Η Δύση σε δύση;

ΠΗΓΗ: ΔΡΟΜΟΣ

Του Στέλιου Ελληνιάδη

Στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, τα τελευταία χρόνια, παρακολουθούμε το εξής: α) Σταδιακή σκλήρυνση της καταστολής των πολιτικών πράξεων και διεύρυνση του ελέγχου των φρονημάτων των πολιτών και β) συστηματική παρερμηνεία και διαστρέβλωση της νεότερης ιστορίας και συκοφάντηση των επαναστατικών κινημάτων και της σοσιαλιστικής θεωρίας και πρακτικής.

Το πρώτο, η «αποδημοκρατικοποίηση», γίνεται άμεσα από τα κράτη με την επίκληση των κινδύνων της τρομοκρατίας, αν και οι αποκαλούμενες «τρομοκρατικές ενέργειες» είναι μηδαμινές έως ανύπαρκτες. Εάν πραγματικά ανησυχούσαν οι άρχουσες τάξεις για τις ανθρώπινες ζωές και περιουσίες, θα έπρεπε να έχουν εξαπολύσει τεράστιο πόλεμο, νομοθετικό, δικαστικό και εκτελεστικό, για να αποτρέψουν την πρόκληση δεκάδων χιλιάδων θυμάτων ετησίως από τροχαία, ναρκωτικά, σωματεμπόριο, αλκοόλ και εργατικά ατυχήματα. Δεν το κάνουν. Ενώ, για το κάπνισμα που βλάπτει τα συμφέροντα ασφαλιστικών εταιριών και φαρμακοβιομηχανιών, τα μέτρα είναι άμεσα, εκτεταμένα και αυστηρά. Οι λόγοι προφανείς. Λίγο τους ενδιαφέρει η ανθρώπινη ζωή και υπόσταση. Αντιθέτως, η ποινικοποίηση και ο περιορισμός των δικαιωμάτων έχουν απόλυτη προτεραιότητα, όχι γιατί η πολιτική δράση προκαλεί ανθρώπινα θύματα, αλλά γιατί βάζει σε αμφισβήτηση τα προνόμια της καθεστηκυίας τάξης.

Το δεύτερο, η στρέβλωση της πραγματικότητας, γίνεται από δημόσια και ιδιωτικά ιδρύματα, δεξαμενές σκέψεις και ΜΜΕ, επιχορηγούμενες «μη-κυβερνητικές» οργανώσεις, αλλά και πανεπιστημιακούς που εργάζονται με ερευνητικά προγράμματα χρηματοδοτούμενα από κρατικούς φορείς και μονοπώλια, συγγραφείς που επενδύουν στην επιθυμητή εκδοχή της «πραγματικότητας», καλλιτέχνες που κάνουν ταινίες με κρατικές επιδοτήσεις, εταιρικές χορηγίες κ.λπ.

Οι αμερόληπτες επιστημονικές προσεγγίσεις υστερούν σε χρηματοδοτήσεις, τα «αιρετικά» έργα δύσκολα εκδίδονται και ακόμα δυσκολότερα προβάλλονται. Το ίδιο και οι αντικειμενικές δημοσιογραφικές έρευνες και αποκαλύψεις. Δεν ενθαρρύνονται ούτε αμείβονται.

Τα αντικομμουνιστικά έργα εκδίδονται εύκολα από τις μεγάλες πολυεθνικές εκδοτικές εταιρίες και προβάλλονται προνομιακά από τα ΜΜΕ. Αντιθέτως, βιβλία που αναδεικνύουν τις σοσιαλιστικές ιδέες είτε εκδίδονται από μικρής εμβέλειας εκδοτικούς οίκους είτε τυγχάνουν πολύ περιορισμένης προβολής. Το ίδιο συμβαίνει και με δημοσιεύματα, ταινίες κ.λπ.

Η συκοφάντηση των σοσιαλιστικών εγχειρημάτων αποτελεί πλεονέκτημα για συγγραφείς, πανεπιστημιακούς, πολιτικούς και σκηνοθέτες που κάνουν καριέρα.

