γιατί έχει τη δύναμη να το βιάσει, να το βασανίζει ή να το φονεύσει.

Υπάρχει όμως κι άλλη έννοια εξουσίας, όπου ο άρχων υπάγεται στον νόμο. Για τον δημοκράτη φιλόσοφο Ρουσσώ ο άρχων είναι υπόλογος στους αρχομένους, ακριβώς γιατί η δύναμη ως τέτοια δεν στοιχειοθετεί δικαίωμα. Επειδή μπορείς να με σφάξεις, δεν σημαίνει ότι έχεις το δικαίωμα να με σφάξεις. Επειδή εσύ βγάζεις τις υπηρεσίες, δεν σημαίνει ότι έχεις το δικαίωμα να μην μπαίνεις πια υπηρεσία. Ο Αλέξανδρος, μια φορά που οι στρατιώτες δεν υπάκουσαν, έδειξε, λένε, τις ουλές πάνω στο σώμα του. Ανέκτησε την εξουσία του γιατί είχε περισσότερες από τους άλλους. Οι στρατιώτες σκέφτονταν ότι είχε το δικαίωμα να άρχει γιατί πολεμούσε στην πρώτη γραμμή. Σύμφωνα με αυτή την έννοια εξουσίας, δικαιούμαι να επιβάλλω τον νόμο όταν του υποτάσσομαι εγώ πρώτος και καλύτερος. Σε αυτή την περίπτωση, το δικαίωμα απαιτεί υπαγωγή στην κοινή μοίρα, όχι εξαίρεση από αυτήν. Εδώ δεν ακολουθεί το δικαίωμα τη δύναμη αλλά, αντίστροφα, η δύναμη το δικαίωμα. Και δεν άρχει ο φόβος όσο η αγάπη. Λίγα πρόσωπα έχουν αγαπηθεί όσο οι ηγέτες που πολεμούν στην πρώτη γραμμή (όθεν τα παρατσούκλια και τα χαϊδευτικά: «Άρης», «Τσε»). Ο αρχόμενος δεν αποδέχεται τον άρχοντα από φόβο, τον παραδέχεται??? δεν είναι θύμα αλλά οπαδός??? δεν υφίσταται τη δύναμή του, του τη χορηγεί. Αυτή είναι η δημοκρατική έννοια εξουσίας.

Ο πραγματιστής Μακιαβέλλι λέει ότι συμφέρει τον ηγεμόνα ο λαός να τον αγαπά. Τον συμβουλεύει να δίνει όπλα στον λαό και να τον κάνει έτσι οπαδό του. Όντως, η εξουσία με την απολυταρχική έννοια καταρρέει μόλις πάψει ο λαός να φοβάται, ενώ η εξουσία με τη δημοκρατική έννοια αντλείται από τους αρχομένους. Το περίεργο είναι ότι η σημερινή πολιτική εξουσία, ενώ θα έπρεπε να ακολουθεί το δεύτερο υπόδειγμα, ακολουθεί κυρίως το πρώτο.

Ο μεγάλος σοσιαλδημοκράτης ηγέτης μας νόσησε ως πρωθυπουργός της χώρας και μετέβη σε νοσηλευτικό ίδρυμα ξένου συστήματος υγείας. Δεν υπαγόταν σε κοινή μοίρα με τους αρχομένους του. Αυτό, το είπε άλλωστε ρητά για τον εαυτό του υψηλό στέλεχος της δεξιάς παράταξης πριν από μερικά χρόνια, για να δικαιολογήσει το υπέρογκο εισόδημά του. Σήμερα οι βουλευτές ψηφίζουν περικοπές για τους μισθούς των άλλων και η υπουργός Παιδείας έχει το παιδί της σε ιδιωτικό σχολείο, όπου θα λάβει Διεθνές Απολυτήριο για να φοιτήσει σε ξένο εκπαιδευτικό σύστημα. Κάθε φορά παρατηρείται η απολυταρχική έννοια εξουσίας: Ο άρχων εξαιρείται αυτού που ο ίδιος επιβάλλει στους άλλους.