Πρώην αντικαθεστωτικοί και αγωνιστές της δημοκρατίας σε χώρες εκτός του δυτικού μπλοκ είναι σήμερα πετυχημένοι χρηματιστές στη Νέα Υόρκη έως και πρωθυπουργοί σε νεοκαπιταλιστικά κράτη τύπου Ουγγαρίας που εφαρμόζουν τις πιο άγριες μορφές καπιταλιστικής βίας και εκμετάλλευσης. Είναι προφανές ότι τα προσωπικά κίνητρα πολλών προβεβλημένων «αγωνιστών» υπερέβαιναν τα συνθήματα για περισσότερη δημοκρατία.

Η έντεχνη ταύτιση όσων αγωνίζονταν για την παλινόρθωση του καπιταλισμού με εκείνους που αγωνίζονταν για τον εκδημοκρατισμό και την επανασοσιαλιστικοποίηση των καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού» δημιούργησε μεγάλη σύγχιση και εξωράισε την επιστροφή στη βαρβαρότητα της οικονομίας της αγοράς στην πιο σκληρή εκδοχή της.

Η κατάρρευση της ΕΣΣΔ διευκολύνει τους διαστρεβλωτές της ιστορίας και της πραγματικότητας γιατί το σύστημα του «υπαρκτού» νοσούσε βαριά και προσφέρει πολλά επιχειρήματα στους καπιταλιστικούς μηχανισμούς προπαγάνδας.

Οι λόγοι που αυτή η κατά βάση αντικινηματική και αντικομμουνιστική δραστηριότητα (με βιβλία, ταινίες κ.λπ.) εντάθηκε αντί να καταλαγιάσει μετά τη διάλυση του «υπαρκτού» και τη στροφή της Κίνας στην οικονομία της αγοράς, είναι πολλοί.

Μεγάλη αναταραχή, μεγάλος φόβος

α. Το βάθος, η έκταση και οι συνέπειες της οικονομικής κρίσης των μητροπόλεων του καπιταλισμού, με βασική πάσχουσα την Αμερική και συμπάσχουσες Ιαπωνία, Ιρλανδία, Ισπανία, Αγγλία κ.ά., υποσκάπτουν την προτίμηση των κοινωνιών για το καπιταλιστικό σύστημα, το οποίο προβαλόταν ως ανώτερο και μοναδικό. Ο καπιταλισμός χρειάζεται εντατική και πολύπλευρη συμπαράσταση γιατί η πίστη σ’ αυτόν κλονίζεται εκ θεμελίων.

β. Η βαθιά και διαλυτική κοινωνική κρίση σημαντικών περιφερειακών χωρών, όπως -μεταξύ άλλων- το Μεξικό, η Νιγηρία, η Ινδονησία και η Ταϊλάνδη (μόνο αυτές έχουν πάνω από μισό δις πληθυσμό), δημιουργεί σοβαρές τάσεις αμφισβήτησης του συστήματος της ασύδοτης και ανταγωνιστικής -μέχρι εξόντωσης- αγοράς.

γ. Η δομική κρίση του καπιταλιστικού συστήματος επαναφέρει εκ των πραγμάτων στο προσκήνιο τη μαρξιστική ταξική ανάλυση και τις κοινωνικοκεντρικές οικονομικές θεωρίες που έχουν από καιρό απορριφθεί από τους θιασώτες της «ελευθερίας» της αγοράς. Είναι πλούσιες οι νέες μελέτες πάνω στον Μαρξ σε πολλά πανεπιστήμια. Ακόμα και πορτρέτα του Μαρξ φιγουράρουν στα εξώφυλλα εντύπων κύρους της Ευρώπης και των ΗΠΑ. Προβληματισμοί ανησυχητικοί για την εγκυρότητα και τη βιωσιμότητα του καπιταλισμού.

δ. Η κρίση διαρκείας είκοσι ετών στις περισσότερες χώρες του λεγόμενου ανατολικού μπλοκ (Λιθουανία, Λετονία, Ουγγαρία, Βουλγαρία, Σλοβακία, Ρουμανία κ.ά.), αλλά και χωρών που προέκυψαν από τη διάλυση της ΕΣΣΔ (Ουκρανία, Μολδαβία, Γεωργία, Κιργιζία, Λευκορωσία κ.ά.), επαναφέρει στην κοινωνική συλλογιστική τις θετικές συνθήκες του προηγούμενου καθεστώτος, με εξασφαλισμένη εργασία, στέγη, παιδεία, υγεία και αναψυχή για όλους, δωρεάν, χωρίς ανασφάλεια. Φλας μπακ επικίνδυνο για τον «υπαρκτό καπιταλισμό» που διαδέχτηκε τον «υπαρκτό σοσιαλισμό». Οι συγκρίσεις αναπόφευκτες και ξανά επίκαιρες.

ε. Οι κοινωνικές ρωγμές στη Γερμανία, την πλουσιότερη χώρα της Ευρώπης, προκύπτουν και από τη σύγκριση μεταξύ του παλαιού και του νέου συστήματος. Αυτό επιβεβαιώνεται από έρευνες που διεξάγουν τα πανεπιστήμια. Και με την ενίσχυση του Die Linke.

στ. Η αριστερά δεν έχει εξαφανιστεί και προσπαθεί να ανασυγκροτηθεί σε πανευρωπαϊκό επίπεδο (Γερμανία, Πορτογαλία, Γαλλία, κ.α.).

ζ. Στον αναπτυγμένο κόσμο συνειδητοποιείται ότι ο καταναλωτικός τρόπος διαβίωσης είναι αυτοκαταστροφικός. Όσο κι αν προσπαθούν οι πολυεθνικές, ελέγχοντας την εξουσία, την έρευνα και την ενημέρωση, να καθησυχάσουν τις κοινωνίες, όλο και περισσότεροι πολίτες αντιλαμβάνονται αργά, αλλά σταθερά, ότι το κοινωνικο-οικονομικό σύστημα είναι υπεύθυνο για την επιβάρυνση της υγείας, την κακή ποιότητα διατροφής, τη μολυσμένη ατμόσφαιρα, την καταστροφή των δασών και των θαλασσών, ακόμα και για τις φυσικές καταστροφές που απειλούν την ίδια την ύπαρξη της ζωής.

η. Ο καπιταλισμός φέρνει πολέμους, γενοκτονίες, βασανιστήρια, πείνα και αρρώστιες σε Ιράκ, Αφγανιστάν, Παλαιστίνη, Σρι Λάνκα, Κονγκό, Σουδάν κ.λπ. Οι λαοί αναζητούν εναλλακτικά συστήματα διακυβέρνησης και κοινωνικής οργάνωσης.

θ. Η επικράτηση αριστερών και αντιαποικιακών κινημάτων στις παραδοσιακές αυλές των μητροπόλεων, με μεγάλη λαϊκή βάση, εκλογικές επιτυχίες, ανατροπές καθεστώτων, καταλήψεις εξουσίας και αμφισβητήσεις κυβερνήσεων ή μητροπολιτικών μοντέλων (Μεξικό-Ζαπατίστας, Βενεζουέλα-Τσάβες, Κολομβία-ΦΑΡΚ, Βολιβία-Μοράλες, Νικαράγουα-Ορτέγκα, Βραζιλία-Λούλα, Ισημερινός-Κορέα, Αργεντινή-Κίρχνερ, Παραγουάη-Λούγκο και βέβαια, Κούβα-Κάστρο), κλονίζει το ιμπεριαλιστικό οικοδόμημα.

ι. Τα επαναστατικά κινήματα σε Ινδία, Νεπάλ, Μαλαισία, Φιλιππίνες κ.λπ. δεν έχουν καταθέσει τα όπλα και ήδη στο Νεπάλ διεκδικούν με αξιώσεις τη διακυβέρνηση της χώρας των Ιμαλαΐων.

ια. Ο αγώνας ενάντια στην αποικιοκρατία και τη νεοαποικιοκρατία διεξάγεται με μεγάλη ένταση σε Αφρική, Ασία και Λατινική Αμερική, από εθνότητες, λαϊκά κινήματα και ιθαγενείς λαούς στην Παλαιστίνη, το Περού, τον Καναδά, την Ινδία, το Ιράκ, το Αφγανιστάν, το Πακιστάν κ.λπ. με διάφορες μορφές, ειρηνικές και ένοπλες.

ιβ. Η δυναμική και απρόβλεπτη εμφάνιση της Κίνας, της Ινδίας, της Βραζιλίας και της Ρωσίας στο διεθνές πεδίο ανταγωνισμού, αλλάζει τους συσχετισμούς δυνάμεων, αποδυναμώνει τις αναπτυγμένες χώρες και μεταθέτει το κέντρο βάρους της ανάπτυξης προς ανατολάς, επιτείνοντας την κρίση των δυτικών μητροπόλεων που χάνουν αγορές και πηγές πρώτων υλών και αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα από αναγκαστική αποβιομηχάνιση και παραγωγικό κορεσμό ταυτόχρονα.

Σε γενικές γραμμές, η κυριαρχία των μητροπόλεων επιβάλλεται με μεγάλη βία, όλο και πιο δύσκολα.

Μέτρα κατά της «νοσταλγίας»

Με αυτά τα δεδομένα (ενδεικτικά), τα τελευταία χρόνια, όλο και πιο έντονα, όλο και πιο συστηματικά, γίνεται μεγάλη προσπάθεια αντιπερισπασμού. Οι τεράστιες καταστροφές που προκαλεί ο καπιταλισμός σε τοπική και παγκόσμια κλίμακα, οι πόλεμοι, η ρύπανση του περιβάλλοντος, η εξάντληση των φυσικών πόρων, η εξάπλωση των πυρηνικών όπλων, η πείνα και οι αρρώστιες σε διαστάσεις εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων, πρέπει να αποσυνδεθούν από τον καπιταλισμό για να μη δημιουργούν επαναστατικές τάσεις ανατροπής του. Ειδικά σε συνθήκες ανεργίας και ύφεσης που καθιστούν τους πολίτες πιο ευαίσθητους και ανήσυχους. Για το σκοπό αυτό, με την καθοριστική συμβολή μεγάλης μερίδας διανοουμένων, δημοσιογράφων και καλλιτεχνών, όλες οι συνέπειες του καπιταλισμού αποδίδονται σε άλλους παράγοντες όπως η ανικανότητα των λαών (ο ρατσισμός βρίσκεται σε μεγάλη άνοδο στη δύση), η θεϊκή τιμωρία (ιδιαίτερα δημοφιλής δοξασία στις ΗΠΑ) και η «τρέλα» κάποιων ηγετών των ιμπεριαλιστικών μητροπόλεων.

Έτσι, επειδή η σημασία και το μέγεθος των τεράστιας κλίμακας γενοκτονιών και καταστροφών που οφείλονται στην καπιταλιστική οικονομία και την άνευ ορίων επιδίωξη του κέρδους, δεν μπορεί να αμφισβητηθούν, τα αίτια τους -για να μην αναζητηθούν στη φύση του καπιταλιστικού συστήματος, αποδίδονται στην «ιδιομορφία» ορισμένων προσώπων ή σε μεμονωμένα περιστατικά. Έτσι, ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος με είκοσι εκατομμύρια νεκρούς στην Ευρώπη αποδίδεται στη δολοφονία ενός εστεμμένου και όχι στον ανταγωνισμό των καπιταλιστικών ευρωπαϊκών χωρών. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος που κόστισε πενήντα εκατομμύρια νεκρούς, αποδίδεται στην παράνοια του Χίτλερ. Γι’ αυτό, ο Χίτλερ δεν παρουσιάζεται ποτέ στην αρθρογραφία, τη βιβλιογραφία και τα ΜΜΕ ως ο κατ’ εξοχήν εκπρόσωπος ενός από τα ισχυρότερα κράτη του καπιταλισμού, που εκλέχτηκε δημοκρατικά. Το ίδιο και ο Μουσολίνι. Και οι δύο περιγράφονται ως ουρανοκατέβατοι παράφρονες, αποσιωπώντας ότι ήταν είχαν πλήρη υποστήριξη από τις αστικές τάξεις των χωρών τους και πάμπολλων συμμάχων τους στην Ευρώπη (Αυστρία, Ουγγαρία, Βουλγαρία, Λιθουανία, Κροατία, Φινλανδία, Ισπανία, Πορτογαλία κ.ά.) των οποίων τα συμφέροντα ταυτίζονταν. Αντιθέτως, ενώ αυτούς τους δημοφιλείς ηγέτες καπιταλιστικών μητροπόλεων τούς χαρακτήρισαν παράφρονες, τον αυτοκράτορα Χιροχίτο, έναν από τους μεγαλύτερους εγκληματίες όλων των εποχών, οι Αμερικανοί τον αθώωσαν και τον προστάτευσαν με ένα αδιαπέραστο πέπλο συγκάλυψης που επέβαλαν στην ιστορία, την εκπαίδευση και τα ΜΜΕ, επειδή αποφάσισαν να τον προσεταιριστούν και να τον χρησιμοποιήσουν για την προώθηση των συμφερόντων τους στην Ασία.

Με τη διαρκή οικονομική και ηθική κρίση μέσα στην καρδιά του συστήματος (ΗΠΑ, Ιρλανδία, Ισπανία, Ισλανδία, Ιταλία κ.λπ.) και το ενδεχόμενο κοινωνικών εκρήξεων, ο φόβος από την ενεργοποίηση της συλλογικής εμπειρίας και μνήμης της ανθρωπότητας σχετικά με τις βαθιές αλλαγές που έφεραν στις κοινωνίες οι δύο μεγάλες επαναστάσεις του εικοστού αιώνα, στη Ρωσία και την Κίνα, επανέρχεται οξύς. Και οι εξουσίες παίρνουν προληπτικά μέτρα, πρακτικά και ιδεολογικά.

Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλοί Αμερικάνοι τονίζουν ότι έπρεπε να έχουν εξαλείψει το κουβανέζικο καθεστώς, το οποίο υποτιμήθηκε ως στρατιωτικά και οικονομικά ασήμαντο, αλλά αποδείχτηκε ιδεολογικά και πολιτικά σημαντικότατο, λειτουργώντας μακρορπόθεσμα ως υπόδειγμα ανεξαρτησίας, εμπνέοντας αυτούς που σήμερα αμφισβητούν με αξιώσεις την αμερικανική επικυριαρχία στη Λατινική Αμερική.

Έτσι, σήμερα, η έντονη και επίμονη προσπάθεια ταύτισης του Στάλιν με τον Χίτλερ αποσκοπεί αφενός στην απαλλαγή του καπιταλιστικού συστήματος από τη ρετσινιά του Παγκοσμίου Πολέμου και των ολοκαυτωμάτων, αφετέρου στην αποτροπή αναζωπύρωσης του σοσιαλιστικού οράματος στην Ευρώπη και τον κόσμο. Κανένας στη δύση δεν νοιάζεται για τον Στάλιν. Εξάλλου, η Δύση έχει τεράστια παράδοση στήριξης αυταρχικών ηγετών και καθεστώτων. Η Δύση θέλει να αποφευχθεί πάση θυσία η οποιαδήποτε αναφορά στα κοινωνικά χαρακτηριστικά της σοβιετικής εμπειρίας. Η κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας, η εξάλειψη της ανεργίας, η δωρεάν στέγη, παιδεία και ιατρική περίθαλψη για όλους, τα οποία αποτελούν βασικά συστατικά στοιχεία της ΕΣΣΔ, είναι τα μεγάλα αγκάθια που δεν πρέπει να επανέλθουν στο προσκήνιο και να συζητηθούν. Αυτός ο κίνδυνος δεν είναι καθόλου αμελητέος, όπως δείχνουν και τα στατιστικά στοιχεία σχεδόν από όλες τις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ. Η «νοσταλγία για την ανατολή» (ostalgie στη Γερμανία, από τις λέξεις νοσταλγία και ανατολή) υπενθυμίζει στους δυτικούς ότι έχουν σοβαρούς λόγους να ανησυχούν.

Παθητικότητα και αντίσταση

Οι δυτικοί λαοί δεν αντιδρούν ακόμα αποφασιστικά, για πολλούς λόγους (ευημερία, απογοήτευση, φόβος, συνενοχή, εξαγορά, αλλοτρίωση κ.λπ.). Εντούτοις, σταδιακά αλλάζει η κοινωνική συνείδηση μέσα από την κρίση διαρκείας και την ατομική εμπειρία. Η γενική κατάσταση της αριστεράς δεν βοηθάει να επιταχυνθεί αυτή η διαδικασία και σε αρκετές περιπτώσεις την καθυστερεί κιόλας.

Ταυτόχρονα, σε όλο τον κόσμο πολλαπλασιάζονται τα κινήματα ειρήνης, προστασίας του περιβάλλοντος, καταπολέμησης της φτώχειας, αντίστασης στα μεταλλαγμένα κ.λπ. που θέτουν σε σοβαρή αμφισβήτηση το σύγχρονο μοντέλο καπιταλιστικής ανάπτυξης με συνεχώς αυξανόμενη επιρροή. Παράλληλα, ένα εξαιρετικά ελπιδοφόρο μήνυμα έρχεται από τον αυξανόμενο αριθμό μιας νέας γενιάς ισχυρών διανοουμένων και ακτιβιστών που διαμορφώνουν αντιλήψεις και κινήματα σε όλο τον κόσμο, όπως η Νάομι Κλάιν, η Αρουντάτι Ρόι, ο Νόρμαν Φίνκελσταϊν, ο Μάικλ Μουρ, η Έιμι Γκούντμαν και εκατοντάδες άλλοι που συμμετέχουν σε πολιτικές δράσεις, γράφουν βιβλία και άρθρα, κάνουν ταινίες και ντοκιμαντέρ, τα οποία διαβάζονται, βλέπονται και ακούγονται από εκατομμύρια ανθρώπους μέσα από εφημερίδες, περιοδικά, ιστοτόπους, εναλλακτικά ραδιόφωνα και τηλεοπτικά δίκτυα, όπως το Democracy Now, το Counterpunch κ.ά.!

Το σύστημα επιστρατεύει όλα τα μέσα για αντιπερισπασμό, αποπροσανατολισμό και εκτροχιασμό της νέας συνειδητοποίησης που συντελείται εν μέρει εμφανώς και εν μέρει αφανώς.

Θα ήταν πολύ αφελής να πιστέψει κανείς ότι η απονομή του βραβείου Νόμπελ για την ειρήνη στον Μπαράκ Ομπάμα ήταν λάθος ή τυχαίο γεγονός. Ακόμα και η απονομή του βραβείου λογοτεχνίας στο Βάργκας Λιόσα, που αντιτίθεται με σφοδρότητα στα κινήματα και τους διανοούμενους της απελευθέρωσης στη Νότια Αμερική, μυρίζει σκοπιμότητα.

Η ένταση της προπαγάνδας για τα ανθρώπινα δικαιώματα σε συνδυασμό με τα εντεινόμενα μέτρα καταστολής και ελέγχου δείχνει όχι μόνο την υποκρισία της Δύσης, αλλά και το στρίμωγμά της.

Ο φόβος αναγέννησης του σοσιαλιστικού οράματος τρομοκρατεί την εξουσία.